66

POSTANOWIENIE

z dnia 30 marca 2004 r.

Sygn. akt Ts 127/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Niemcewicz - przewodniczący

Mirosław Wyrzykowski - sprawozdawca

Marek Mazurkiewicz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 grudnia 2003 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Pawła Budka,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego w dniu 11 lipca 2003 r. pełnomocnik skarżącego zakwestionował zgodność art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 3 kwietnia 1993 r. o badaniach i certyfikacji (Dz. U. Nr 55, poz. 250 ze zm.) z art. 32 i art. 217 Konstytucji RP.

W wyniku kontroli z 12 maja 2000 r. Inspektor Kontroli Skarbowej stwierdził, powołując się na zaskarżony przepis, iż spółka PHU „Atu” s.c., której wspólnikiem był skarżący, jest zobowiązana wpłacić do budżetu państwa kwotę stanowiącą 100% sumy uzyskanej ze sprzedaży zakwestionowanych wyrobów. W dniu 2 czerwca 2000 r. wspólnicy złożyli do Inspektora Kontroli Skarbowej wniosek o usunięcie naruszenia prawa i odstąpienie od ukarania. Inspektor pismem z 1 lipca 2000 r. odmówił usunięcia naruszenia prawa stwierdzając, że do niego nie doszło. W związku z tym wspólnicy wystąpili do NSA ze skargą na wynik kontroli skarbowej z 12 maja 2000 r., która to skarga została przez NSA oddalona wyrokiem z 8 lipca 2002 r. (sygn. akt I SA/Łd 1229/00), doręczonym skarżącemu w dniu 4 października 2002 r. W dniu 3 lutego 2003 r. skarżący zwrócił się do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o wniesienie rewizji nadzwyczajnej. Pismem z 7 kwietnia 2003 r. Rzecznik odmówił wniesienia rewizji. W ocenie skarżącego pismo to jest ostatecznym rozstrzygnięciem w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK i od daty jego otrzymania biegnie termin do wniesienia skargi konstytucyjnej.

W uzasadnieniu skargi pełnomocnik skarżącego wskazał, iż zaskarżony przepis przewidujący obowiązek wpłaty do budżetu państwa kwoty stanowiącej 100% sumy uzyskanej ze sprzedaży zakwestionowanych wyrobów lub usług jako sankcji za nieoznaczenie wyrobów znakiem bezpieczeństwa narusza konstytucyjną zasadę proporcjonalności pomiędzy efektami (celami) danej regulacji a ciężarami z niej wynikającymi dla obywatela (art. 2 Konstytucji RP). Zdaniem pełnomocnika skarżącego przedmiotowa sankcja jest podatkiem sui generis, w konsekwencji czego powinna zostać wprowadzona, zgodnie z brzmieniem art. 217 Konstytucji RP, w drodze ustawy. W piśmie procesowym nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego, jako naruszone prawo wskazano ponadto: wolność działalności gospodarczej (art. 20 w zw. z art. 22 Konstytucji), konstytucyjną procedurę nakładania opłat publicznych (art. 217 Konstytucji RP) oraz prawo do ochrony rodziny (art. 18 Konstytucji). Naruszenie pierwszego ze wskazanych praw powiązane zostało z wydaniem rozstrzygnięć w oparciu o przepisy sprzeczne z zasadami demokratycznego państwa prawnego, tj. z zasadą sprawiedliwości społecznej, proporcjonalności oraz zasadą poprawnej legislacji. Jako że rozstrzygnięcia te doprowadziły do długoletniej degradacji rodziny, uzasadniało to, zdaniem pełnomocnika skarżącego, przyjęcie, iż doszło do naruszenia prawa do ochrony rodziny.

Postanowieniem z 2 grudnia 2003 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, stwierdzając, iż została ona wniesiona po upływie ustawowego terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Ponadto Trybunał podniósł, iż nie została spełniona jeszcze jedna przesłanka skargi, tj. nie uprawdopodobniono, że skarżącemu przysługuje legitymacja do wystąpienia z tym środkiem ochrony konstytucyjnych praw lub wolności. Wprawdzie skarżący powołał się na naruszenie zasady wolności gospodarczej w kontekście zasad wyrażonych w art. 2 Konstytucji RP oraz na naruszenie prawa do ochrony rodziny, jednakże nie określił, w jaki sposób doszło do naruszenia tych praw i wolności konstytucyjnych.

