4

Orzeczenie

z dnia 27 września 1989 r.

(K. 2/89)

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Przewodniczący: sędzia TK Andrzej Kabat

Sędziowie TK: Czesław Bakalarski (sprawozdawca)

Natalia Gajl

Henryk Groszyk

Remigiusz Orzechowski

Protokolant: Ewa Popławska-Kośla

po rozpoznaniu w dniu 27 września 1989 r. na rozprawie sprawy z wniosku Federacji Związków Zawodowych Pracowników “Społem” w PRL z dnia 6 marca 1989 r., z udziałem uczestników postępowania, umocowanych przedstawicieli: Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Federacji Związków Zawodowych Pracowników “Społem” w PRL, Prokuratora Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Ministra Rynku Wewnętrznego o orzeczenie niezgodności:

1) art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.) z art. 68 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej,

2) § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z dnia 6 maja 1983 r. w sprawie zasad ustalania cen napojów alkoholowych oraz trybu rozliczeń przedsiębiorstw gastronomicznych (Dz. U. Nr 25, poz. 118) z art. 10 ust. 3 powołanej ustawy z dnia 26 października 1982 r. i z art. 13, 80 i 87 Kodeksu pracy (Dz. U. z 1984 r. Nr 24, poz. 141 z późn. zm.) oraz z art. 85 Prawa spółdzielczego (Dz. U. z 1982 r. Nr 30, poz. 210 z późn. zm.)

orzeka:

1. przepis art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.) jest zgodny z przepisem art. 68 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej,

2. przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z dnia 6 maja 1983 r. w sprawie zasad ustalania cen napojów alkoholowych oraz trybu rozliczeń przedsiębiorstw gastronomicznych (Dz. U. Nr 25, poz. 118) jest niezgodny z art. 10 ust. 3 powołanej ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza równocześnie, że w myśl art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 22, poz. 98, zm. Dz. U. z 1987 r. Nr 21, poz. 123 i z 1989 r. Nr 34. poz. 178) Minister Rynku Wewnętrznego, nie później niż w terminie 3 miesięcy, winien uchylić § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z dnia 6 maja 1983 r. w sprawie zasad ustalania cen napojów alkoholowych oraz trybu rozliczeń przedsiębiorstw gastronomicznych (Dz. U. Nr 25, poz. 118); w razie nie uchylenia tego przepisu w terminie wyżej podanym, przepis ten, zgodnie z art. 9 ust. 1 powołanej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, traci moc z upływem tego terminu.

UZASADNIENIE

Federacja Związków Zawodowych Pracowników “Społem” w PRL dnia 6 marca 1989 r. wniosła na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 22, poz. 98, zm. Dz. U. z 1987 r. Nr 21, poz. 123, z 1989 r. Nr 34, poz. 178) o orzeczenie niezgodności:

1) art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230, zm. Dz. U. z 1984 r. Nr 34, poz. 184, z 1987 r. Nr 33, poz. 180, z 1989 r. Nr 35, poz. 192) z art. 68 ust. 1 Konstytucji PRL;

2) § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z dnia 6 maja 1983 r. w sprawie zasad ustalania cen napojów alkoholowych oraz trybu rozliczeń przedsiębiorstw gastronomicznych (Dz. U. Nr 25, poz. 118) z art. art. 13, 80 i 87 Kodeksu pracy oraz z art. 85 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 30, poz. 210, w Dz. U. z 1983 r. Nr 39, poz. 176, z 1986 r. Nr 39, poz. 192, z 1987 r. Nr 33, poz. 181, z 1988 r. Nr 41, poz. 324).

W uzasadnieniu wnioskodawca stwierdza, że przepis art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi pozbawia pracowników prowadzących sprzedaż alkoholu prawa do wynagradzania na zasadach stosowanych wobec pozostałych pracowników handlu tj. odpowiednio do ilości i jakości pracy, a więc zgodnie z normą wynikającą z art. 68 ust. 1 Konstytucji PRL.

Kwestionowany zaś przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia MHWiU z dnia 6 maja 1983 r. stanowiący, że “wpływów ze sprzedaży napojów alkoholowych nie uwzględnia się przy ocenie działalności przedsiębiorstw prowadzących działalność gastronomiczną oraz przy ustalaniu indywidualnych wynagrodzeń, premii i nagród dla pracowników tych przedsiębiorstw”, nie jest zgodny z przepisami art. 13, 80 i 87 Kodeksu Pracy, ponieważ przeczy podstawowej zasadzie prawa pracy wynagradzania za wykonywaną pracę według jej rodzaju, ilości i jakości. Art. 80 Kodeksu pracy stanowi, iż pracownik ma bezwarunkowe prawo do wynagradzania za pracę faktycznie wykonaną, zaś art. 87 nie upoważnia do potrącenia z wynagrodzenia pracownika jakichkolwiek należności za wykonaną pracę przy sprzedaży alkoholu.

