58

POSTANOWIENIE

z dnia 13 kwietnia 1999 r.

Sygn. Ts 157/98

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Ferdynand Rymarz - przewodniczący

Jadwiga Skórzewska-Łosiak - sprawozdawca

Marian Zdyb

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 24 lutego 1999 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Marka M.

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

Uzasadnienie:

W skardze konstytucyjnej Marka M., sporządzonej 24 listopada 1998 r. zarzucono, iż art. 3 ust. 3 pkt 1 oraz art. 25f ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 20 oraz art. 22 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarżący wskazał, iż stosując zakwestionowane przepisy Sąd Rejonowy w K. postanowieniem z 13 sierpnia 1998 r. warunkowo umorzył toczące się przeciwko skarżącemu postępowanie karne zobowiązując go równocześnie do wpłacenia kwoty 1000 zł na rzecz Szpitala Rejonowego w K. Rozstrzygnięcie to, mimo zażalenia skarżącego, zostało utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w G. z 21 września 1998 r. Zdaniem skarżącego, postanowienia sądów oparte na zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej przepisach naruszają zasadę wolności gospodarczej poprzez ingerencję w swobodę kształtowania umów między uczestnikami obrotu gospodarczego bez jednoczesnego zapewnienia tym podmiotom pełnego bezpieczeństwa takiego obrotu i uprzywilejowania banków jako uczestników obrotu gospodarczego, a ponadto wykraczają poza dopuszczalne ograniczenia tej wolności.

Skarżący stwierdził ponadto, iż “orzeczenie Sądu Wojewódzkiego w G. narusza konstytucyjne wolności i prawa, wyrażające się w: (...) zasadzie zaufania obywatela do Państwa wynikającej z zasady demokratycznego państwa prawa poprzez nadmiernie represyjne przepisy karne”. Zdaniem skarżącego sankcje karne obciążające przedsiębiorców, w świetle innych przepisów prawa, mogą powodować utratę prawa do wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska lub funkcji.

Postanowieniem z 24 lutego 1999 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej stwierdzając, iż nie został spełniony warunek naruszenia przez postanowienie Sądu Rejonowego w K. wskazanych w skardze konstytucyjnej praw i wolności konstytucyjnych skarżącego, w szczególności zaś swobody prowadzenia przez niego działalności gospodarczej, jak również prawa do wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska czy funkcji. Trybunał Konstytucyjny wskazał ponadto, iż nie jest uprawniony do samodzielnego ustalania, czy i w jakim zakresie wskazane przez skarżącego orzeczenie organu władzy publicznej narusza inne jeszcze prawa lub wolności konstytucyjne przysługujące skarżącemu.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił także, iż niezależną przesłanką odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej jest okoliczność, iż podniesione w niej zarzuty były już przedmiotem badania przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie o sygnaturze K. 11/94 zakończonej wydaniem orzeczenia z 26 kwietnia 1995 r., ponowne więc merytoryczne ich rozpoznawanie byłoby zbędne.

Na postanowienie to zażalenie złożył pełnomocnik skarżącego. Jego zdaniem Trybunał Konstytucyjny błędnie przyjął, iż konsekwencje karne orzeczone w postanowieniu o warunkowym umorzeniu postępowania nie były związane z działalnością gospodarczą skarżącego. W zażaleniu podkreślono, iż polskie prawo karne nie zna instytucji odpowiedzialności karnej osób prawnych. Stąd też wyczerpanie znamion czynu karalnego związanego z działalnością gospodarczą prowadzoną przez spółki kapitałowe obciąża władze tej spółki. Pełnomocnik skarżącego wyprowadza z tego wniosek, iż ograniczenia wolności gospodarczej dotyczą więc wprost, a nie pośrednio członków tych władz.

W zażaleniu stwierdzono także, iż niedopuszczalnym jest, by równość prowadzenia działalności gospodarczej doznawała ograniczenia już na gruncie interpretacji przepisów konstytucyjnych: niezgodność z konstytucją przepisów prawa cywilnego czy administracyjnego może być przedmiotem skargi konstytucyjnej złożonej przez osobę prawną, gdyż właśnie ta osoba jest stroną postępowania cywilnego i administracyjnego gdy tymczasem osoby prawne, w odróżnieniu od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, nie mają możliwości zbadania konstytucyjności przepisów dotyczących tzw. przestępczości gospodarczej.

Zdaniem skarżącego taką interpretację należy odrzucić, godzi bowiem w równość wszystkich uczestników obrotu gospodarczego wobec prawa.

Skarżący podniósł ponadto, iż nie zgadza się ze stwierdzeniem Trybunału Konstytucyjnego jakoby warunkowe umorzenie postępowania nie stanowiło nadmiernej represji wobec skarżącego, a tym samym nie naruszyło zasady zaufania obywatela do państwa. Skarżący wskazał, iż dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą, środki związane z poddaniem sprawcy przestępstwa próbie stanowią często obciążenie utrudniające podejmowanie trafnych ekonomicznie decyzji. Podkreślił także, iż zarzut nadmiernej represyjności przepisów ustawy o działalności gospodarczej sprowadza się nie do wysokości kary, lecz faktu penalizacji pewnych zjawisk obrotu gospodarczego.

Zdaniem skarżącego, Trybunał Konstytucyjny nietrafnie powołał się na fakt wydania w 1995 r. orzeczenia, w którym oceniono zgodność z konstytucją zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej przepisów ustawy o działalności gospodarczej. Orzeczenie to bowiem zapadło w okresie obowiązywania uchylonej już ustawy zasadniczej, nie powinno więc budzić wątpliwości żądanie sprawdzenia zgodności tych przepisów z nową Konstytucją RP.

