2

Orzeczenie

z dnia 8 maja 1990 r.

(K. 1 /90)

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Przewodniczący: sędzia TK Antoni Filcek

Sędziowie TK: Tomasz Dybowski

Maria Łabor-Soroka (sprawozdawca)

Remigiusz Orzechowski

Janina Zakrzewska

Protokolant: Jerzy Porowski

po rozpoznaniu w dniu 8 maja 1990 r. na rozprawie sprawy z wniosku Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 grudnia 1989 r., z udziałem uczestników postępowania: Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Prokuratora Generalnego, o zbadanie zgodności art. 12 ust. 5 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jedn. tekst Dz.U. z 1989 r. Nr 14, poz. 74) z art. 67 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

orzeka:

przepis art. 12 ust. 5 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jedn. tekst Dz.U. z 1989 r. Nr 14, poz. 74) w części stanowiącej, iż odszkodowanie za grunty wydzielone pod budowę ulic z nieruchomości objętej na wniosek właściciela podziałem i przechodzącej na własność państwa pomniejsza się o należność z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej i leśnej, jest niezgodny z art. 7, 67 ust. 2 i art. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

UZASADNIENIE

I

Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego we wniosku z dnia 29 grudnia 1989 r. wniósł o zbadanie zgodności art. 12 ust. 5 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jedn. tekst Dz.U. z 1989 r. Nr 14, poz. 74) z art. 67 ust 2 Konstytucji.

W uzasadnieniu wniosku Prezes NSA wyraził pogląd, że nałożenie w kwestionowanym przepisie na właściciela gruntu objętego decyzją administracyjną lub orzeczeniem sądowym o podziale nieruchomości obowiązku ponoszenia jednorazowej należności z tytułu wyłączenia gruntu z produkcji rolnej lub leśnej narusza zasadę równości wobec prawa ustanowioną w art. 67 ust. 2 Konstytucji, ponieważ nakłada na tych właścicieli obowiązek nie przewidziany przy innych formach pozyskiwania gruntów przez Państwo.

W ocenie wnioskodawcy, w rozumieniu zarówno ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. Nr 11, poz. 79 z późn. zm.), jak i powołanej ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości obowiązek uiszczenia należności z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej i leśnej nie obciąża w ogóle właścicieli tych gruntów, które są nabywane przez Państwo w drodze umowy albo wywłaszczenia pod skoncentrowane budownictwo jednorodzinne (art. 16 ustawy z 29 kwietnia 1985 r.), i nie obciąża również właścicieli gruntów nabytych lub wywłaszczonych na inne cele określone w art. 50 ust. 1 tej ustawy, nawet jeśli część takich gruntów zostaje przeznaczona pod ulicę.

Zdaniem Prezesa NSA uregulowanie zawarte w art. 12 ust. 5 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. jest ponadto niespójne z art. 13 ust. 2 powołanej ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, ponieważ nakładając na właściciela gruntu objętego decyzją administracyjną lub orzeczeniem sądowym o podziale obowiązek ponoszenia należności z tytułu wyłączenia wydzielonego pod ulicę gruntu z produkcji rolnej lub leśnej przeczy zasadzie wyrażonej w wymienionym art. 13 ust. 2, według której obowiązek taki powstaje dopiero w wyniku faktycznego wyłączenia gruntu z produkcji i spoczywa tylko na osobie faktycznie wyłączającej grunt z produkcji.

Umocowany przedstawiciel Sejmu RP w piśmie z dnia 30 kwietnia 1990 r. wniósł o stwierdzenie, że przepis art. 12 ust. 5 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości jest zgodny z art. 67 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W uzasadnieniu swego stanowiska przedstawiciel Sejmu RP wyraził przekonanie, że skoro przejęcie przez Państwo na podstawie art. 12 ust. 5 powołanej ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości własności gruntów wydzielonych pod ulicę z nieruchomości objętej na wniosek właściciela podziałem następuje z mocy prawa, i to na skutek działań podjętych przez właściciela nieruchomości wnioskującego o jej podział oraz z jego korzyścią, a nie na skutek działań organu administracji państwowej, tak jak to ma miejsce przy wywłaszczaniu, to nie można uznać, iż taka forma nabycia części nieruchomości przez Skarb Państwa jest w skutkach prawnych zbieżna z wywłaszczeniem. W ocenie przedstawiciela Sejmu RP - przy wywłaszczaniu właściciel nie zachowuje w ogóle nieruchomości, a jedynie prawo pierwszeństwa do nabycia jednej działki budowlanej (art. 27 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r.), podczas gdy właściciel dzielonej nieruchomości uzyskuje dojazd do wydzielonych działek pozostających jego własnością.

