29

POSTANOWIENIE

z dnia 26 marca 2003 r.

Sygn. akt Ts 29/02

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Niemcewicz - przewodniczący

Mirosław Wyrzykowski - sprawozdawca

Jerzy Ciemniewski,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 9 września 2002 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Andrzeja Cedro,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej 8 marca 2002 zarzucono, iż art. 47 § 1 i 2 oraz art. 48 ustawy z dnia 23 kwietnia 2002 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) jest niezgodny z art. 21 ust. 1 i 2 oraz art. 64 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji RP. Skarżący wniósł również o stwierdzenie niezgodności art. 393 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 87 i art. 88 Konstytucji RP. Zdaniem skarżącego zaskarżone przepisy kodeksu cywilnego powodują pozbawienie go prawa własności wybudowanego pawilonu na rzecz Gminy Jędrzejów. Przyznając właścicielowi gruntu w czasie trwania dzierżawy własności budynku wzniesionego przez dzierżawcę gruntu, następuje wywłaszczenie tego dzierżawcy z własności, a priori bez żadnego odszkodowania. Konstytucyjna ochrona własności wymaga, by przejście własności budynku na właściciela nieruchomości następowało dopiero z chwilą zakończenia dzierżawy czy innego prawa obligacyjnego zapewniającego użytkowanie gruntu, po zwróceniu dzierżawcy poniesionych nakładów. Ponadto skarżący zarzucił, iż Sąd Najwyższy odmawiając postanowieniem z 19 października 2001 r. przyjęcia kasacji do rozpoznania naruszył szereg zasad konstytucyjnych: zasadę demokratycznego państwa prawnego, prawo skarżącego do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy, prawo do podlegania tylko konstytucyjnie określonym źródłom prawa oraz zakaz wstecznego działania prawa. Zdaniem skarżącego retroaktywność nie wynika z brzmienia samej ustawy, lecz z uchwały Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2001 r. (IIII CZP 49/00).

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Jędrzejowie z 31 stycznia 2000 r., oddalone zostało powództwo skarżącego o stwierdzenie nieważności umowy najmu. Apelacja od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w Kielcach z 29 czerwca 2000 r. Sąd Najwyższy postanowieniem z 19 października 2001 r. odmówił przyjęcia kasacji od wskazanego wyżej wyroku Sądu Okręgowego.

W postanowieniu z 9 września 2002 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego wskazane w skardze konstytucyjnej art. 47 § 1 i 2 oraz art. 48 kodeksu cywilnego nie stanowiły podstawy wydanych w sprawie wyroków w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny stwierdził również, że zarzut niezgodności z Konstytucją art. 393 kodeksu postępowania cywilnego jest oczywiście bezzasadny. Skarżący zarzucił naruszenie przez art. 393 k.p.c. zasady niedziałania prawa wstecz, podczas gdy przepis ten nie reguluje w ogóle kwestii intertemporalnych. Kwestie te reguluje natomiast art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2000 r. Nr 48, poz. 554). Ten ostatni przepis nie był jednak przedmiotem skargi konstytucyjnej.

