135

POSTANOWIENIE

z dnia 19 maja 2004 r.

Sygn. akt Ts 137/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Jerzy Ciemniewski - przewodniczący

Teresa Dębowska-Romanowska - sprawozdawca

Janusz Niemcewicz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 grudnia 2003 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Mieczysława Wochenia,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 23 lipca 2003 r. zakwestionowano zgodność art. 113 § 1, art. 116 oraz art. 393⁵ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Uzasadniając niekonstytucyjność zaskarżonych przepisów skarżący wykazywał, iż skoro na mocy art. 113 § 1 k.p.c., po przeprowadzeniu, na podstawie art. 116 k.p.c., badania stanu majątkowego osoby wnoszącej o zwolnienie od kosztów sądowych, nie można, biorąc dodatkowo pod uwagę stan zdrowia skarżącego, uzyskać zwolnienia od kosztów sądowych, to stanowi to naruszenie art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji, tj. konstytucyjnej zasady równości - tylko ten, kto jest zdrowy i posiada majątek może dochodzić swych praw przed sądem - a także wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji prawa do sądu. Przedstawiając zarzuty w stosunku do art. 393⁵ k.p.c. pełnomocnik skarżącego wskazał na jego nieprecyzyjność, polegającą na tym, iż nie określone w nim zostały dokładnie warunki, przykładowo takie w jakich znajdował się skarżący, przy zaistnieniu których nie mogłoby dochodzić do odrzucenia kasacji. W swym obecnym kształcie, przepis ten zaś narusza konstytucyjną zasadę równości wobec prawa wyrażoną w art. 2 i 32 Konstytucji oraz zasadę jawnego i sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy i niezależny sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji).

Skarga konstytucyjna sformułowana została w oparciu o następujący stan faktyczny. Postanowieniem z 8 maja 2002 r. (sygn. akt I C 297/01) Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim odmówił zwolnienia skarżącego od kosztów wpisu od apelacji. Zażalenie na powyższe postanowienie zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 25 czerwca 2002 r. (sygn. akt I ACz 548/02), doręczonym skarżącemu najpóźniej w dniu 9 lipca 2002 r. Ponieważ wpis od apelacji nie został przez skarżącego uiszczony, Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim postanowieniem z 21 sierpnia 2002 r. (sygn. akt I C 297/01) odrzucił apelację skarżącego. Zażalenie na powyższe postanowienie zostało oddalone przez Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z 19 lutego 2003 r. (sygn. akt I ACz 159/03). Następnie skarżący wystąpił z kasacją, która została odrzucona postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 17 kwietnia 2003 r. (sygn. akt I ACz 159/03), doręczonym skarżącemu 28 kwietnia 2003 r. Naruszenie konstytucyjnych praw lub wolności, których ochronie służyć miało wystąpienie ze skargą konstytucyjną, wiązane jest przez skarżącego z wydaniem wszystkich, poza postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 17 kwietnia 2003 r., wskazanych powyżej orzeczeń, przy czym z uzasadnienia skargi, jak i z pisma procesowego nadesłanego w odpowiedzi na zarządzenie sędziego TK wynika, iż naruszenia tego upatruje on przede wszystkim w stanowiącej konsekwencję odrzucenia apelacji niemożności dochodzenia przed sądem swych praw.

Postanowieniem z 29 grudnia 2003 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu, wskazując, iż zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, naruszenie przysługujących skarżącemu praw lub wolności konstytucyjnych, których ochrony domaga się on we wniesionej skardze, musi być wynikiem wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w oparciu o przepis, którego konstytucyjność się kwestionuje. Ponieważ skarżący naruszenie tych praw wiąże przede wszystkim z odrzuceniem apelacji przez postanowienie Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 21 sierpnia 2002 r. (sygn. akt I C 297/01), którego podstawy nie stanowił żaden z zaskarżonych przepisów, przeto uzasadnia to odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Jednakże nawet przyjęcie, iż to wydane przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim postanowienie z 8 maja 2002 r. (sygn. akt I C 297/01) odmawiające zwolnienia od kosztów sądowych stanowi ostateczne rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, którego normatywną podstawą był bez wątpienia jeden z zaskarżonych przepisów, tj. art. 113 § 1 k.p.c., nie przesądza jeszcze o przekazaniu skargi konstytucyjnej do merytorycznego rozpoznania, ze względu na przekroczenie trzymiesięcznego terminu do jej wniesienia, liczonego od daty doręczenia rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej od wskazanego postanowienia tj. od 9 lipca 2002 r.