Przedstawiciel Sejmu RP ponadto podniósł, że przejęcie gruntów pod budowę ulic na Skarb Państwa z mocy art. 12 ust. 5 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości jest ściśle związane z podziałem nieruchomości na działki budowlane, oraz że wydzielony pod ulice grunt zostaje wyłączony z produkcji rolnej z chwilą zatwierdzenia podziału i nie może być nadal użytkowany rolniczo, gdyż stanowi dojazd do prawnie wydzielonych działek budowlanych. Dodał, że zgodnie z §1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz.U. z 1983 r. Nr 19, poz. 86) nieruchomość traci charakter rolny z chwilą, gdy decyzja zatwierdzająca projekt podziału stała się ostateczna. W ocenie przedstawiciela Sejmu RP należność z tytułu wyłączenia gruntu pod ulicę z produkcji rolnej powinien ponosić właściciel dzielonej nieruchomości (i jednocześnie wnioskodawca podziału), gdyż na skutek jego działań grunty pod ulicę zostają wyłączone z produkcji rolnej jako niezbędny dojazd do wydzielonych działek.

Reasumując stwierdził, iż regulacja z art. 12 ust. 5 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości nie narusza zasady równości wyrażonej w art. 67 ust. 2 Konstytucji, który to artykuł zdaniem przedstawiciela Sejmu RP zapewnia jedynie ochronę obywateli przed dyskryminacją ze względu na wymienione w tym przepisie cechy podmiotowe, nie dotyczy zaś różnic występujących w ich sytuacji prawnej, a więc w przypadku rozważanej sprawy - właścicieli wnioskujących o podział w stosunku do innych właścicieli wywłaszczanych nieruchomości.

Prokurator Generalny, przedstawiając swoje stanowisko w piśmie z dnia 31 stycznia 1990 r., wyraził pogląd, iż przepis art. 12 ust. 5 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości pozostaje w niezgodności z art. 7 oraz art. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, bowiem pozbawia lub co najmniej ogranicza prawo właściciela nieruchomości do odszkodowania za wywłaszczone grunty przeznaczone pod budowę ulic, z tej tylko przyczyny, że podział nieruchomości i w związku z tym potrzeba wytyczenia ulicy nastąpi na jego wniosek.

Takie uregulowanie prawne, zdaniem Prokuratora Generalnego, nie znajduje podstawy w art. 7 Konstytucji, zgodnie z którym wywłaszczenie - rozumiane szeroko jako każde pozbawienie własności, nie tylko na podstawie decyzji administracyjnej o wywłaszczeniu - jest dopuszczalne wyłącznie na cele publiczne i to za słusznym odszkodowaniem, oraz w art. 1, deklarującym że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Prokurator Generalny ponadto podniósł, że wpływ właściciela na to, jaka i która część dzielonej na jego wniosek nieruchomości zostanie przeznaczona pod budowę ulic i wywłaszczona, jest w praktyce ograniczony, a w niektórych przypadkach wykluczony, że ustanowienie ulic kosztem dzielonej nieruchomości może zarówno podwyższyć, jak i obniżyć wartość rynkową i użytkową części nieruchomości pozostałej po podziale w dyspozycji właściciela, w związku z czym nie można przyjąć, iż każdoczesne odjęcie własności przewidziane w art. 12 ust. 5 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości nastąpi z korzyścią właściciela nieruchomości.

