13

POSTANOWIENIE

z dnia 30 marca 2004 r.

Sygn. akt Ts 118/02

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Ewa Łętowska - przewodniczący

Wiesław Johann - sprawozdawca

Jerzy Ciemniewski,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 5 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), zażalenia z dnia 24 listopada 2003 r. na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 listopada 2003 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Ireny Lewandowskiej i Beaty Konczewskiej,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej Ireny Lewandowskiej i Beaty Konczewskiej zakwestionowano zgodność z Konstytucją RP art. 7 ust. 1, ust. 2, ust. 3 i ust. 4 oraz art. 9 ust. 1 i ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279 ze zm.). Przepisom tym skarżące zarzuciły niezgodność z art. 21 ust. 1 i ust. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust. 1, ust. 2 i ust 3 Konstytucji RP. Uzasadniając zarzuty stawiane unormowaniom dekretu skarżące wskazały na przymusowe (ex lege) przekształcenie prawa własności nieruchomości należącej do ich spadkodawcy w prawo wieczystej dzierżawy albo prawo zabudowy. Ponadto zakwestionowały uzależnienie uzyskania powyższych praw majątkowych od dokonania przez byłych właścicieli w wyznaczonym przez prawodawcę terminie określonych czynności zachowawczych. Niezgodności z Konstytucją art. 9 ust. 1 dekretu upatrują skarżące w nie zagwarantowaniu ekwiwalentności odszkodowania przyznawanego za utraconą nieruchomość. Za niekonstytucyjny uznały skarżące także art. 9 ust. 2 dekretu, w którym ustanowiono 3-letni termin wygaśnięcia prawa do żądania odszkodowania. W skardze wskazano także, że przepisy dekretu nie zapewniają takiego samego statusu prawnego podmiotom wywłaszczonym, jaki gwarantują unormowania ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Postanowieniem z 12 listopada 2003 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Po pierwsze wskazał, że uczynione przedmiotem skargi konstytucyjnej przepisy nie były normatywną podstawą orzeczeń wydanych w sprawie skarżących. Podstawę taką stanowił art. 28 k.p.a., w oparciu o który organy administracji odmówiły uznania skarżących za strony postępowań zakończonych decyzjami wydanymi w 1982 r. i w 1983 r. Wskazywana przez skarżące okoliczność, że przepisy dekretu stanowiły „niebezpośrednią” podstawę tych orzeczeń, nie może być uwzględniona w świetle wymogów art. 79 ust. 1 Konstytucji. Po drugie, w zaskarżonym postanowieniu Trybunał Konstytucyjny przyjął, że skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna. Formułując argumenty dotyczące drastycznego naruszenia prawa własności skarżące nie kwestionują bowiem przepisu, który w istocie o pozbawieniu tego prawa decydował, tzn. art. 1 dekretu. Tymczasem przedmiotem skargi uczyniono unormowania, które określały pewien ekwiwalent, w postaci prawa majątkowego bądź sumy pieniężnej należnej w zamian za odjęcie prawa własności. Po trzecie, Trybunał Konstytucyjny stwierdził ponadto, że w sprawie brak jest związku przyczynowego między regulacją dekretu a obecną sytuacją prawną skarżących. Sytuację tę zdeterminowało bowiem zaniechanie ze strony ich spadkodawców, którzy nie skorzystali z uprawnień przewidzianych w art. 7 dekretu. Po czwarte zaś, Trybunał Konstytucyjny zakwestionował również postawioną w skardze konstytucyjnej tezę o zaistniałym uszczerbku majątkowym skarżących. W majątku skarżących prawo majątkowe w postaci wieczystej dzierżawy nigdy nie powstało na skutek wspomnianego już zaniechania ze strony ich spadkodawców. W konsekwencji nie powstało również prawo do bycia stroną w postępowaniu administracyjnym toczącym się w latach 80-tych.

Zażalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu wniósł pełnomocnik skarżących. Zarzucono w nim błędne przyjęcie, iż zaskarżone przepisy nie były podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżących. Ich zdaniem, także art. 28 k.p.a. musi być rozpatrywany w związku z przepisami prawa materialnego, przesądzającymi interes prawny określonego podmiotu do występowania w sprawie. W zażaleniu zakwestionowano także ustalenie, iż to wyłącznie art. 1 dekretu stanowił drastyczne naruszenie prawa własności. W ocenie skarżących prawdziwy problem wiązał się z dochodzeniem praw wynikających z postanowień dekretu, wobec chaosu, uznaniowości i arbitralności decyzji podejmowanych przez władze administracyjne Warszawy. Skarżące oponują również przeciwko stanowisku, jakoby przesłankami uznania konstytucyjności kwestionowanych przepisów mogło być zaniechanie ze strony spadkodawcy skarżących oraz możność dochodzenia uprawnień do wywłaszczonego gruntu na podstawie przepisów podekretowych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu jest prawidłowe, zaś zarzuty zażalenia nie zasługują na uwzględnienie.