Niezależnie od powyższego, odmowa nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej została uzasadniona nie wykazaniem związku pomiędzy treścią zaskarżonych przepisów a prawami konstytucyjnymi, których naruszenie stanowiło legitymację prawną do wniesienia niniejszej skargi konstytucyjnej.

W nadesłanym na powyższe postanowienie zażaleniu pełnomocnik skarżącego zakwestionował przede wszystkim tezę Trybunału Konstytucyjnego, według której zaskarżony art. 113 § 1 k.p.c. nie stanowił podstawy rozstrzygnięcia odrzucającego apelację skarżącego. Uzasadniając swój pogląd pełnomocnik skarżącego podnosi, iż przyczyną odrzucenia tego środka odwoławczego było nie zwolnienie skarżącego od wpisu od apelacji. Wykazując w dalszej kolejności, na czym polega niekonstytucyjność zaskarżonego przepisu stwierdza, iż nie zwolnienie od kosztów sądowych osoby, która nie jest w stanie ich ponieść, prowadzi do zamknięcia takiej osobie drogi do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy. Uzasadniając w dalszej kolejności naruszenie prawa do sądu przez art. 393⁵ k.p.c. argumentuje, iż nie zaistniałoby ono gdyby na postanowienie sądu odrzucające apelację służyła kasacja. Pełnomocnik skarżącego nie odniósł się przy tym do stanowiska Trybunału stwierdzającego, iż przepis ten nie stanowił podstawy żadnego ze wskazanych w skardze rozstrzygnięć, ani też nie zakwestionował w ogóle przesłanek odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie art. 116 k.p.c.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty zażalenia nie zasługują na uwzględnienie.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego treść zażalenia nie dostarcza żadnych argumentów podważających przesłanki odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Przede wszystkim podkreślić należy, iż w zażaleniu nie ustosunkowano się w ogóle do podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie art. 116 k.p.c. i 393⁵ k.p.c., które to przepisy, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, nie stanowiły podstawy normatywnej żadnego ze wskazanych w skardze jako ostateczne rozstrzygnięć, co samodzielnie przesądza o niemożności kontroli ich konstytucyjności w trybie skargi konstytucyjnej. Nie zakwestionowano także ustaleń dotyczących wniesienia skargi konstytucyjnej po upływie ustawowego terminu w przypadku, w którym zaakceptuje się stanowisko, iż naruszenie konstytucyjnych praw lub wolności łączyć należy z wydaniem przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim postanowienia z 8 maja 2002 r. (sygn. akt I C 297/01) o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych. Jedyny zarzut, który został sprecyzowany we wniesionym zażaleniu dotyczy odmowy uznania przez Trybunał Konstytucyjny art. 113 § 1 k.p.c. za podstawę postanowienia Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 21 sierpnia 2002 r. (sygn. akt I C 297/01) odrzucającego apelację.

