WYROK Z DNIA 21 WRZEŚNIA 2000 R.
( WZP 2/2000 )

1. Sprawy żołnierzy o przestępstwa oraz o wykroczenia popełnione
w czynnej służbie wojskowej i podlegające orzecznictwu sądów wojskowych
( art. 12 pkt 1 przepisów wprow. k.p.k. i art. 674 § 1 pkt 1 k.p.k. ) mogą być
objęte jednym postępowaniem, prowadzonym wówczas na zasadach ogólnych
przewidzianych dla spraw karnych ( art. 682 k.p.k. w zw. z art. 674 § 2 k.p.k. ).

2. Żołnierz, który popełnia jeden czyn wyczerpujący jednocześnie
znamiona przestępstwa i znamiona wykroczenia, w sytuacji gdy nie można
przyjąć, że zbieg przepisów ustawy karnej i ustawy o wykroczeniach jest
pozorny, ponosi odpowiedzialność zarówno za przestępstwo, jak i za
wykroczenie, z tym tylko, iż w myśl art. 10 k.w. w razie wymierzenia kar
i środków karnych za przestępstwo i za wykroczenie, kara i środek karny
wymierzony za wykroczenie nie podlegają wykonaniu. Powoływanie
w podstawie prawnej skazania art. 10 k.w. nie znajduje jednak uzasadnienia,
gdyż przepis ten określa jedynie negatywną przesłankę postępowania
wykonawczego.

Przewodniczący : Sędzia SN płk S. Kosmal ( sprawozdawca )

Sędziowie SN : płk W. Maciak, płk J. Medyk

Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej : ppłk J. Ciepłowski
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 21 września 2000 r. sprawy Daniela K.,
oskarżonego o popełnienie przestępstwa określonego w art. 357 § 1 k.k. oraz
wykroczenia przewidzianego w art. 43 ust. 3 ustawy z dnia 26 października
1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi ( Dz. U.
Nr 35, poz. 230 ze zmianami ), z powodu apelacji wniesionej przez prokuratora
na korzyść oskarżonego od wyroku Wojskowego Sądu Garnizonowego w K.
z dnia 29 marca 2000 r., przejętej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy na
podstawie art. 441 § 5 k.p.k. postanowieniem z dnia 22 sierpnia 2000 r.,-



u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę p r z e k a z a ł Wojskowemu
Sądowi Garnizonowemu w K. do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Daniel K. oskarżony był o to, że :
1) ,, w dniu 5.12.1999 r. około godziny 1800 , będąc wyznaczonym rozkazem
dziennym z dnia 02.12.1999 r. dowódcy I kompanii szturmowej JW. w R.
do pełnienia służby wartowniczej w składzie warty wewnętrznej wskazanej
jednostki, w trakcie pełnienia tej służby wprawił się w stan nietrzeźwości
( 2,22 promila alkoholu w wydychanym powietrzu ), spożywając napój
alkoholowy w postaci wina w izbie żołnierskiej nr 106 macierzystego
pododdziału razem z Marcinem P., Tomaszem A., Rafałem J. oraz Konradem
F. ", tj. o popełnienie przestępstwa określonego w art. 357 § 1 k.k.,
2) ,, w dniu 5.12.1999 r. około godziny 1800 w JW. w R. wbrew zakazowi
określonemu w art. 14 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 26.10.1982 r. o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi spożywał napój alkoholowy
w obiekcie zajmowanym przez organy wojskowe, pijąc wino w sali nr 106
I kompanii szturmowej wymienionej jednostki wraz z Marcinem P.,
Tomaszem A., Rafałem J. oraz Konradem F. ", tj. o popełnienie wykroczenia
określonego w art. 43 ust. 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r.
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi ( Dz. U.
Nr 35, poz. 230 ze zmianami ).

Wojskowy Sąd Garnizonowy w K. wyrokiem z dnia 29 marca 2000 r.
uznał oskarżonego za winnego czynu opisanego w pkt 1 i w oparciu o art. 357
§ 1 wymierzył mu karę grzywny w wysokości 20 stawek dziennych, ustalając
wysokość jednej stawki na kwotę 30 zł, natomiast postępowanie karne o
wykroczenie w oparciu o art. 17 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 414 § 1 k.p.k.
umorzył.

Prokurator w apelacji wniesionej od tego wyroku zarzucił obrazę prawa
materialnego polegającą na niezastosowaniu art. 10 k.w. i bezpodstawnym
umorzeniu postępowania o wykroczenie, a nadto rażącą niewspółmierność kary
orzeczonej za przestępstwo określone w art. 357 § 1 k.k. W konkluzji autor
apelacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w części umarzającej
postępowanie o wykroczenie przewidziane w art. 43 ust. 3 ustawy z dnia
26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości ( ... ) i przekazanie sprawy
w tym zakresie sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz
podwyższenie kary za przestępstwo określone w art. 357 § 1 k.k.