Prokurator Generalny zakwestionował zasadność pomniejszenia należności właściciela za część nieruchomości przejętej pod ulicę o kwotę należności z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej i leśnej przez nowego ich właściciela, tj. Państwo także i z tego względu, że na podstawie art. 48 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości właściciele gruntów są zobowiązani uczestniczyć w kosztach budowy urządzeń komunalnych, energetycznych i gazowych odpowiednio do wzrostu wartości nieruchomości, powstałego na skutek wybudowania tych urządzeń, w postaci tzw. opłat adiacenckich, obejmujących m. in. koszty pierwszego urządzenia dróg publicznych i wewnętrznych.

W odpowiedzi na twierdzenie wnioskodawcy, iż przepis art. 12 ust. 5 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości jest niezgodny z art. 67 ust. 2 Konstytucji, Prokurator Generalny wyraził wątpliwość, czy taka niezgodność zachodzi, skoro ten przepis Konstytucji specyfikuje równość obywateli wobec prawa z punktu widzenia wyraźnie artykułowanych cech podmiotowych, podczas gdy kwestionowany przepis ustawy dotyczy sytuacji prawnej właścicieli wnioskujących podział w stosunku do innych właścicieli wywłaszczonych nieruchomości.

Na rozprawie w dniu 8 maja 1990 r. wnioskodawca i uczestnicy postępowania podtrzymali swoje stanowiska zawarte w pismach procesowych, z tym że przedstawiciel Prezesa NSA wniósł o zbadanie kwestionowanego przepisu również w odniesieniu do art. 1 i 7 Konstytucji.

II

Na podstawie tekstów aktów prawnych i po przeprowadzeniu rozprawy Trybunał Konstytucyjny ustalił, co następuje.

Ustawą z dnia 13 lipca 1988 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 24, poz. 170) zmieniono zasady odszkodowania za grunty, które zostały wydzielone pod budowę ulic z nieruchomości objętych podziałem na wniosek właściciela i przeszły na własność Państwa w dniu, w którym decyzje lub orzeczenia o podziale stały się ostateczne lub prawomocne (art. 12 ust. 5).

Według poprzedniego brzmienia art. 12 ust. 5 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 22, poz. 99) grunt wydzielony pod budowę ulic z nieruchomości objętej podziałem przechodził na własność Państwa za odszkodowaniem ustalonym według zasad obowiązujących przy wywłaszczaniu nieruchomości. Natomiast po nowelizacji przepis ten stanowi ponadto, że tak ustalone odszkodowanie pomniejsza się o należność z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej lub leśnej, z tym tylko zastrzeżeniem w końcowym zdaniu przepisu, że “pomniejszenie należności nie może być większe niż wysokość odszkodowania”.

Jak trafnie podnosi na marginesie wniosku Prezes NSA, zdanie końcowe art. 12 ust. 5 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości zawiera oczywisty błąd redakcyjny. Zdanie poprzedzające jednoznacznie mówi o odszkodowaniu dla właściciela “pomniejszonym o należność z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej i leśnej”. Tymczasem zdanie końcowe art. 12 ust. 5 tej ustawy mówi o “pomniejszeniu należności”, co sugeruje, że chodzi o należność z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej i leśnej. Przy takiej jednak interpretacji nie wiadomo, z czego miałoby wynikać takie “pomniejszenie należności”, a oprócz tego zostaje rozerwany związek logiczny z drugą częścią tego zdania (“nie może być większe niż wysokość odszkodowania”). Należy więc uznać, że zdanie drugie w omawianym przepisie dotyczy w istocie tego, by kwota, o jaką pomniejsza się należność właściciela z tytułu odszkodowania, nie mogła przewyższać kwoty odszkodowania.

Została zatem ustanowiona nowa zasada, że od ustalonego odszkodowania za grunt wydzielony pod budowę ulic z nieruchomości objętej na wniosek właściciela podziałem, przechodzący na własność Państwa, może być odliczona należność Skarbu Państwa z tytułu wyłączenia tego gruntu z produkcji rolnej.