Zarzuty zażalenia koncentrują się w pierwszym rzędzie na problemie interpretacji jednej z podstawowych przesłanek dopuszczalności występowania ze skargą konstytucyjną. Stanowi nią wymóg uzyskania przez skarżącego w jego indywidualnej sprawie ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, wydanego na podstawie zakwestionowanych w skardze przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego (art. 79 ust. 1 Konstytucji). W ocenie Trybunału Konstytucyjnego na aprobatę zasługuje wyrażony w zaskarżonym postanowieniu pogląd przyjmujący, że zaskarżone przepisy nie stanowiły podstawy prawnej ostatecznego orzeczenia, z wydaniem którego wiążą skarżące zarzuty naruszenia konstytucyjnych praw. Podnoszona w skardze konstytucyjnej okoliczność, iż zaskarżone przepisy dekretu stanowiły „niebezpośrednią” podstawę dla wydanych w sprawie skarżących rozstrzygnięć nie może być uznana za wystarczającą dla dopuszczalności uczynienia z nich przedmiotu skargi konstytucyjnej. Decydujące znaczenie normatywne dla wydanego orzeczenia miał bowiem przyjęty przez organy orzekające sposób interpretacji art. 28 k.p.a., przesądzający o odmowie uznania interesu prawnego skarżących, warunkującego uzyskanie przez nie przymiotu strony w postępowaniu w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji wydanych w latach 80-tych. Trzeba także zauważyć, że zaskarżone przepisy dekretu nie znalazły również zastosowania w sprawie nawet wobec poprzedników prawnych skarżących, wobec zaniechania z ich strony odnośnie realizacji ustanowionych w nich uprawnień. Powyższe zaniechanie zdeterminowało również drugą zasadniczą przesłankę odmowy nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Jest nią stwierdzenie braku związku między obecnym statusem prawnym skarżących a zaskarżoną regulacją dekretu. To właśnie nieskorzystanie przez poprzedników prawnych skarżących z uprawnień unormowanych w art. 7 dekretu spowodowało, iż prawa te w majątku skarżących nie powstały. Jak to słusznie podkreślono w zaskarżonym postanowieniu, trudno zaś wiązać zarzut naruszenia prawa majątkowego z treścią przepisu, który prawo takie statuuje, uzależniając jednak jego nabycie od wykazania przez adresata przepisu określonej aktywności. Brak takiej aktywności spowodował w efekcie, iż przepis nie znalazł zastosowania ani wobec skarżących, ani też wobec ich spadkodawców, a to zaś dopiero uzasadniałoby uznanie go za dopuszczalny przedmiot skargi konstytucyjnej.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego podtrzymać należy również w całości wyrażony w zaskarżonym postanowieniu pogląd o oczywistej bezzasadności zarzutów sformułowanych wobec zakwestionowanych przepisów dekretu w świetle ochrony konstytucyjnego prawa własności. W istocie rzeczy bowiem decydujące znaczenie z punktu widzenia zarzutu naruszenia tego prawa miał art. 1 dekretu, przewidujący przejęcie ex lege własności gruntów na obszarze m.st. Warszawy. Unormowanie zawarte w zakwestionowanych przepisach zmierzało natomiast wręcz odwrotnie w kierunku pomniejszenia negatywnych skutków, jakie art. 1 dekretu powodował dla osób wywłaszczonych. Wskazywane przez skarżące okoliczności towarzyszące wydawaniu decyzji na podstawie zaskarżonych przepisów nie podlegają natomiast ocenie Trybunału Konstytucyjnego, zwłaszcza w sytuacji, w której decyzje te nie były wydane w stosunku do skarżących, jak i ich poprzedników prawnych.

Na nadinterpretacji treści uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego opiera się natomiast teza zażalenia, jakoby argumentem na rzecz konstytucyjności dekretu miałoby być ustanowienie w latach późniejszych aktów prawnych tworzących dla skarżących podstawy do dochodzenia roszczeń dotyczących wywłaszczonego gruntu. Powołanie tych aktów przez Trybunał Konstytucyjny nastąpiło jedynie dla zobrazowania całości sytuacji prawnej skarżących, w jakiej znalazły się w związku z wydanymi w sprawie orzeczeniami. Ich ustanowienia w żaden sposób nie należy jednak uznawać - jak to czyni się w treści zażalenia - za argument wzmacniający domniemanie konstytucyjności kwestionowanych przepisów dekretu. Tym bardziej zaś, nawiązanie do treści późniejszych („podekretowych”) aktów normatywnych nie może być potraktowane za przyczynę odmowy nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

3