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

Należy zgodzić się z przedstawionym w zażaleniu argumentem, iż dokonana przez Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 26 kwietnia 1995 r. (OTK w 1995 r., Nr 1, poz. 12) ocena zgodności zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej przepisów ustawy o działalności gospodarczej z utrzymanymi w mocy przepisami konstytucyjnymi nie może samodzielnie czynić zbędnym merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej w perspektywie nowej Konstytucji RP, która weszła w życie 17 października 1997 roku.

Przesłanka ta stanowiła wszakże tylko jeden z powodów odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. W pozostałym zakresie ustalenia dokonane w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 24 lutego 1999 r. należy uznać za w pełni zasadne.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, iż organ władzy publicznej, stosując zakwestionowany w skardze akt normatywny, naruszył przysługujące mu prawa lub wolności konstytucyjne. Trybunał Konstytucyjny jest związany granicami skargi konstytucyjnej, w tym w szczególności zawartym w tej skardze określeniem praw lub wolności konstytucyjnych, które zdaniem skarżącego zostały naruszone, jak również sposobu tego naruszenia.

Jak wynika z treści skargi konstytucyjnej będącej przedmiotem rozpoznania wstępnego za orzeczenie o przysługujących mu prawach lub wolnościach konstytucyjnych skarżący uważa postanowienie Sądu Rejonowego w K. z 13 sierpnia 1998 r. utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w G. z 21 września 1998 r. Skarżący wyraźnie stwierdza w skardze konstytucyjnej, iż jego zdaniem orzeczenie to narusza przysługującą mu wolność gospodarczą, a także prawo do wykonywania zawodu lub zajmowania określonego stanowiska.

Stwierdzenie to nie znajduje wszakże oparcia w normatywnej treści wspomnianych wcześniej orzeczeń sądowych. Nie nakładają one bowiem na skarżącego obowiązków ograniczających przysługującą mu wolność prowadzenia działalności gospodarczej oraz prawo do wykonywania zawodu lub zajmowania określonych stanowisk. Orzeczenia te nie sankcjonują także zachowań podjętych przez skarżącego jako realizacja przysługującej mu wolności prowadzenia działalności gospodarczej. Czynności te podejmował on bowiem wyłącznie jako członek władz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W istocie więc sankcje, jakie go dotknęły związane były z naruszeniem norm ograniczających wolność gospodarczą podmiotu gospodarczego, którego interesy skarżący reprezentował.

Skarżący zdaje się utożsamiać konstytucyjną wolność gospodarczą z prawem do wykonywania w imieniu osoby prawnej czynności związanych z prowadzoną przez tę osobę prawną działalnością gospodarczą. Takie rozumienie wolności gospodarczej wykracza wszakże nawet poza granice powołanego przez skarżącego art. 1 ustawy z 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej. Przepis ten potwierdza prawo każdego do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej, tym niemniej przez działalność gospodarczą rozumie określoną w art. 2 ust. 2 ustawy “działalność wytwórczą, budowlaną, handlową i usługową, prowadzoną w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu prowadzącego taką działalność”. Czynności, w związku z którymi wydano orzeczenie o warunkowym umorzeniu postępowania karnego, skarżący nie podejmował wszakże na własny rachunek, lecz występował w imieniu reprezentowanej spółki.

Orzeczenie konsekwencji karnych, w stosunku do osób reprezentujących określony podmiot gospodarczy, za zachowania stanowiące realizację przysługujących tym podmiotom praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym, może natomiast pośrednio prowadzić do ograniczenia tych praw lub wolności, w szczególności zaś uniemożliwić ich realizację. Konsekwencji tej nie można wszakże utożsamiać z naruszeniem praw lub wolności członków władz danego podmiotu gospodarczego.

Stanowisko takie nie oznacza wszakże uznania za trafny poglądu skarżącego, jakoby członkowie władz spółek kapitałowych zostali pozbawieni ochrony wolności konstytucyjnej. Niewątpliwie orzeczenia karne mogą wkraczać w sferę podmiotowych praw i wolności osób reprezentujących podmioty gospodarcze, w szczególności zaś w tych o charakterze majątkowym lub osobistym. Skarżący zarzucił wszakże, iż postanowienie Sądu Rejonowego w K. naruszyło konkretne prawa i wolności konstytucyjne. Trybunał Konstytucyjny, stwierdzając bezpodstawność tych zarzutów, nie był wszakże uprawniony do samodzielnego ustalania, jakich innych jeszcze praw lub wolności konstytucyjnych skarżącego dotyczyło wskazane w skardze orzeczenie sądowe.

Brak jest również podstaw do przyjęcia, by naruszenie przysługujących skarżącemu praw lub wolności konstytucyjnych wywodzić z przedstawionego w skardze konstytucyjnej i ponowionego w zażaleniu zarzutu nadmiernej represyjności orzeczonego wobec skarżącego warunkowego umorzenia postępowania karnego. Skarżący w żaden sposób nie uzasadnił, na czym miałaby polegać “nadmierna represyjność” orzeczonego wobec niego obowiązku uiszczenia kwoty 1000 zł na rzecz Szpitala Rejonowego w K. Nie sprecyzował także, jakie środki związane z poddaniem go próbie i w jaki sposób utrudniają mu “podejmowanie trafnych ekonomicznie decyzji”. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny nie mógł zweryfikować zarzutu nadmiernej represyjności, co równocześnie uniemożliwiło ustalenie po stronie skarżącego interesu prawnego do występowania ze skargą konstytucyjną.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności należało uznać odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej za uzasadnioną oraz nie uwzględniać zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 24 lutego 1999 roku.