Wojskowy Sąd Okręgowy w W., orzekając jako sąd odwoławczy, na
podstawie art. 441 § 1 k.p.k. wystąpił z pytaniem prawnym : ,, Czy wyrażenie
zawarte w przepisie art. 10 § 1 k.w. ... a wymierzono kary ... zezwala organowi
procesowemu na jednoczesne prowadzenie postępowania o przestępstwo oraz
wykroczenie w sytuacji, gdy już w chwili wszczęcia tego postępowania
znamiona wykroczenia i przestępstwa pozostają w stosunku ,, lex consumens
derogat legi consumptae ". Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 22 sierpnia
2000 r., na podstawie art. 441 § 5 k.p.k. przejął sprawę do własnego
rozpoznania.

Rozpoznając tę sprawę Sąd Najwyższy zważył, co następuje :

Wojskowy Sąd Okręgowy w W., występując z przytoczonym wyżej
zapytaniem prawnym, stwierdził jednocześnie w uzasadnieniu swojego
postanowienia, że dyrektywa zawarta w art. 10 § 1 k.w. jest dla niego jasna i
wyraźna. Oznacza to, że nie zachodzi konieczność dokonywania wykładni
cytowanego wyżej przepisu.

Rzeczywiście przepis ten stanowi jednoznacznie, że jeżeli czyn będący
wykroczeniem wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa, a wymierzono kary
lub środki karne za wykroczenie oraz za przestępstwo, kary i środki karne
wymierzone za wykroczenie nie podlegają wykonaniu, zaś w razie uprzedniego
ich wykonania zalicza się je na poczet kar i środków karnych wymierzonych za
przestępstwo.

Treść art. 10 § 1 k.w. określa zatem negatywną przesłankę postępowania
wykonawczego, która uniemożliwia w sytuacji opisanej w tym przepisie
wykonanie kar i środków karnych orzeczonych za wykroczenie i na pewno nie
reguluje kwestii związanych ze sposobem prowadzenia postępowania
jurysdykcyjnego i orzekania w sprawach o czyny, które jednocześnie stanowią
przestępstwo i wykroczenie.

Niewątpliwie natomiast w sprawie tej wyłania się ważki problem oceny
prawnej czynów, o których mowa w tym przepisie i, co z tym związane,
problem odpowiedzialności żołnierzy za czyny, które jednocześnie wypełniają
znamiona przestępstw i wykroczeń.

Zgodnie z obowiązującymi aktualnie przepisami prawa procesowego
( art. 12 przepisów wprowadzających k.p.k. oraz art. 674 § 1 k.p.k. ) sprawy
żołnierzy o przestępstwa, jak też o wykroczenia podlegają orzecznictwu sądów
wojskowych, przed którymi postępowanie karne o te czyny, toczy się według
zasad określonych w tym kodeksie.

Oznacza to nic innego, jak to, że w sytuacji gdy zachodzą warunki
przedmiotowo-podmiotowe do łącznego prowadzenia sprawy może ona się
toczyć w jednym postępowaniu prowadzonym przez ten sam organ procesowy.
Z treści art. 682 k.p.k. wynika jedynie, że postępowanie od początku toczyć się
będzie w trybie zwykłym. Sytuacja taka będzie występować zarówno wtedy,
gdy żołnierz dopuści się dwóch czynów, z których jeden stanowić będzie
przestępstwo, zaś drugi wykroczenie, jak i wtedy gdy żołnierz popełni jeden
czyn wyczerpujący jednocześnie znamiona zarówno przestępstwa oraz
znamiona wykroczenia.

Dokonując oceny prawnej czynu zaistniałego w drugiej sytuacji należy
zaznaczyć, iż żaden z przepisów kodeksu karnego, jak też żaden przepis
kodeksu wykroczeń nie zezwala na przyjęcie kumulatywnej kwalifikacji
prawnej czynu, który jednocześnie wyczerpuje znamiona przestępstwa
i wykroczenia. Prowadzić musi to do tego, że w sytuacji opisanej wyżej, gdy
tylko nie zachodzi pozorny zbieg przepisów tych ustaw, czyn sprawcy
kwalifikować należy odrębnie z przepisów określających przestępstwo
i odrębnie z przepisów określających wykroczenie. Mamy bowiem wtedy
do czynienia z wypadkiem, w którym konkretny czyn ( jeden czyn ) wyczerpuje
jednocześnie znamiona określone w dwóch przepisach zawartych w kodeksie
karnym lub w innej ustawie karnej i w kodeksie wykroczeń lub w innej ustawie
regulującej odpowiedzialność za wykroczenia, przy czym między zakresami
tych przepisów istnieje logiczny stosunek krzyżowania się, a zatem zachodzi
tzw. idealny zbieg przepisów dwóch ustaw na tle jednego czynu.

