122

POSTANOWIENIE

z dnia 27 kwietnia 2004 r.

Sygn. akt Ts 51/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Bohdan Zdziennicki - przewodniczący

Marian Zdyb - sprawozdawca

Ewa Łętowska,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 lipca 2003 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Ewy Ciesielskiej-Kuik,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej Ewy Ciesielskiej-Kuik z 24 marca 2003 r. zarzucono, iż przyjęta przez orzekające w jej sprawie sądy wykładnia art. 353¹ ustawy kodeksu cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.), art. 98 § 1 i § 3 oraz art. 102 ustawy kodeksu postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 ze zm.) i § 3 ust. 1 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. Nr 154, poz. 1013 ze zm.; dalej: r.o.c.a.) jest niezgodna z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Skarżąca wskazała, iż nakazem zapłaty z 21 lipca 2002 r. (sygn. akt XI GNc 2671/02) wydanym przez Sąd Rejonowy w Poznaniu została m.in. zobowiązana do uiszczenia kosztów zastępstwa procesowego strony przeciwnej. Postanowieniem Sądu Okręgowego z Poznaniu z 17 grudnia 2002 r. oddalono zażalenie skarżącej na postanowienie o kosztach zawarte w nakazie zapłaty.

Skarżąca podniosła, iż za podstawę ustalenia nieproporcjonalnie wysokich do wartości przedmiotu sporu, kosztów zastępstwa procesowego przyjęto wyłącznie treść umowy, jaka łączyła stronę przeciwną z jej pełnomocnikiem, z pominięciem regulacji prawnych przewidujących możliwość miarkowania tych kosztów w zależności od faktycznego nakładu pracy pełnomocnika i zawiłości sprawy. Zdaniem skarżącej taka wykładnia wskazanych w skardze konstytucyjnej przepisów prawnych, w myśl której nie ma możliwości miarkowania ustalonych w umowie kosztów zastępstwa procesowego, prowadzi do niesłusznego wzbogacenia strony postępowania lub jej pełnomocnika, a ponadto skutkuje naruszeniem zasady równości, bowiem sankcjonuje dowolne określanie przez sąd tych kosztów w sprawach o tej samej wartości przedmiotu sporu. Wynika to z faktu, iż § 3 ust. 1 r.o.c.a. nie przewiduje żadnych wskaźników, które miałyby określać sposób ustalania kosztów zastępstwa procesowego w ramach przewidzianych w tym przepisie widełek minimalnego i maksymalnego wynagrodzenia. Takie rozstrzyganie o kosztach zastępstwa procesowego prowadzi, zdaniem skarżącej, do naruszenia zasady sprawiedliwego rozpoznania sprawy.

Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 17 lipca 2003 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej stwierdzając, iż jej przedmiotem uczyniono sposób w jaki sąd dokonał wykładni wskazanych w niej regulacji prawnych. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego tak określony przedmiot skargi konstytucyjnej wykracza poza kompetencje Trybunału wynikające z treści art. 79 ust. 1 Konstytucji, nie jest on bowiem uprawniony do orzekania, czy dokonana w konkretnej sprawie wykładnia aktu normatywnego była prawidłowa czy błędna.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny ustalił, iż Sąd Okręgowy w Poznaniu, którego orzeczenie przyjęto za podstawę skargi konstytucyjnej, nie łączył z treścią zakwestionowanych w skardze regulacji prawnych generalnego zakazu miarkowania kosztów zastępstwa procesowego w przypadku przedłożenia umowy pomiędzy stroną postępowania a jej pełnomocnikiem. Według oceny Trybunału Konstytucyjnego, Sąd Okręgowy w Poznaniu, badając zarzuty skarżącej podniesione w zażaleniu na postanowienie o kosztach postępowania, przyjął natomiast, iż w konkretnej sprawie będącej przedmiotem jego oceny nie zostały spełnione przesłanki takiego miarkowania. Sąd Okręgowy w Poznaniu nie wykluczył więc możliwości uwzględnienia przy ocenie kosztów zastępstwa procesowego faktycznego nakładu pracy pełnomocnika oraz zawiłości sprawy, nie powołał się więc na przypisywaną mu wykładnię § 3 ust. 1 r.o.c.a., w myśl której byłoby to niedopuszczalne.

Na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego skarżąca wniosła zażalenie, w którym wskazała, iż poza wykładnią art. 353¹ k.c., art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. oraz art. 102 k.p.c. przedmiotem skargi konstytucyjnej uczyniła wprost treść § 3 ust. 1 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych. Skarżąca podniosła, iż § 3 ust. 1 r.o.c.a. nie zezwala na weryfikację wynagrodzenia pełnomocnika drugiej strony procesu w zależności od faktycznego nakładu pracy i stopnia zawiłości sprawy. Obowiązku takiej weryfikacji nie można także wyprowadzić z treści § 4 ust. 1 rozporządzenia, ponieważ zawiera on jedynie postulat adresowany do stron umowy o zastępstwo procesowe, co do sposobu ukształtowania należnego wynagrodzenia pełnomocnika.

Skarżąca podkreśliła, iż sąd orzekający w jej sprawie nie odwołał się do treści § 4 ust. 1 r.o.c.a., poprzestając na treści umowy zawartej pomiędzy pełnomocnikiem a stroną przeciwną. Regulacja prawna umożliwiająca bezkrytyczną akceptację wysokości wynagrodzenia pełnomocnika wynikającą z takiej umowy jest sprzeczna z art. 45 ust. 1 Konstytucji, ponieważ prowadzi do niesprawiedliwego rozpatrzenia sprawy i eliminuje zasadę jawności. Strona ponosząca skutki umowy o wynagrodzenie pełnomocnika nie uczestniczy bowiem w jej zawarciu.