Przepis art. 12 ust. 5 wymienionej ustawy z 29 kwietnia 1985 r. (jedn. tekst Dz.U. z 1989 r. Nr 14, poz. 74) umieszczony w rozdziale zatytułowanym “Przepisy ogólne” wprowadził trzecią formę pozyskiwania gruntów przez Skarb Państwa, a mianowicie z mocy prawa - w następstwie decyzji administracyjnej o podziale nieruchomości, wydanej w postępowaniu nie będącym postępowaniem wywłaszczeniowym.

Taka forma pozyskiwania gruntów na cele urbanizowania obszarów lub użyteczności publicznej nie została bowiem przewidziana w art. 13 ust. 2 powołanej ustawy, który przewiduje możliwość tworzenia zasobów gruntów na wymienione cele w drodze nabycia poprzez umowę lub wywłaszczenie na własność Państwa.

Zważywszy jednak, że omawiana forma pozyskiwania gruntów z mocy prawa przez Państwo przyjęta w art. 12 ust. 5 powołanej ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości jest w skutkach prawnych zbieżna z wywłaszczeniem, a nadto ze względu na przewidziane w tym przepisie obliczanie odszkodowania według zasad obowiązujących przy wywłaszczaniu nieruchomości, przyjąć należy, że jest to forma wywłaszczenia nie poprzedzona postępowaniem właściwym dla postępowania wywłaszczeniowego.

W związku z przyjętą zasadą i formą obliczania odszkodowania w przyznanym odszkodowaniu za wydzielony pod budowę ulic grunt powinien zatem być uwzględniany sposób jego ustalenia przewidziany w art. 59 i nast. ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Przepisy te nie przewidują w zasadzie obciążenia odszkodowania zobowiązaniami pieniężnymi. Przy ustalaniu odszkodowania od wywłaszczonej nieruchomości powołana ustawa przewiduje wprawdzie w art. 67 możliwość odliczenia od wyliczonej wartości ciążących na nieruchomości kwot stanowiących należność Państwa i banków, ale nie są to należności z tytułu wyłączenia gruntu z produkcji. Należności bowiem “ciążące” na nieruchomości to obciążenia powstałe przed wydaniem decyzji o wywłaszczeniu i odszkodowaniu. Podkreślić przy tym należy, że fakt wywłaszczenia nie powoduje jeszcze wyłączenia gruntu z produkcji rolnej lub leśnej. Fakt wywłaszczenia nie jest bowiem każdocześnie zbieżny z faktem wyłączenia gruntu z wymienionej produkcji. Zatem przepis art. 67 wymienionej ustawy, przewidujący możliwość odliczania należności z tytułu wyłączenia gruntów, nie dotyczy ewentualnych obciążeń późniejszych.

Podstawą naliczania należności z wymienionego tytułu zgodnie z art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. Nr 11, poz. 79) jest wydanie decyzji o wyłączeniu gruntów na cele nierolnicze i warunkach tego wyłączenia, przy czym obowiązek uiszczenia należności z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej lub leśnej obciąża osobę wyłączającą.

Zgodnie z art. 4 pkt 8 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych wyłączenie gruntów z produkcji rolnej lub leśnej następuje z chwilą fizycznego zaniechania rolniczego lub leśnego użytkowania gruntów przez dotychczasowego właściciela albo przez nabywcę tych gruntów na cele nierolnicze lub nieleśne. W pierwszym wypadku należność (tj. jednorazową opłatę) uiszcza dotychczasowy właściciel, w drugim nabywca. Obowiązki, gdy idzie o wysokość tej należności, są takie same, a różnica sprowadza się, zgodnie z art. 18 ust. 1 wymienionej ustawy, do pomniejszenia wysokości należności wymierzonej osobie, która nabyła grunty, o kwotę stanowiącą równowartość wypłaconego dotychczasowemu właścicielowi odszkodowania za nabyte grunty, określoną na podstawie przepisów o wywłaszczaniu nieruchomości.