Rozpatrując wniesione zażalenie Trybunał Konstytucyjny raz jeszcze pragnie podkreślić, iż zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi może być tylko zarzut niekonstytucyjności przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których ostatecznie rozstrzygnięto o przysługujących skarżącemu prawach lub wolnościach konstytucyjnych. Koresponduje to z funkcją, jaką przypisuje się skardze konstytucyjnej, która stanowić ma środek ochrony, służący wyeliminowaniu z systemu prawnego takich przepisów, których zastosowanie prowadzi do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności określonych w Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny w pełni akceptując postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, chciałby jedynie ustosunkować się do przedstawionej we wniesionym zażaleniu polemiki ze stanowiskiem wyrażonym w zaskarżonym postanowieniu, stwierdzającym iż art. 113 § 1 k.p.c. nie stanowił normatywnej podstawy postanowienia Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 21 sierpnia 2002 r. (sygn. akt I C 297/01) odrzucającego apelację. Uzasadniając swój pogląd pełnomocnik skarżącego podnosi, iż przyczyną odrzucenia apelacji było nie uzyskanie zwolnienia od kosztów sądowych, których skarżący nie był w stanie sam uiścić. Nie negując faktu istnienia wskazanej zależności, Trybunał Konstytucyjny chciałby wpierw zaznaczyć, iż wykazywany związek przyczynowy zachodzi, zdaniem skarżącego, pomiędzy odrzuceniem apelacji a niezwolnieniem od kosztów sądowych, o którym to rozstrzygnął Sąd Okręgowy w Piotrkowie w postanowieniu z 8 maja 2002 r. (sygn. akt I C 297/01), a nie pomiędzy odrzuceniem apelacji a zaskarżonym przepisem. Nie ma przy tym większego znaczenia fakt, iż przepis ten, określający przesłanki, przy których zaistnieniu strona może domagać się zwolnienia od kosztów sądowych, stanowił niewątpliwie podstawę powyższego postanowienia. Nie można jednak uznać, iż uzasadnia to automatycznie uznanie tego przepisu za podstawę innego orzeczenia, którego treść w jakiś sposób została zdeterminowana stanem faktycznym powstałym na skutek wydania wskazanego postanowienia. Ponadto, wbrew temu co zdaje się twierdzić skarżący, przepis ten nie tylko nie zamyka drogi sądowej, lecz nawet stanowi gwarancję, iż droga ta nie będzie zamknięta dla osób, których nie stać na opłacenie kosztów sądowych. Co należy wyraźnie podkreślić, skarżący ani w skardze konstytucyjnej, ani we wniesionym zażaleniu nie wysuwa żadnych zarzutów skierowanych przeciwko przesłankom decydującym o zwolnieniu danego podmiotu od kosztów sądowych. Naruszenie praw zdaje się bardziej wiązać z samą sytuacją, w której uznanie przez sąd tych przesłanek za niespełnione prowadzi do odmowy zwolnienia od tych kosztów, a w dalszej kolejności do odrzucenia apelacji. Trybunał Konstytucyjny raz jeszcze chciałby podkreślić, iż odrzucenie tego środka odwoławczego było konsekwencją nieopłacenia wpisu od apelacji przez skarżącego. Norma nakazująca odrzucenie apelacji w takiej sytuacji, zawarta jest w art. 16 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych, który jednak nie został zakwestionowany w przedmiotowej skardze. Reasumując, nie zachodzą, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, żadne przesłanki uprawniające do przyjęcia, iż zaskarżony art. 113 § 1 k.p.c., stanowił normatywną podstawę przedmiotowego rozstrzygnięcia, a więc że zdeterminował on treść postanowienia o odrzuceniu apelacji w taki sposób, iż doprowadziło to do naruszenia praw lub wolności konstytucyjnych, czego stwierdzenie dopiero warunkuje dopuszczalność badania jego konstytucyjności w trybie skargi konstytucyjnej.

Na marginesie Trybunał Konstytucyjny pragnie podkreślić, iż niemożność przekazania do merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej w zakresie art. 393⁵ k.p.c. wynikała przede wszystkim z faktu, iż nie stanowił on podstawy żadnego ze wskazanych w skardze jako ostateczne rozstrzygnięć. Wprawdzie na podstawie tego przepisu wydano postanowienie z 17 kwietnia 2003 r. (sygn. akt I ACz 159/03) o odrzuceniu kasacji, jednakże skarżący wyliczając w piśmie procesowym nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego wzywające do uzupełnienia braków skargi, rozstrzygnięcia, z których wydaniem wiąże naruszenie przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych, nie wskazał tego postanowienia. Jest to przesądzające dla Trybunału Konstytucyjnego, który zgodnie z art. 66 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) związany jest granicami skargi konstytucyjnej.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny uznał za w pełni uzasadnione postanowienie z 29 grudnia 2003 r. o odmowie nadania dalszego biegu niniejszej skardze i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.

3