Zdaniem skarżącej orzeczenie sądu oparte na treści § 3 ust. 1 cyt. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 1997 r. całkowicie eliminuje zasadę pewności co do treści obowiązków skarżącej i prowadzi do sytuacji, iż o kosztach zastępstwa procesowego decyduje nie tyle sąd, co strona przeciwna wygrywająca spór, ponieważ koszty te do wysokości czterokrotnej stawki minimalnej całkowicie pozostają poza kontrolą sądu. Ostatecznie, zdaniem skarżącej, zakwestionowana regulacja nie spełnia wymogu zasady określoności. Swoboda orzekania przez sąd kosztów zastępstwa procesowego „w widełkach” od jednokrotności do czterokrotności stawki minimalnej bez odniesienia do nakładu pracy pełnomocnika i stopnia zawiłości sprawy, nie stwarza możliwości stosowania jednolitej wykładni i prowadzi do nierówności stron postępowania sądowego, naruszając tym samym art. 32 Konstytucji.

Skarżąca podkreśliła ponadto, iż odmowa badania przez Trybunał Konstytucyjny zgodności wykładni prawa z Konstytucją prowadzi wprost do niekonstytucyjności orzeczeń sądowych, bowiem sądy powszechne dokonując wykładni przepisów prawa odmawiają stosowania wykładni zgodnej z normami konstytucyjnymi.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zasadny jest zarzut skarżącej, iż poza wykładnią wskazanych w skardze konstytucyjnej przepisów kodeksu postępowania cywilnego, uczynił on jej przedmiotem także bezpośrednio treść § 3 ust. 1 oraz § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. Nr 154, poz. 1013 ze zm.).

Skarżąca wykazała także, iż Sąd Okręgowy w Poznaniu oparł swoje rozstrzygnięcie m.in. na treści § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 1997 r. pomijając przy tym treść § 4 ust. 1 tegoż rozporządzenia. Należy stąd wnosić, iż zgodnie z przyjętą za podstawę rozstrzygnięcia wykładnią przepisów wspomnianego rozporządzenia, sąd nie jest zobligowany do weryfikacji wysokości ustalonych umownie kosztów zastępstwa procesowego poprzez pryzmat faktycznego nakładu pracy i stopnia zawiłości sprawy. Uwzględnienie tej okoliczności pozostaje w sferze swobodnego uznania sądu w ramach przewidzianej w art. 102 kodeksu postępowania cywilnego generalnej możliwości odstąpienia od zasądzenia kosztów od strony przegrywającej „w szczególnie uzasadnionych przypadkach”. W sprawie skarżącej sąd uznał, iż taki szczególnie uzasadniony przypadek nie zachodzi. Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności należy uznać, iż zarzut braku dostatecznej określoności regulacji prawnych dotyczących zasądzania kosztów zastępstwa procesowego od strony przegrywającej pozostaje w merytorycznym związku z treścią regulacji prawnych, przyjętych za podstawę wskazanego w skardze konstytucyjnej orzeczenia sądowego, co nie rozstrzyga jeszcze o ewentualnej zasadności tego zarzutu.

Konsekwencją wyżej wyrażonego stanowiska jest stwierdzenie, iż § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych nie stanowił podstawy wydania przez Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowienia z 17 grudnia 2002 r. Tym samym jednak, z uwagi na treść art. 79 ust. 1 Konstytucji, nie może on stanowić przedmiotu skargi konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje pogląd wyrażony w postanowieniu z 17 lipca 2003 r. dotyczący dopuszczalności merytorycznego rozpoznawania zarzutów odniesionych do przyjętego w konkretnym orzeczeniu sądowym sposobu wykładni. Wadliwa interpretacja przepisów prawnych, czy też wadliwe ich zastosowanie do konkretnych stanów faktycznych podlega weryfikacji w ramach toku instancji przewidzianego przepisami poszczególnych procedur prawnych. Na tej drodze powinno dochodzić do korekty orzeczeń naruszających powszechnie przyjęte reguły wykładni, w tym zasadę stosowania wykładni zgodnej z regulacjami konstytucyjnymi. Skarżąca nie przedstawiła natomiast argumentacji, która pozwalałaby na utożsamienie pojęcia „aktu normatywnego”, o którym mówi art. 79 ust. 1 Konstytucji z wykładnią konkretnych przepisów prawnych przyjętą przez organ orzekający na potrzeby konkretnego rozstrzygnięcia.

W świetle wymagań sformułowanych w art. 79 in fine Konstytucji można by zatem rozważać dopuszczalność merytorycznego rozpoznania zarzutów skargi, sformułowanych w odniesieniu do § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych. Należy jednak zważyć, że wobec ww. przepisu skarżąca powołała w charakterze wzorców kontroli art. 2 i 32 Konstytucji (por. pismo pełnomocnika skarżącej z 19 maja 2003 r.); nie wskazała natomiast precyzyjnie praw lub wolności konstytucyjnych naruszonych przez wydane na tej podstawie orzeczenie sądowe.

W związku z powyższym Trybunał postanowił, jak na wstępie.

4