Wymieniony przepis rozporządzenia MHWiU sprzeczny jest z art. 85 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze, zgodnie z którym spółdzielnia samodzielnie określa zasady wynagradzania.

Postanowieniem z dnia 20 marca 1989 r. Trybunał Konstytucyjny nadał wnioskowi dalszy bieg.

II

Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przed rozprawą nie nadesłał pisemnych wyjaśnień.

Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w swoim wyjaśnieniu przedstawił następujące stanowisko:

1) przepis art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie jest sprzeczny z art. 68 ust. 1 Konstytucji PRL,

2) przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z dnia 6 maja 1983 r. w sprawie zasad ustalania cen napojów alkoholowych oraz trybu rozliczeń przedsiębiorstw gastronomicznych (Dz. U. Nr 25, poz. 118) wydany został z przekroczeniem upoważnienia określonego w art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, jednak nie pozostaje w niezgodności z przepisami art. art. 13, 80 i 87 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeksu pracy oraz z art. 85 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze.

W uzasadnieniu stanowiska Prokurator Generalny PRL w odniesieniu do zarzutu niezgodności przepisu art. 10 ust. 4 powołanej ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z art. 68 ust. 1 Konstytucji PRL powołał się na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 lipca 1986 r. sygn. akt K. 1/86, stwierdzające zgodność kwestionowanego przepisu z Konstytucją PRL. Stan prawny, ustalony przez Trybunał Konstytucyjny w czasie orzekania w sprawie K. 1/86 nie uległ zmianie - wywodzi dalej Prokurator Generalny PRL - w związku z tym podtrzymał pogląd, że art. 10 ust. 4 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi jest zgodny z art. 68 ust. 1 Konstytucji PRL.

Za podtrzymaniem tego poglądu - zdaniem Prokuratora Generalnego PRL - przemawia także zasada określona w art. 19 ust. 3 Konstytucji PRL, wedle której w stosunkach pracy należy stosować “od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy”. Z zasady tej nie wynika, że każdy element (składnik) pracy winien znaleźć bezpośrednie odzwierciedlenie w wynagrodzeniu. Obowiązek taki nie wynika też z powołanych przez wnioskodawcę przepisów art. art. 13, 80 i 87 Kodeksu pracy.

Ustosunkowując się do zarzutu niezgodności przepisu § 2 ust 1 powołanego rozporządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z przytoczonymi wyżej przepisami, Prokurator Generalny PRL stwierdził, że kwestionowany przepis merytorycznie nie wnosi nowych istotnych elementów do stanu prawnego unormowanego ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i dlatego nie występują przesłanki uzasadniające uznanie go za niezgodny z przepisami art. art. 13, 80 i 87 Kodeksu pracy a także z art. 85 Prawa spółdzielczego.

Dalej Prokurator Generalny PRL podniósł wątpliwość, czy kwestionowany przez wnioskodawcę przepis znajduje wystarczające oparcie w upoważnieniu, na podstawie którego został wydany. Stwierdził, że analiza tego upoważnienia w kontekście norm określonych w ustępie 1, 2, a zwłaszcza ust. 4 art. 10 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi prowadzi do wniosku, iż § 2 ust. 1 rozporządzenia nie tylko nie znajduje oparcia w tym upoważnieniu, ale wykracza poza treść samodzielnie uregulowaną w ust. 4 art. 10 ustawy, przez uniezależnienie także nagród od wpływów ze sprzedaży napojów alkoholowych chociaż nagrody (art. 105, 107 kp) z zasady nie są elementem wynagrodzenia. Zagadnienie ustalania cen napojów alkoholowych uregulowane zastało w § 1, a tryb rozliczeń przedsiębiorstw w tym zakresie - w § 2 ust. 2 omawianego rozporządzenia i z tego względu uzasadnione jest stwierdzenie, że przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia wydany został z przekroczeniem upoważnienia zawartego w art. 10 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

III

Minister Rynku Wewnętrznego w swym stanowisku z dnia 25 kwietnia 1989 r. wyjaśnił:

1) art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie jest sprzeczny z art. 68 ust. 1 Konstytucji PRL,

2) § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z dnia 6 maja 1983r. w sprawie zasad ustalania cen napojów alkoholowych oraz trybu rozliczeń przedsiębiorstw gastronomicznych (Dz. U. Nr 25, poz. 118) nie jest sprzeczny z art. art. 13, 80 i 87 Kodeksu pracy oraz z art. 85 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze.

