WYROK Z DNIA 26 MARCA 1999 R.
( WKN 6/99 )


Nieznany kodeksowi karnemu z 1969 r., a przewidziany w kodeksie
karnym z 1997 r. środek karny w postaci wydalenia z zawodowej służby
wojskowej ( art. 324 § 1 pkt 2 ) może być orzeczony również za przestępstwo
popełnione przed dniem wejścia w życie tego kodeksu ( 1 września 1998 r. ),
jeżeli in concreto okaże się, że zastosowanie poprzednio obowiązującej ustawy
wcale nie byłoby względniejsze dla sprawcy ( art. 4 § 1 ).

Przewodniczący : sędzia SN płk J. Steckiewicz ( sprawozdawca )

Sędziowie SN : płk A. Kapłon, płk Z. Stefaniak
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej : ppłk J. Ciepłowski
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 26 marca 1999 r. na rozprawie sprawy
Sławomira G., skazanego prawomocnie za popełnienie przestępstw określonych
w art. 356 § 1 k.k. i art. 357 § 1 k.k. na karę łączną roku i 3 miesięcy
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres
próby wynoszący 2 lata, z powodu kasacji wniesionej na niekorzyść przez
prokuratora od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 23 grudnia
1998 r., zmieniającego wyrok Wojskowego Sądu Garnizonowego w B. z dnia
22 września 1998 r.,

u c h y l i ł wyrok Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia
23 grudnia 1998 r. w części dotyczącej uchylenia w stosunku do Sławomira G.
środka karnego wydalenia z zawodowej służby wojskowej i w tym zakresie
sprawę przekazał temu sądowi do ponownego rozpoznania.





U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego w B. z dnia 22 września
1998 r., Sławomir G. uznany został za winnego tego, że :
1) w dniu 5 lipca 1998 r. około godz. 0.5o w P., będąc wyznaczony na
podstawie rozkazu dowódcy jednostki wojskowej w P. nr 126 z dnia 2 lipca
1998 r. do pełnienia służby dowódcy warty nr 3 wymienionej jednostki
w dniach od 4 do 5 lipca 1998 r., naruszył obowiązki regulujące tok tej służby,
a określone w pkt 417 i w pkt 424 regulaminu ogólnego Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej ( Szt. Gen. 1426/94 ) oraz w pkt 1 części II Instrukcji
dowódcy warty nr 3 jednostki wojskowej w P. w ten sposób, że będąc
odpowiedzialny za ochronę i obronę obiektów bomboskładu powierzonych
warcie, za gotowość bojową i regulaminowe pełnienie tej służby oraz będąc
zobowiązany do nieopuszczania terenu wartowni, nie informując o zmianie na
ochranianych obiektach i wartowni oficera dyżurnego jednostki, opuścił
samowolnie miejsce pełnienia służby i razem z czterema podwładnymi mu
wartownikami udał się poza teren jednostki, a konkretnie do miejscowości S.,
gdzie wziął udział w odbywającej się tam zabawie tanecznej - dyskotece, przez
co stworzył bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania szkody, której
wyznaczona służba miała zapobiec,

tj. popełnienia przestępstwa określonego w art. 356 § 1 k.k.,

2) w dniu 5 lipca 1998 r. około godz. 1.oo w S., pełniąc służbę dowódcy
warty nr 3 jednostki wojskowej w P. na podstawie rozkazu dowódcy tejże
jednostki nr 126 z dnia 2 lipca 1998 r.; biorąc udział w zabawie tanecznej -
dyskotece, zorganizowanej w tej miejscowości, wprawił się w stan
nietrzeźwości będącej następstwem spożywania alkoholu,

tj. popełnienia przestępstwa określonego w art. 357 § 1 k.k. ".


Za czyn pierwszy sąd skazał go na karę roku pozbawienia wolności oraz
orzekł środek karny w postaci wydalenia z zawodowej służby wojskowej,
za czyn drugi karę 3 miesięcy pozbawienia wolności - łącznie karę
roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania na okres próby wynoszący 2 lata.

W wyniku złożonej przez obrońcę apelacji Wojskowy Sąd Okręgowy
w P. ,, uchylił zaskarżony wyrok ... w części dotyczącej orzeczenia środka
karnego wydalenia z zawodowej służby wojskowej ".

Uzasadniając swoje orzeczenie sąd wywiódł, że skoro ,, w uchylonym
Kodeksie karnym z 1969 r., który obowiązywał w chwili popełnienia
przestępstwa, nie przewidziano kary wydalenia z zawodowej służby wojskowej,
a dolegliwość ta zaistniała dopiero w obowiązującym porządku prawnym ... po
dniu 1 czerwca 1998 r., to sąd pierwszej instancji ... nie mógł orzec na
niekorzyść oskarżonego ".

Od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w P. prokurator wniósł
kasację ,, w części dotyczącej orzeczenia w stosunku do Sławomira G. środka
karnego wydalenia z zawodowej służby wojskowej ".

Prokurator zarzucił ,, rażące naruszenie prawa, a to art. 1 § 1 k.k. oraz
art. 4 § 1 k.k., mające istotny wpływ na treść wyroku, poprzez niezasadne
przyjęcie, że wobec Sławomira G. nie może być orzeczony za przestępstwo
z art. 356 § 1 k.k. środek karny w postaci wydalenia z zawodowej służby
wojskowej, z tego powodu, że przypisanego mu występku dokonał przed dniem
1 września 1998 r. ... " i wniósł ,, o uchylenie zaskarżonego wyroku w części
dotyczącej uchylenia wyroku Wojskowego Sądu Garnizonowego w B.
w zakresie orzeczenia ... środka karnego ... i w tej części przekazanie sprawy
Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania ".

