141

POSTANOWIENIE

z dnia 4 maja 2004 r.

Sygn. akt Ts 168/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Wiesław Johann - przewodniczący

Andrzej Mączyński - sprawozdawca

Marian Zdyb,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 stycznia 2004 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Zbigniewa Frąckiewicza,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE:

Trybunał, badając zakres przedmiotowy rozpatrywanej skargi konstytucyjnej, ustalił, że skarżący zakwestionował konstytucyjność art. 75 ustawy o szkolnictwie wyższym, natomiast podstawę wyroku wydanego przez Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. akt I SA 1616/02) stanowił art. 156 § 1 pkt 1 kodeksu postępowania administracyjnego. W oparciu o powołany przepis NSA stwierdził nieważność decyzji Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 12 kwietnia 2002 r. (Nr DWZ4.3018-140/ZG/2002) oraz decyzji z 6 czerwca 2002 r. (Nr DWZ4.3018-206/ZG/2002) jako wydanych przez organ niewłaściwy. Trybunał uznał zatem, że zakwestionowany w skardze konstytucyjnej art. 75 ustawy o szkolnictwie wyższym nie spełnia wymagań określonych w art. 47 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK), bowiem Naczelny Sąd Administracyjny nie powołał go jako podstawy ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie skarżącego.

Trybunał Konstytucyjny ustalił ponadto, że skarżący, powołując jako wzorzec kontroli kwestionowanego przepisu art. 9 w zw. z art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji, wskazał przepisy, które nie statuują żadnych praw ani wolności człowieka i obywatela. Trybunał przypomniał, że są to postanowienia wyznaczające miejsce umów międzynarodowych w systemie źródeł prawa Rzeczypospolitej Polskiej oraz określające procedurę ratyfikacji i publikacji traktatów międzynarodowych. W konsekwencji Trybunał uznał, że niniejsza skarga konstytucyjna nie spełnia wymagań określonych w art. 79 Konstytucji i w art. 47 ustawy o TK. Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny nie podzielił stanowiska skarżącego, zgodnie z którym naruszenie art. 9 Konstytucji prowadziło do naruszenia praw skarżącego przyznanych przez art. 32, art. 65, art. 77 i art. 2 Konstytucji.

Zdaniem Trybunału zarzut sformułowany w skardze dotyczy w istocie naruszenia przez art. 75 ustawy o szkolnictwie wyższym powołanego wyżej Porozumienia zawartego między Rządem PRL a Rządem CSRS, które to Porozumienie powinno mieć - w ocenie skarżącego - pierwszeństwo przed ustawą. Trybunał Konstytucyjny, analizując charakter prawny wskazanego Porozumienia, ustalił, że akt ten jest umową międzynarodową dochodzącą do skutku przez zatwierdzenie (art. 146 ust. 4 pkt 10 Konstytucji). Oznacza to, że nie mamy w tym przypadku do czynienia z aktem, któremu Konstytucja przyznaje status źródła prawa powszechnie obowiązującego (art. 87 ust. 1). Umowa ta nie mieści się w kategorii ratyfikowanych umów międzynarodowych (art. 89 ust. 1 i 2 Konstytucji) i dlatego nie może obligować do pierwszeństwa w jej stosowaniu przed ustawami (art. 91 ust. 2 Konstytucji).

Żaden z argumentów powołanych w zażaleniu nie uzasadnia zajęcia odmiennego stanowiska w kwestii nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, od stanowiska zajętego przez Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 14 stycznia 2004 r.

Wprawdzie skarżący trafnie wywodzi, że za podstawę prawną ostatecznego rozstrzygnięcia (w postaci wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego o sygn. akt I SA 1616/02) nie może być uznany wyłącznie art. 156 § 1 pkt 1 k.p.a., to jednak powyższe stwierdzenie nie wystarcza do przyjęcia, że skarga kwalifikuje się do merytorycznego rozpoznania.

Przepis art. 156 k.p.a. ma charakter proceduralny, a przewidziane w nim postanowienia służą wyeliminowaniu z obrotu prawnego decyzji administracyjnych obciążonych kwalifikowaną wadliwością. Nie odnosi się natomiast w żadnej mierze do kwestii o charakterze merytorycznym i NSA, orzekając na podstawie tego przepisu, nie rozstrzygał merytorycznie o konstytucyjnych wolnościach lub prawach skarżącego. Skarżący upatruje naruszenia swych konstytucyjnych praw w art. 75 ustawy o szkolnictwie wyższym w zakresie, w jakim wyliczając stanowiska, na których zatrudnia się nauczycieli akademickich, pomija stanowisko docenta. Wprawdzie jedyną podstawą materialną decyzji wydanych w sprawie skarżącego, jaka została wymieniona expressis verbis, był art. 188 ust. 5 powołanej ustawy, to jednak zdaniem Trybunału uznać należy, że art. 75 - zawierający zamknięty katalog stanowisk, na których zatrudnia się nauczycieli akademickich, również stanowił podstawę wymienionych rozstrzygnięć. Należy zwrócić uwagę na fakt, że zarówno w uzasadnieniach decyzji Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, jak w uzasadnieniu wyroku NSA stwierdzającego ich nieważność, podniesiono, że odmowę zatrudnienia skarżącego na stanowisku docenta uzasadnia to, że „obecnie obowiązująca ustawa o szkolnictwie wyższym nie przewiduje możliwości tworzenia nowych stanowisk docenta”.