Zatem skoro grunty wydzielone pod budowę ulic przechodzą na własność Państwa na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, to obowiązkiem właściwej państwowej jednostki organizacyjnej jako nabywcy byłoby uiszczenie należności z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej lub leśnej, z uwzględnieniem pomniejszenia tej należności o kwotę wypłaconą dotychczasowemu właścicielowi z tytułu odszkodowania za wywłaszczenie. Przeniesienie tego obciążenia w art. 12 ust. 5 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości na dotychczasowego właściciela, który nie dokonuje wyłączenia gruntów przeznaczonych pod ulicę z produkcji rolniczej jest niespójne z powołanymi przepisami ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych.

III

Przystępując do rozważania problemu wynikającego z treści art. 12 ust. 5 powołanej ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości w odniesieniu do postanowień Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny rozważył na wstępie sprawę tych postanowień Konstytucji, które mogą stanowić podstawę oceny kwestionowanego przepisu, i w tej sprawie zajął następujące stanowisko.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że zarówno art. 7 i art. 67 ust. 2 oraz art. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowią właściwe punkty odniesienia do kontroli konstytucyjności art. 12 ust. 5 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, przede wszystkim z tego względu, że zawarte w nich postanowienia stanowią podstawę praw obywateli i określają ich treść, gdy idzie o ochronę własności, równości wobec prawa i zasadę sprawiedliwości.

Trybunał Konstytucyjny, badając zgodność z Konstytucją przepisu art. 12 ust. 5 ustawy z 29 kwietnia 1985 r., rozważył w pierwszej kolejności znaczenie przepisu art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który odnosi się bezpośrednio do materii unormowanej przepisem kwestionowanym we wniosku. W swej treści, ważnej z punktu widzenia rozpoznawanej sprawy, ustanawia on konstytucyjną, a więc wzmożoną ochronę własności, dopuszczając wywłaszczenie wyłącznie na cele publiczne i tylko za słusznym odszkodowaniem. Wywłaszczenie w rozumieniu art. 7 Konstytucji - zdaniem Trybunału Konstytucyjnego - to wszelkie pozbawienie własności z przeznaczeniem na cele publiczne, bez względu na formę (nie tylko na podstawie decyzji administracyjnej), a słuszne odszkodowanie - to odszkodowanie sprawiedliwe. Sprawiedliwe odszkodowanie jest to jednocześnie odszkodowanie ekwiwalentne, bowiem tylko takie nie narusza istoty odszkodowania za przejętą własność. Ograniczenie prawa do ekwiwalentnego odszkodowania poprzez wprowadzenie potrąceń z innych tytułów niż już ciążące na nieruchomości stanowi naruszenie konstytucyjnej zasady słusznego, tj. sprawiedliwego odszkodowania, i jest w ten sposób naruszeniem samej własności.

Trybunał Konstytucyjny nie podzielił poglądu przedstawiciela Sejmu RP, iż podstawą do potrącenia od przyznanego odszkodowania z tytułu wywłaszczenia należności za wyłączenie gruntów z produkcji rolnej lub leśnej stanowi fakt, że to wniosek dotychczasowego właściciela spowodował cale postępowanie i że w konsekwencji i podział nieruchomości leżał wyłącznie w jego interesie. Istotą bowiem tego wniosku jest podział nieruchomości na działki, a nie kwestia ustanowienia ulic. Wyłączenie części nieruchomości na ulicę może w ogóle nie leżeć w interesie dotychczasowego właściciela (np. gdy wydzielone działki mają już dostęp do drogi). Ponadto z chwilą ich wytyczenia drogi te zgodnie z art. 1 i 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. Nr 14, poz. 60) stają się ogólnodostępne i mogą być zaliczone do áróg publicznych.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego nie można również wyłączenia gruntów z produkcji rolnej lub leśnej utożsamiać, przynajmniej pod względem czasowym, z sytuacją przewidzianą w powoływanym przez przedstawiciela Sejmu RP przepisie § 1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 28 listopada 1964 r., dotyczącym przenoszenia własności nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych. Jest tak przede wszystkim z tego względu, że wymienione rozporządzenie zostało wydane dla określonych celów cywilno-prawnych przenoszenia własności nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych. Regulacja ta nie może naruszać przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, z których nie wynika, aby pod względem czasowym zmiana tego przeznaczenia pokrywała się. Przeciwnie, treść art. 9 ust. 1 wymienionej ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych wskazuje na to, że faktyczna zmiana przeznaczenia gruntów może być przesunięta w czasie, a grunty mogą nadal być użytkowane rolniczo.