Uzasadniając stanowisko o zgodności art. 10 ust. 4 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z art. 68 § 1 Konstytucji PRL Minister Rynku Wewnętrznego stwierdził, iż wnioskodawca z wymienionego przepisu Konstytucji PRL wyprowadza mylny wniosek, jakoby uniezależnienie wysokości wynagrodzeń pracowników sprzedających napoje alkoholowe od finansowej wartości sprzedanych napojów stanowi o tym, że przy ustalaniu wynagrodzenia nie uwzględniono ilości pracy. Wnioskodawca nie uzasadnia tego twierdzenia, co zarówno utrudnia polemikę, jak też wskazuje na brak argumentów.

Postawienie znaku równości pomiędzy “ilością pracy” a “wartością sprzedaży” budzi zastrzeżenie - wywodzi dalej Minister Rynku Wewnętrznego. Przyjęcie zaproponowanego przez wnioskodawcę sposobu ustalania wynagrodzenia powodowałoby konieczność ustalenia wynagrodzeń wszystkich pracujących w PRL jako pewnego wskaźnika “zawartości” produkcji lub sprzedaży. Przy przyjęciu tej zasady jedynie wynagrodzenia akordowe i prowizyjne mogłoby być uznane za zgodne z Konstytucją, w sytuacji gdy wręcz niemożliwe lub niecelowe jest jego zastosowanie w stosunku do szeregu profesji lub rodzajów działalności.

Zdaniem Ministra Rynku Wewnętrznego, kwestionowany przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług zgodny jest z przytoczonymi wyżej przepisami Kodeksu pracy i Prawa spółdzielczego. Uzależnienie wysokości wynagrodzenia od “rodzaju, ilości i jakości” pracy w sposób przewidziany w art. 10 ust. 4 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz § 2 rozporządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług uzależniający płace od rodzaju wykonywanej pracy jest zgodny z art. 13 kp., ponieważ przepis ten uzależnia wysokość wynagrodzenia właśnie od “rodzaju, ilości i jakości” pracy.

Art. 80 kp. stanowi, że pracownikowi przysługuje wynagrodzenia za wykonywaną pracę. Pracownicy sprzedający napoje alkoholowe otrzymują wynagrodzenie za wykonywaną pracę, z tym jednak że na raz ustaloną wysokość indywidualnego wynagrodzenia nie oddziaływują bezpośrednie różnice między uzyskanymi przez pracownika wpływami ze sprzedaży alkoholu.

Z kolei przepis art. 87 kp. dotyczy ochrony wynagrodzenia za pracę, a nie zasad ustalania wysokości tego wynagrodzenia.

Wreszcie art. 85 Prawa spółdzielczego nakłada na spółdzielnie obowiązek określenia wynagrodzenia stosownie do przepisów o wynagrodzeniach a § 2 ust. 1 kwestionowanego rozporządzenia jest właśnie przepisem o wynagrodzeniach.

IV

Na rozprawie umocowani przedstawiciele wnioskodawcy podtrzymali wniosek o stwierdzenie niezgodności art. 10 ust. 4 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i alkoholizmowi z art. 68 ust. 1 Konstytucji PRL oraz wnieśli o stwierdzenie niezgodności kwestionowanego § 2 ust. 1 powołanego rozporządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług nie tylko z przytoczonymi powyżej przepisami art. art. 13, 80 i 87 Kodeksu pracy i art. 85 Prawa spółdzielczego, ale ponadto z art. 10 ust. 3 wspomnianej ustawy z dnia 26 października 1982 r. Znaczna część wystąpień przedstawicieli wnioskodawcy dotyczyła krytycznej oceny rozwiązań przyjętych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Wywodzili w szczególności, że obecne jej unormowania zaniżające prowizję od sprzedaży alkoholu prowadzą m. in. do dopłacania przez nie pijących alkoholu do tych, którzy ten alkohol spożywają. Dalszą konsekwencją unormowań kwestionowanej ustawy jest pokątny handel alkoholem i brak widocznego spadku jego spożycia.