W zażaleniu skarżący zarzucił naruszenie art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym i wniósł o nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Zdaniem skarżącego zarówno art. 47 § 1 i 2, jak i art. 48 k.c. były podstawą wydanych w sprawie wyroków. Wprawdzie przedmiotem procesu było powództwo o stwierdzenie nieważności umowy najmu, ale podstawą do zawarcia tej umowy i zmuszenia powoda do jej podpisania było powołanie się przez Gminę na art. 47 i 48 k.c. Na przepisach tych oparł się sąd uznając, iż sporny w sprawie budynek stanowi własność gminy. Zdaniem skarżącego Trybunał Konstytucyjny błędnie uznał, iż przywołany w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego art. 47 § 1 k.c. nie stanowi podstawy rozstrzygnięcia, gdyż Sąd ten w uzasadnieniu wyraził przekonanie, iż wybudowany przez powoda budynek stanowi własność gminy, gdyż został wybudowany na jej gruncie. Z powyższego wynika, że art. 47 k.c. stanowił podstawę rozstrzygnięcia obu wyroków, gdyż służył sądom dla oceny stanu faktycznego oraz oceny zarzutów pod adresem umowy najmu. Skarżący zgadza się jedynie w części ze stwierdzeniem Trybunału Konstytucyjnego, iż art. 393 k.p.c. nie reguluje kwestii intertemporalnych, wiec nie można zarzucać, iż przepis ten narusza zakaz retroakcji. Zdaniem skarżącego wskazał on w skardze na uchwałę Sadu Najwyższego z 17 stycznia 2001 r. (III CZP 49/00), dotyczącą art. 5 ust. 2 ustawy z 24 maja 2000 r. o zmianie k.p.c. oraz innych ustaw. Ponadto skarżący podkreślił, że wsteczne stosowanie normy art. 393 k.p.c. w nowym brzmieniu do spraw sprzed 1 lipca 2000 r. narusza fundamentalne zasady Konstytucji, dlatego też skarga w tej części nie powinna zostać uznana za oczywiście bezzasadną.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Normatywną podstawę rozstrzygnięcia określa sąd, mając na względzie żądanie powództwa. W przedmiotowej sprawie żądanie takie sprowadzało się do stwierdzenia nieważności umowy najmu, której stroną był skarżący. Sąd Rejonowy i Sąd Okręgowy badały spełnienie ustawowo określonych przesłanek zawarcia umowy najmu. Przedmiotem rozstrzygnięcia nie była kwestia prawa własności budynku stanowiącego przedmiot najmu. Wynika to wprost z uzasadnień wyroków obu sądów. Sąd Rejonowy expressis verbis stwierdził, że art. 47 k.c. nie ma zastosowania w tej sprawie. Ustalając przesłanki zawarcia umowy najmu Sąd rozważał jedynie, czy dzierżawienie gruntu uniemożliwiało zawarcie umowy najmu. Również Sąd Okręgowy stwierdził, że przyjęcie ważności umowy najmu skutkuje bezzasadnością zarzutów opartych na art. 46 - 48 k.c. Sformułowanie powyższe wskazuje, iż Sąd nie rozpatrywał w ogóle zaistniałego stanu faktycznego z punktu widzenia zakresu zastosowania i zakresu normowania art. 47 § 1 i 2 oraz 48 k.c. Przedstawione stanowisko sądów świadczy o tym, iż należy odróżnić przepisy prawa, które mają wpływ na ukształtowanie sytuacji prawnej skarżącego od przepisów będących podstawą rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Podstawa rozstrzygnięcia ma węższy zakres, wyznaczony przede wszystkim przez zgłoszone przez stronę żądanie. W przedmiotowej sprawie żądania skarżącego nie dotyczyły stwierdzenia jego prawa własności do nieruchomości, lecz stwierdzenia nieważności umowy najmu. Sądy stwierdzając, iż umowa najmu jest ważna, nie dokonywały tego w oparciu o art. 47 i art. 48 k.c. Przyjęcie, iż wszystkie przepisy prawa kształtujące sytuację prawną skarżącego stanowią równocześnie podstawę konkretnego rozstrzygnięcia prowadziłoby do sytuacji, w której skarżący mógłby złożyć skargę konstytucyjną bezpośrednio na przepis aktu normatywnego, co byłoby niedopuszczalne w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji. Sytuacja taka prowadziłaby do naruszenia zasady subsydiarności skargi konstytucyjnej. W myśl tej zasady skarżący najpierw powinien dochodzić ochrony konstytucyjnego prawa własności przed sądem, jeżeli uważa, iż zostało ono naruszone, a dopiero w razie nieuzyskania skutecznej ochrony sądowej może wystąpić ze skargą konstytucyjną. W świetle powyższych rozważań należy stwierdzić, iż Trybunał Konstytucyjny trafnie przyjął, iż art. 47 i art. 48 k.c. nie stanowiły podstawy wydanych w sprawie wyroków.

Również drugi ze wskazanych zarzutów nie zasługuje na uwzględnienie. Wbrew twierdzeniom zawartym w zażaleniu podstawą odmowy nadania biegu nie było wcale uznanie przez Trybunał Konstytucyjny, iż zarzut wstecznego działania art. 393 k.p.c. jest oczywiście bezzasadny. Kwestia ta w ogóle nie była przez Trybunał Konstytucyjny rozważana. Podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej był wadliwy sposób sformułowania przez skarżącego zarzutu. Problem wstecznego działania prawa nie może być rozważany na gruncie art. 393 k.p.c., gdyż przepis kwestii tej nie reguluje. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu zarzut naruszenia zasady lex retro non agit powinien być skierowany przeciwko art. 5 ustawy z 24 maja 2000 r. o zmianie k.p.c. oraz innych ustaw. Z treści skargi konstytucyjnej wynika jednoznacznie, iż przedmiotem zaskarżenia uczyniono wyłącznie art. 47 § 1 i 2 oraz 48 k.c. oraz 393 k.p.c. Trybunał Konstytucyjny nie może rozszerzyć samodzielnie przedmiotu zaskarżenia, gdyż stanowiłoby to naruszenie podstawowej zasady postępowania przed Trybunałem, zakazującej mu działania z urzędu. Zasada ta została wyrażona w art. 66 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Gwarancją prawidłowego formułowania zarzutów podnoszonych w skargach konstytucyjnych jest przymus adwokacki, o którym mowa w art. 48 cytowanej ustawy. Jeżeli jednak, pomimo tej gwarancji skarga konstytucyjna zawiera zarzut sformułowany w sposób wadliwy, Trybunał Konstytucyjny nie może nadać jej dalszego biegu i musi stwierdzić jej oczywistą bezzasadność.

Mając powyższe na względzie należało orzec jak w sentencji.

3