Sytuację taką należy odróżnić od innej, w której może nastąpić pozorny
zbieg przepisów owych ustaw, co powoduje konieczność posłużenia się
regułami wyłączającymi wielość ocen prawnokarnych i w konsekwencji
ze względu na wyłączanie się tych przepisów prowadzić musi do przypisania
sprawcy takiego czynu odpowiedzialności tylko z jednego przepisu typizującego
z reguły przestępstwo.

Mając na uwadze powyższe rozważania, należy wyrazić pogląd,
że żołnierz w czynnej służbie wojskowej, który popełnia jeden czyn
wyczerpujący jednocześnie znamiona przestępstwa i znamiona wykroczenia,
w sytuacji gdy nie można przyjąć pozornego zbiegu przepisów ustawy karnej
i ustawy o wykroczeniach, ponosi odpowiedzialność zarówno za przestępstwo,
jak i za wykroczenie, przy czym w myśl art. 10 k.w., gdy wymierzono kary
i środki karne za przestępstwo i za wykroczenie, kara i środki karne wymierzone
za wykroczenie nie podlegają wykonaniu. Zważywszy, iż jak wspomniano
to wyżej, art. 10 k.w. określa jedynie negatywną przesłankę postępowania
wykonawczego, powoływanie go w wyroku skazującym nie znajduje
uzasadnienia.

Konfrontując przedstawione wyżej zapatrywania prawne z motywami
zaskarżonego wyroku należy stwierdzić, iż te ostatnie nie zawierają rozważań :
po pierwsze, czy zarzucone oskarżonemu zdarzenie stanowiło jeden, czy też
dwa czyny, z których jeden jest przestępstwem, a drugi wykroczeniem,
pozostające ze sobą w zbiegu realnym, po wtóre, czy owo zdarzenie można
uznać za jeden czyn, który winien być zakwalifikowany odrębnie jako
przestępstwo i odrębnie jako wykroczenie, czy też wreszcie zdarzenie to stanowi
jeden czyn, który po posłużeniu się regułami wyłączającymi wielość przepisów
pozwoli na przypisanie i skazanie oskarżonego jedynie za przestępstwo.

W związku z powyższym za nietrafny również uznać należało pogląd
sądu pierwszej instancji jakoby w sytuacji, gdy czyn będący wykroczeniem
wyczerpywał jednocześnie znamiona przestępstwa, sąd w myśl art. 17 § 1 pkt 11
k.p.k. powinien umorzyć postępowanie o wykroczenie, kierując się dyrektywą
zawartą w art. 25 pkt 1 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia,
zgodnie z którą można odmówić wszczęcia postępowania, a wszczęte umorzyć,
jeżeli o ten sam czyn, jako mający jednocześnie znamiona przestępstwa
i wykroczenia toczy się postępowanie karne na podstawie aktu oskarżenia
wniesionego przez oskarżyciela publicznego przed sądem.

Po pierwsze, jak sam sąd pierwszej instancji zauważył, przepis ten
dotyczy postępowania przed kolegium do spraw wykroczeń, a nie postępowania
toczącego się przed sądem, do którego stosuje się przepisy zawarte w kodeksie
postępowania karnego ( art. 676 § 2 k.p.k. ), po wtóre zaś, przepis ten określa
negatywną przesłankę postępowania toczącego się przed wspomnianym
kolegium, a nie negatywną przesłankę odpowiedzialności sprawcy - żołnierza
za wykroczenie, która winna się kształtować według reguł opisanych na wstępie
niniejszego uzasadnienia. Jest to bowiem przesłanka o charakterze formalnym,
która warunkuje dopuszczalność postępowania przed kolegium do spraw
wykroczeń i nie przesądza o braku odpowiedzialności karnej w razie jej
zaistnienia. Warunkuje zatem jedynie samo postępowanie przed organem
właściwym do rozpoznania sprawy o wykroczenie.

Sąd pierwszej instancji rozpoznając ponownie sprawę rozważy i ustali
przede wszystkim, czy oskarżonemu można przypisać popełnienie jednego,
czy dwóch czynów, zaś w wypadku uznania, że zdarzenie, którego sprawcą był
Daniel K. stanowi jeden czyn, określi czy w konkretnej sprawie mamy
do czynienia z idealnym zbiegiem przepisów ustawy karnej i ustawy
o wykroczeniach, czy też zachodzi pozorny zbieg owych przepisów i w związku
z tym, które z nich należy przyjąć za podstawę odpowiedzialności oskarżonego.

Dopiero szczegółowe i wnikliwe rozważenie tych kwestii doprowadzić
może do określenia zakresu i rodzaju odpowiedzialności karnej Daniela K.

Uchybienia, których dopuścił się sąd pierwszej instancji są tego rodzaju,
iż nie mogą być naprawione w toku postępowania odwoławczego, co skutkować
musi uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do jej ponownego
rozpoznania.