Przedstawiciel Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zajął stanowisko tylko w części go interesującej, a więc co do zarzutu niezgodności art. 10 ust. 4 powołanej ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z art. 68 ust. 1 Konstytucji PRL. Powołał się przy tym na pisemne wyjaśnienie złożone w sprawie K. 1 /86, w którym wyszczególniono argumenty wykazujące bezpodstawność zarzutu niekonstytucyjności kwestionowanego przepisu ustawy. Wskazał także na zapadłe w powołanej sprawie orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzającego zgodność kwestionowanego przepisu ustawy z Konstytucją PRL oraz na przytoczoną w nim argumentację. W konkluzji wniósł o orzeczenie zgodności kwestionowanego przepisu z Konstytucją PRL.

Przedstawiciel Prokuratora Generalnego PRL podtrzymał stanowisko zajęte w pisemnych wyjaśnieniach a szczególnie podkreślił, że także rozszerzenie przez Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług zakazu uwzględniania wpływów ze sprzedaży napojów alkoholowych przy ustalaniu premii i nagród stanowi przekroczenie upoważnienia udzielonego mu w art. 10 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, który dawał podstawę jedynie do określenia w drodze rozporządzenia zasad ustalania cen napojów alkoholowych oraz trybu rozliaczeń przedsiębiorstw gastronomicznych w tym zakresie. W konkluzji wniósł o stwierdzenie zgodności art. 10 ust. 4 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z art. 68 ust. 1 Konstytucji PRL oraz niezgodności § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z art. 10 ust. 3 wymienionej ustawy.

Przedstawiciel Ministra Rynku Wewnętrznego podtrzymał stanowisko zajęte w pisemnych wyjaśnieniach i wniósł o orzeczenie zgodności przepisu § 2 ust. 1 powołanego rozporządzenia z art. 10 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Wyjaśnił przy tym, że powtórzenie przepisu ustawy w rozporządzeniu miało stanowić “wskazówkę” interpretacyjną, a objęcie zakazem uwzględniania wpływów ze sprzedaży napojów alkoholowych także przy przyznawaniu nagród podyktowane było tym, iż w szerokim pojęciu wynagrodzenie obejmuje także nagrody.

V

Uwzględniając całokształt materiału zgromadzonego w sprawie Trybunał Konstytucyjny uznał ją za dostatecznie wyjaśnioną i zważył, co następuje:

Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 14 lipca 1986 r. (K. 1/86) rozstrzygnął problem zgodności przepisu art. 10 ust. 4 powołanej ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z art. 68 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Stwierdził, że przepis art. 10 ust. 4 powołanej ustawy z dnia 26 października 1982 r. jest zgodny z art. 68 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu swego stanowiska wywiódł m. in.:

Treść art. 68 ust. 1 Konstytucji gwarantująca prawo do pracy, to znaczy do zatrudnienia z wynagrodzeniem według ilości i jakości pracy, nie może być interpretowana z pominięciem innych przepisów. Przede wszystkim należy uwzględnić art. 5 pkt 7 i 8 Konstytucji PRL stwierdzający, że Polska Rzeczypospolita Ludowa w trosce o rozwój narodu otacza opieką rodzinę i wychowanie młodego pokolenia, dba o stan zdrowotny społeczeństwa. Dalsze rozwinięcie tych treści znajduje się w art. 70 ust. 1 i 2 pkt . 2. Przepisy te m. in. stanowią, że obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do ochrony zdrowia, a urzeczywistnieniu tego prawa służy rozwój organizowanej przez państwo ochrony tego zdrowia oraz podnoszenie poziomu zdrowotnego ludności, zapobieganie chorobom i ich zwalczanie.

Trybunał Konstytucyjny przypomniał ponadto negatywne skutki zdrowotne, społeczne i ekonomiczne wynikające z nadużywania alkoholu, jak osłabienie więzi rodzinnej, zaburzenia zdrowia fizycznego i psychicznego u dzieci, czy jedno z istotnych źródeł przestępczości.

Trybunał Konstytucyjny wskazał także, iż ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi uznała życie obywateli w trzeźwości za niezbędny warunek moralnego i materialnego dobra Narodu. Dlatego zobowiązała organy władzy i administracji państwowej do podejmowania działań zmierzających do ograniczenia spożycia napojów alkoholowych oraz do zmiany struktury ich spożycia, przeciwdziałania powstawaniu i usuwaniu następstw nadużywania alkoholu, a także wspierania działalności w tym zakresie organizacji społecznych i zakładów pracy.