Uznanie trafności powyższego zarzutu skarżącego nie przesądza jeszcze kwestii dopuszczalności poddania skargi konstytucyjnej merytorycznemu rozpoznaniu.

Wywody zawarte w uzasadnieniu zażalenia mają na celu wykazanie tego, że kwestionowany przepis narusza art. 9 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że powołany przepis nie stanowi źródła konstytucyjnych wolności ani praw, a tylko naruszenie takiego przepisu uzasadnia merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej. Z art. 9 Konstytucji wynika wyłącznie nakaz przestrzegania wiążącego Rzeczpospolitą Polską prawa międzynarodowego (w tym umów międzynarodowych). Prawo, którego naruszenia skarżący upatruje w art. 75 ustawy o szkolnictwie wyższym ma swe źródło nie w Konstytucji, lecz w umowie międzynarodowej (Porozumienie między Rządem PRL a Rządem CSRS). W szczególności nie wynika ono więc z powołanego w skardze art. 9 Konstytucji. Brak konstytucyjnego umocowania (rangi) prawa podmiotowego powoduje, że środkiem jego ochrony nie może być skarga konstytucyjna, która zgodnie z art. 79 Konstytucji stanowi instrument służący ochronie wyłącznie wolności i praw określonych w Konstytucji.

Trzeci z zarzutów sformułowanych w zażaleniu odnosi się do naruszenia art. 241 ust. 1 Konstytucji. Również ten przepis nie stanowi podstawy wolności ani praw. Odnosi się on do umów ratyfikowanych przed wejściem w życie Konstytucji i określa przesłanki, których spełnienie uzasadnia objęcie tych umów regulacją przewidzianą w art. 91 Konstytucji, a w konsekwencji także w art. 188 pkt 2 Konstytucji. Art. 241 ust. 1 Konstytucji określa warunki, jakie spełniać musi umowa międzynarodowa zawarta przed wejściem w życie Konstytucji z 1997 r., aby przysługiwało jej pierwszeństwo przed ustawą i aby w konsekwencji mogła ona stanowić wzorzec kontroli norm ustawowych w postępowaniu przed Trybunałem. Wymagania te dotyczą: trybu przyjęcia umowy (ratyfikacja przez kompetentny organ), publikacji umowy w Dzienniku Ustaw i treści umowy (umowa musi dotyczyć zagadnień, o których mowa w art. 89 ust. 1 Konstytucji). Stanowisko takie Trybunał Konstytucyjny wyraził w wyroku z 12 marca 2002 r., P 9/01 (OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14) oraz w wyroku z 3 grudnia 2003 r., K 5/02 (OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 98). Spełnienie tych wymagań nie oznacza, że niezgodność przepisu ustawowego z taką umową może być rozpatrywana w trybie skargi konstytucyjnej.

Przede wszystkim jednak Porozumienie między Rządem PRL a Rządem CSRS nie spełnia żadnego z warunków określonych w art. 241 ust. 1 Konstytucji.

Po pierwsze, zostało ono sporządzone 16 grudnia 1987 r. i zatwierdzone uchwałą Rady Ministrów z 20 lutego 1989 r. Nie zostało ono ratyfikowane przez Radę Państwa, będącą według ówcześnie obowiązujących przepisów organem kompetentnym do ratyfikacji umów międzynarodowych.

Po drugie, nie zostało ono opublikowane w Dzienniku Ustaw. Na marginesie należy podkreślić, że - wbrew twierdzeniom skarżącego, który dowodzi, że Trybunał Konstytucyjny uznając brak publikacji Porozumienia między Rządem PRL a Rządem CSRS za „zaniedbanie władzy”, może spowodować jego konwalidację - Trybunał nie dysponuje tego rodzaju uprawnieniem. Z art. 144 ust. 3 pkt 7 Konstytucji wynika, że zarządzanie ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej stanowi prerogatywę Prezydenta.

Pewne wątpliwości powstają przy rozstrzyganiu kwestii spełnienia w niniejszej sprawie trzeciej z wymienionych w art. 241 ust. 1 przesłanek, odnoszącej się do treści umowy międzynarodowej. Porównanie katalogu spraw wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji z treścią przedmiotowego Porozumienia prowadzi jednak do wniosku, że nie spełnia ono także tego ostatniego warunku. Dla wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji kwestii Konstytucja zastrzega regulację szczebla ustawowego. Porozumienie międzyrządowe (a na tego typu akt powołuje się skarżący) może zaś regulować wyłącznie zagadnienia mieszczące się w zakresie kompetencji rządu, a więc nie należące do materii ustawowej. Przyjęcie poglądu przeciwnego oznaczałoby uznanie możliwości „obejścia” przepisów Konstytucji nakazujących uregulowanie pewnych kategorii spraw w przepisach rangi ustawowej.

Reasumując, Trybunał Konstytucyjny uznaje, że przeprowadzona w niniejszej sprawie wstępna kontrola skargi konstytucyjnej nie daje podstaw do nadania skardze dalszego biegu wobec braku spełnienia warunków przewidzianych w art. 79 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł, jak w sentencji.

1

4