Argument przedstawiciela Sejmu, że urządzenie drogi następuje na koszt Państwa, a korzyść odnosi dotychczasowy właściciel, jest ponadto o tyle nietrafny, że zgodnie z treścią art. 48 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości w kosztach urządzenia ulicy uczestniczą właściciele gruntów przyległych do tej drogi.

Porównując treść art. 12 ust. 5 powołanej ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości z przyjętymi w prawie wywłaszczeniowym formami odszkodowania, Trybunał Konstytucyjny uznał, że wprowadzona w tym przepisie możliwość dokonania potrącenia należności z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej z przyznanej kwoty za wywłaszczenie tylko dlatego, że wyłączenie następuje przy okazji podziału nieruchomości na wniosek właściciela, stanowi wyodrębnienie pewnej kategorii właścicieli i stawia ich w nierównej sytuacji wobec pozostałych grup właścicieli wywłaszczanych z nieruchomości na cele urbanizacyjne lub użyteczności publicznej (w tym na ulice), w stosunku do których nie dopuszcza się takiej możliwości W konsekwencji uregulowania prawnego w omawianym art. 12 ust. 5 określona grupa osób będących właścicielami nieruchomości została pozbawiona prawa do słusznego odszkodowania, a więc naruszone zostały również postanowienia Konstytucji zawarte w art. 67 ust. 2 i art. 1.

Art. 1 Konstytucji stanowi, że “Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Obowiązkiem ustawodawcy jest zatem takie stanowienie prawa, by nie naruszało ono ani zasady sprawiedliwości, ani zasady równości jako podstawowych praw konstytucyjnych obywateli. Gdy idzie o uregulowanie zawarte w kwestionowanym przepisie, to nawet w założeniu nie można by przyjąć, że z faktu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej i przeznaczenia ich przez Państwo pod budowę ulicy były właściciel odniesie takie korzyści majątkowe, które zrekompensują mu zmniejszenie odszkodowania z tytułu wywłaszczenia. Zatem realizując zasadę państwa prawnego i sprawiedliwego - przy ocenie kwestionowanego przepisu art. 12 ust. 5 powołanej ustawy o gospodarce gruntami trzeba mieć na uwadze ograniczenia wynikające z art. 1 i 7 Konstytucji.

Gdy idzie o art. 67 ust. 2, to analizą tego przepisu Trybunał Konstytucyjny zajmował się w wielu orzeczeniach i wypowiedział się w tym względzie, przyjmując że obywatele należący do tej samej kategorii są równi wobec prawa i mają te same obowiązki.

W tej sprawie Trybunał Konstytucyjny ponadto stwierdza, że przepis art. 67 ust. 2 Konstytucji w połączeniu ze wstępną częścią art. 1 Konstytucji daje podstawę do przyjęcia, że w państwie prawnym prawo równości gwarantowane w art. 67 ust. 2 Konstytucji jest prawem, które powinno być realizowane nie tylko ze względu na przytoczone w tym przepisie przesłanki podmiotowe, ale również ze względu na przesłanki nie mające aspektu podmiotowego.

W art. 12 ust. 5 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości została naruszona zasada równości, skoro określoną w tym przepisie kategorię właścicieli postawiono w nierównej sytuacji w stosunku do pozostałych właścicieli wywłaszczanych gruntów, a przeznaczonych pod budowę ulic, dopuszczając możliwość obniżenia przyznanego im odszkodowania za wywłaszczenie nawet do wysokości tego odszkodowania.

Z powyższych powodów Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 1 i art. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 22, poz. 98 z późn. zm.) orzekł niezgodność przepisu art. 12 ust. 5 powołanej ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości z art. 7, 67 ust. 2 i art. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.