Dalej Trybunał Konstytucyjny wywiódł, że jedną z licznych form działalności organów państwowych zmierzającej do osiągnięcia przedstawionych wyżej celów było zamieszczenie w omawianej ustawie kwestionowanego art. 10 ust. 4. Przepis ten stwierdza, że od wpływów pieniężnych ze sprzedaży napojów alkoholowych nie mogą zależeć oceny wyników działalności przedsiębiorstw ani też wynagrodzenia ich pracowników.

Intencją zatem tego przepisu nie jest pozbawienie pracowników zakładów sprzedających napoje alkoholowe wynagrodzenia za ilość wykonywanej pracy, a jedynie wyeliminowanie ich zainteresowania wynikami finansowymi pochodzącymi z tej sprzedaży.

Z treści kwestionowanego przepisu nie wynika chęć zmniejszenia zarobków jakichkolwiek pracowników, w tym także zrzeszonych w Federacji Związków Zawodowych Pracowników “Społem” w PRL, zatem unormowanie zawarte w tym przepisie nie powinno wpływać ujemnie na wynagrodzenie za ilość i jakość pracy. W tym kontekście wymaga podkreślenia, że włączenie dochodów ze sprzedaży alkoholu do obliczenia wynagrodzenia pracownika z uwagi na ceny towaru prowadziłoby wprost do naruszenia zasady wynagrodzenia za ilość i jakość pracy.

Wymaga także przypomnienia w ślad za powołanym orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego, że mierzenie wkładu pracy pracownika uzależnione jest nie tylko od ilości i jakości pracy, ale także od rodzaju i kwalifikacji wymaganych przy jej wykonywaniu i nie można dosłownie pojmować wynagrodzenie według ilości i jakości pracy, jako obiektywnej równowartości świadczeń.

Kwestionowany przepis nie stwarza wprawdzie motywacji do podawania konsumentom napojów alkoholowych, nie pozbawia jednak pracowników zajmujących się jego sprzedażą możliwości otrzymania odpowiedniego wynagrodzenia.

Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie podziela wszystkie argumenty zawarte w powołanym wyżej orzeczeniu z dnia 14 lipca 1986 r., które prowadzą do wniosku, że art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi jest zgodny z art. 68 ust. 1 Konstytucji PRL.

Interesujące skądinąd wywody przedstawicieli wnioskodawcy na temat nieskuteczności rozwiązań powołanej ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie mogą być przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego, który nie jest powołany do oceny celowości rozwiązań przyjętych w ustawie, a tylko do badania konstytucyjności i legalności aktów normatywnych.

VI

Minister Handlu Wewnętrznego i Usług wydał rozporządzenie z dnia 6 maja 1983 r. w sprawie zasad ustalania cen napojów alkoholowych oraz trybu rozliczeń przedsiębiorstw gastronomicznych na podstawie art. 10 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Wymieniony przepis ustawy upoważnił tego Ministra do określenia w drodze rozporządzenia zasad ustalania cen napojów alkoholowych oraz trybu rozliczeń przedsiębiorstw gastronomicznych w tym zakresie. Granice tego rozporządzenia wyznaczył pośrednio wspomniany art. 10 ust. 4 ustawy, który stanowi, że od wpływów pieniężnych ze sprzedaży napojów alkoholowych nie mogą zależeć wyniki działalności przedsiębiorstw ani też wynagrodzenia ich pracowników.

Kwestionowany § 2 ust. 1 powołanego rozporządzenia ma następującą treść: “Wpływów ze sprzedaży napojów alkoholowych nie uwzględnia się przy ocenie działalności przedsiębiorstw prowadzących działalność gastronomiczną, jak również przy obliczaniu wskaźnika przyrostu wynagrodzeń wolnego od obciążeń na Fundusz Aktywizacji Zawodowej oraz przy ustalaniu indywidualnych premii i nagród dla pracowników tych przedsiębiorstw”.

Z powołanych przepisów art. 10 ust. 3 i 4 ustawy wynika, że Minister Handlu Wewnętrznego i Usług upoważniony został jedynie do określenia w drodze rozporządzenia zasad ustalania cen napojów alkoholowych oraz trybu rozliczeń przedsiębiorstw gastronomicznych w tym zakresie. Tymczasem analiza § 2 ust. 1 wykazuje, że Minister Handlu Wewnętrznego i Usług wyszedł poza udzielone mu upoważnienie. Powtórzył przepis art. 10 ust. 4 ustawy, a ponadto wskazał, że wpływów ze sprzedaży napojów alkoholowych nie uwzględnia się przy obliczaniu wskaźnika wolnego od obciążeń na Fundusz Aktywizacji Zawodowej, a także przy ustalaniu premii i nagród.