W zażaleniu złożonym na powyższe postanowienie pełnomocnik skarżącego zakwestionował przyjęte przez Trybunał Konstytucyjny stanowisko, zgodnie z którym skarga została wniesiona z przekroczeniem przewidzianego prawem trzymiesięcznego terminu. Uzasadniając swój pogląd, pełnomocnik skarżącego wskazał na nowelizację art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym przeprowadzoną w 2000 r., na podstawie której w miejsce terminu „wyczerpanie toku instancji” wprowadzono ogólniejszy zwrot - „wyczerpanie drogi prawnej”, obejmujący, w jego ocenie, także procedury nadzwyczajne służące wzruszaniu prawomocnych orzeczeń, w tym wystąpienie z wnioskiem do RPO o wniesienie rewizji nadzwyczajnej. Podkreślone przy tym zostało, iż za taką wykładnią przemawia umieszczenie w rozdziale II Konstytucji prawa obywatela do wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie wolności i praw. Z tych też względów termin do wniesienia skargi konstytucyjnej liczyć należy, w opinii pełnomocnika, od momentu doręczenia skarżącemu pisma RPO o odmowie wniesienia rewizji nadzwyczajnej, tj. od dnia 15 kwietnia 2003 r., konsekwencją czego jest przyjęcie, iż ze skargą wystąpiono w ustawowym terminie.

Odnosząc się do drugiej z podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze pełnomocnik skarżącego, nie kwestionując ustaleń Trybunału dokonanych w tym zakresie, określił tylko sposób, w jaki doszło do naruszenia prawa do ochrony rodziny, ograniczając się do wskazania na wydaną w sprawie decyzję ustalającą wysokość należności orzeczonych w trybie kwestionowanej ustawy, zaświadczenia potwierdzające przysługujący mu status bezrobotnego oraz fakt zatrudnienia jego żony, a także wymieniając składniki majątku i ich obciążenia.

Ponadto poszerzony został zakres konstytucyjnych wzorców kontroli zaskarżonego przepisu o art. 20 w zw. z art. 22 Konstytucji. W uzasadnieniu wskazano, iż wprowadzona zaskarżonym przepisem represja ekonomiczna, a zwłaszcza jej dowolność i uznaniowość, godzi w zasady gospodarki rynkowej opartej na zasadach wolności gospodarczej, której ograniczenie, zgodnie z art. 22 Konstytucji, dopuszczalne jest wyłącznie w drodze ustawy i ze względu na ważny interes publiczny.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty zażalenia nie zasługują na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności stwierdzić należy, iż w zaskarżonym postanowieniu zasadnie przyjęto, iż skarga konstytucyjna została wniesiona ze znacznym przekroczeniem ustawowego terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.).

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego początek biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej stanowi data doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu zwykłych środków zaskarżenia wniesionych w ramach przysługującej w danej sprawie drogi prawnej. Pozwala to uniknąć dwutorowości dochodzenia naruszonych praw lub wolności konstytucyjnych, a także konkurencyjności przewidzianych prawem środków ochrony. Nie znajduje przy tym potwierdzenia w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału, wyrażona we wniesionym zażaleniu interpretacja wprowadzonej przez ustawę z 9 czerwca 2000 r. nowelizującą m.in. art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 48, poz. 552), zmiany terminu „tok instancji” na „droga prawna”, a przede wszystkim teza, iż poprzez tę zmianę doszło do rozszerzenia zakresu środków prawnych, których wniesienie jest relewantne dla biegu terminu do wniesienia skargi, także na takie, które inicjują procedury nadzwyczajne służące wzruszeniu prawomocnych orzeczeń.

Istotę powyższej zamiany uwypuklił już Trybunał Konstytucyjny w jednym z pierwszych postanowień wydanych po wejściu w życie przedmiotowej nowelizacji wskazując, iż miała ona charakter bardziej terminologiczny niż merytoryczny (postanowienie z 6 listopada 2000 r., sygn. Ts 114/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 61). U jej podstaw leżało bowiem zlikwidowanie pewnej niekoherencji istniejącej pomiędzy przyjmowanym powszechnie w orzecznictwie TK wymogiem uprzedniego wystąpienia ze skargą do Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawach objętych zakresem postępowania administracyjnego, uzasadnianym subsydiarnym charakterem skargi konstytucyjnej, a użytym w art. 46 ust. 1 ustawy o TK terminem „tok instancji”.

W orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego wydanych już po nowelizacji art. 46 ust. 1 ustawy o TK, nie budziło najmniejszych wątpliwości, kiedy przyjąć należy, iż doszło do „wyczerpania drogi prawnej” w postępowaniu administracyjnym. Dla spełnienia tej przesłanki skargi konstytucyjnej konieczne, a zarazem wystarczające, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, jest wniesienie skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego na decyzję, z której wydaniem skarżący wiąże naruszenie przysługujących mu praw i wolności konstytucyjnych i doprowadzenie do wydania w sprawie prawomocnego wyroku sądowego. Uzyskanie takiego wyroku oznacza nie tylko, iż został już spełniony ustawowy wymóg wyczerpania drogi prawnej, ale ponadto nadaje decyzji administracyjnej ostateczny charakter w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Z dniem doręczenia skarżącemu wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego rozpoczyna się też, zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK, bieg trzymiesięcznego termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. Uruchomienie przez skarżącego innych procedur kontroli orzeczenia, w tym wystąpienie z wnioskiem do Rzecznika Praw Obywatelskich o wniesienie rewizji nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego, dla biegu tego terminu nie ma znaczenia.

Biorąc powyższe pod uwagę przychylić się należy do stanowiska Trybunału Konstytucyjnego wyrażonego w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym bieg terminu do wniesienia skargi liczony być powinien od daty doręczenia wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 8 lipca 2002 r. (sygn. akt I SA/Łd I 1229/00). Tym samym za zasadną uznać należy odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej ze względu na wystąpienie z nią po upływie przewidzianego prawem terminu.

Odnosząc się do drugiej z przesłanek odmowy nadania dalszego biegu skardze podkreślić raz jeszcze należy, iż konstrukcja skargi konstytucyjnej przyjęta w prawie polskim dla przyjęcia legitymacji do wniesienia skargi konstytucyjnej wymaga uprawdopodobnienia, iż poprzez wydanie orzeczenia władzy publicznej w oparciu o przepis, którego konstytucyjność się kwestionuje doszło do konkretnego i indywidualnego naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności konstytucyjnych. Dla stwierdzenia, czy dany podmiot jest legitymowany do wniesienia skargi konstytucyjnej konieczne jest zatem wskazanie przez niego wolności lub prawa konstytucyjnego o charakterze podmiotowym, które zostało naruszone oraz określenie sposobu tego naruszenia (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

W zaskarżonym postanowieniu Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż wskazana powyżej przesłanka skargi konstytucyjnej nie została spełniona. Wprawdzie skarżący, w piśmie procesowym nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego TK wzywające do uzupełnienia braków, wskazał na naruszenie zasady wolności gospodarczej i prawa do ochrony rodziny, jednakże nie określił sposobu ich naruszenia.

Powyższe ustalenia Trybunału Konstytucyjnego nie zostały zakwestionowane przez pełnomocnika skarżącego we wniesionym zażaleniu, w którym to dopiero próbowano określić sposób, w jaki doszło do naruszenia prawa do ochrony rodziny, powołując się wyłącznie na wydaną w sprawie decyzję dotyczącą wysokości należności orzeczonych w trybie kwestionowanej ustawy, zaświadczenia potwierdzające przysługujący mu status bezrobotnego oraz fakt zatrudnienia jego żony, a także wymieniając składniki majątku i ich obciążenia. W zażaleniu tym rozszerzony został ponadto zakres konstytucyjnych wzorców kontroli zaskarżonego przepisu.

Ustosunkowując się do tej części zażalenia Trybunał Konstytucyjny chciałby przede wszystkim podkreślić, iż w postępowaniu, którego celem jest rozpoznanie zażalenia na wydane w sprawie postanowienie, dokonuje się tylko oceny zasadności przyjętych w rozstrzygnięciu podstaw odmowy nadania skardze dalszego biegu, nie badając już zasadniczo, na ile przedstawione dopiero w zażaleniu fakty czy argumenty uzasadniają przyjęcie, iż zostały spełnione przesłanki skargi konstytucyjnej. W konsekwencji zawarte w rozpatrywanym zażaleniu określenie sposobu naruszenia prawa do ochrony rodziny stanowiące de facto uzupełnienie braków skargi konstytucyjnej, uznać należy za spóźnione i niepodlegające ocenie przez Trybunał na tym etapie postępowania. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego także rozszerzenie konstytucyjnego wzorca kontroli dopiero we wniesionym zażaleniu nie wywołuje żadnych skutków.

Trybunał Konstytucyjny, biorąc powyższe pod uwagę, a ponadto fakt, iż nawet oceniając przedstawiony we wniesionym zażaleniu sposób naruszenia prawa do ochrony rodziny nie można go uznać za dostatecznie sprecyzowany, uznaje za zasadną odmowę przekazania skargi konstytucyjnej do merytorycznego rozpoznania także ze względu na niewykazanie legitymacji prawnej do wniesienia skargi.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny uznał za w pełni uzasadnione postanowienie z 2 grudnia 2003 r. o odmowie nadania dalszego biegu niniejszej skardze i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.

4