Trybunał Konstytucyjny zwracał już uwagę (por. np. orzeczenia z dnia 28 maja 1986 r., U. 1/86 i z dnia 20 października 1986 r. P. 2/86), że brak stanowiska ustawodawcy w jakiejś sprawie musi być interpretowany jako nieudzielenie w danym zakresie kompetencji normodawczej. Kompetencji takiej nie można bowiem domniemywać.

Nie można także podzielić poglądu przedstawiciela Ministra Rynku Wewnętrznego, jakoby powtórzenie przepisu ustawy miało charakter wskazówki interpretacyjnej. Przede wszystkim norma ta przez dodatnie do niej jeszcze innej treści została w istocie zmieniona, co narusza art. 10 ust. 3 ustawy. Zresztą nawet dosłowne powtórzenie normy ustawowej w akcie podustawowym nie powinno mieć miejsca. Trybunał Konstytucyjny też zwracał już uwagę, że rozporządzenie nie może materii prawnej zawartej w ustawie przekształcać, modyfikować czy syntetyzować a nawet nie powinno jej powtarzać (por. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w 1986 r., Warszawa 1987 r. s. 24).

Poglądu Ministra Rynku Wewnętrznego nie można podzielić także z tego powodu, że wskazówka interpretacyjna określonego przepisu ustawy nie może być zamieszczona w akcie podustawowym; do wykładni legalnej bowiem powołany jest tylko Trybunał Konstytucyjny (art. 4 a ustawy o Trybunale Konstytucyjnym).

Powtórzenie normy ustawowej w rozporządzeniu może prowadzić do dezorientacji co do źródeł prawa dla danej normy, a więc czy jest nią ustawa, czy też akt niższego rzędu.

Minister Handlu Wewnętrznego i Usług przekroczył udzielone mu w art. 10 ust. 3 omawianej tu ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi upoważnienie nie tylko przez powtórzenie normy ustawowej w rozporządzeniu, lecz także przez dodanie do niej zakazu uwzględniania wpływów ze sprzedaży napojów alkoholowych przy obliczaniu nagród dla pracowników przedsiębiorstw gastronomicznych. Nagrody bowiem nie są składnikami wynagrodzenia, o których wyraźnie stanowią przepisy art. art. 105-107 kp.

W odniesieniu do poglądu Prokuratora Generalnego PRL, że Minister Handlu Wewnętrznego i Usług przekroczył udzielone mu upoważnienie przez zakaz uwzględniania wpływów ze sprzedaży napojów alkoholowych także przy ustalaniu indywidualnych premii, stwierdzić należy, iż upoważnienie to przekroczył ze względów formalnych, a nie merytorycznych. Premia bowiem jest składnikiem wynagrodzenia za pracę z tytułu ekwiwalentu za określone wyniki w pracy indywidualnej i zespołowej. Skoro bowiem przepis ustawy stanowi, że od wpływów pieniężnych ze sprzedaży napojów alkoholowych nie mogą zależeć wynagrodzenia pracowników, a premia jest składnikiem wynagrodzenia, to omawiany zapis w rozporządzeniu jest interpretacją ustawy, do czego - jak już wskazano - nie są upoważnieni ministrowie.

Jednocześnie wymaga podkreślenia, że brak owego zapisu o premiach w rozporządzeniu nie wyklucza możliwości przyznania pracownikom przedsiębiorstw gastronomicznych premii z innego tytułu, np. wysokiej kultury obsługi.

Wobec uznania przepisu § 2 ust. 1 rozporządzenia za nielegalny stało się nieaktualne badanie jego zgodności z art. art. 13, 80 i 87 Kodeksu pracy oraz z art. 85 Prawa spółdzielczego.

Należy wreszcie podkreślić, że uznanie przepisu § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług za nielegalny może mieć jedynie tan skutek, iż po zmianie tego rozporządzenia wpływy ze sprzedaży napojów alkoholowych będą uwzględnione przy ustalaniu nagród dla pracowników przedsiębiorstw gastronomicznych. Przedsiębiorstwa te w dalszym ciągu nie będą mogły uwzględniać wpływów ze sprzedaży napojów alkoholowych zarówno przy ocenie działalności przedsiębiorstw prowadzących działalność gastronomiczną, jak też przy ustalaniu indywidualnych wynagrodzeń i premii, gdyż zakaz taki wynika wprost z art. 10 ust. 4 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Mając powyższe na względzie Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.