W pisemnej odpowiedzi na kasację obrońca wniósł o jej oddalenie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje :

Wojskowy Sąd Garnizonowy w B. zamiast wnioskowanej przez
prokuratora kary dodatkowej degradacji orzekł środek karny wydalenie
z zawodowej służby wojskowej, zaś Wojskowy Sąd Okręgowy w P., uchylając
w tej części wyrok sądu pierwszej instancji wywiódł, że nie można było orzec
środka karnego, którego nie przewidywała ustawa obowiązująca w czasie
popełnienia przestępstwa.

Zaistniał zatem problem wyrażający się w różnym pojmowaniu
i stosowaniu w praktyce reguł prawa karnego międzyczasowego wynikający
z faktu, że od czasu popełnienia czynu do chwili wyrokowania doszło do
zmiany ustawy przez m.in. rozszerzenie katalogu środków karnych stosowanych
do żołnierzy.

Jego prawidłowe rozwiązanie uzależnione będzie od udzielenia
odpowiedzi na podstawowe pytanie, a mianowicie, która z ustaw - Kodeks
karny z dnia 19 kwietnia 1969 r., czy z dnia 6 czerwca 1998 r. jest
,, względniejsza dla sprawy " oraz czy oskarżonemu w konkretnych realiach
sprawcy sąd był skłonny orzec środek karny stosowany do żołnierzy.

Kryteria pozwalające ustalić, która z ustaw karnych jest względniejsza dla
sprawcy wypracowane zostały w licznych wyrokach Sądu Najwyższego ( patrz
np. wyroki SN z dnia 13 stycznia 1970 r. V KRN 402/69, OSNKW 1970,
z. 4 - 5, poz. 37, z dnia 29 stycznia 1970 r. Rw 1747/69, OSNKW 1970,
z. 4 - 5, poz.38 ).

Uogólniając argumenty podnoszone w uzasadnieniu tych orzeczeń dojść
należy do jednoznacznego wniosku, że o tym, która ustawa jest względniejsza
dla sprawcy decydują zawsze uwarunkowania konkretnej sprawy, a pod uwagę
należy brać całość przepisów konkurujących ustaw i pod tym kątem ocenić
całokształt grożących mu konsekwencji.

Kodeks karny z 1969 r. przewidywał dwie kary dodatkowe, które mogły
być stosowane do żołnierzy - degradację i obniżenie stopnia wojskowego.

Z istoty przepisu art. 325 § 1 k.k. wynika, że kary obniżenia stopnia
wojskowego nie można stosować m.in. do młodszego chorążego, bowiem
po obniżeniu stopnia o jeden szczebel doszłoby do przesunięcia skazanego poza
obręb korpusu, w którym znajdował się bezpośrednio przed skazaniem
( por. uchwała SN z dnia 30 stycznia 1975 r. U 7/74, OSNKW 1975, z. 3 - 4,
poz. 37 ).

Gdyby zatem sąd uznał za celowe nie poprzestać na wymierzeniu kary
zasadniczej i orzec jeszcze środek karny z części wojskowej kodeksu karnego,
to w przypadku Sławomira G. mogłaby być to tylko degradacja.

Degradacja jest niewątpliwie najsurowszym środkiem karnym ( w części
wojskowej k.k. ), bowiem obejmuje nie tylko utratę posiadanego stopnia
wojskowego, ale również obligatoryjne zwolnienie żołnierza z zawodowej
służby wojskowej ( na podstawie ustawy z dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie
wojskowej żołnierzy zawodowych - jedn. tekst Dz. U. z 1992 r. Nr 8, poz. 31
z późn. zm.).

Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. rozszerzył katalog środków
karnych stosowanych wobec żołnierzy o wydalenie z zawodowej służby
wojskowej.

Środek ten w intencji ustawodawcy ma wypełnić lukę pomiędzy bardzo
dolegliwą degradacją, a stosunkowo łagodnym obniżeniem stopnia wojskowego
( patrz uzasadnienie rządowego projektu nowego k.k.,Warszawa 1997 r., s.217 ).

Przesłanki wymierzania degradacji i wydalenia z zawodowej służby
wojskowej nie są tożsame, niemniej w pełni możliwe jest orzeczenie któregoś z
tych środków karnych za czyn tego samego rodzaju ( tak samo kwalifikowany ).

Porównanie obu omawianych środków karnych pozwala na jednoznaczną
konstatację, że wydalenie z zawodowej służby wojskowej jest łagodniejsze od
degradacji, a Kodeks karny z 1997 r. dał sądowi większe i bardziej elastyczne
możliwości oddziaływania przy wyrokowaniu. Sąd, po zmianie ustawy, gdyby
bowiem uznał za niewystarczające ograniczenie się do wymierzenia tylko kary
zasadniczej oraz uznając za celowe orzec dodatkowo środek karny stosowany
do żołnierzy, mógłby - jak miało to miejsce w wyroku sądu pierwszej instancji
- zrezygnować z wymierzenia degradacji i zamiast niej orzec środek karny
łagodniejszego rodzaju.

Wobec powyższego pogląd wyrażony przez Wojskowy Sąd Okręgowy
w P. w wyroku zaskarżonym kasacją, że niemożliwe było orzeczenie wydalenia
z zawodowej służby wojskowej tylko ( podkr. SN ) dlatego, że obowiązujący
w czasie popełnienia przestępstwa kodeks karny nie przewidywał tego środka
karnego, jako zbyt kategoryczny, nie jest trafny.

W przekonaniu Sądu Najwyższego dopuszczalne jest zatem orzeczenie
środka karnego wydalenia z zawodowej służby wojskowej również do
przestępstw popełnionych przed wejściem w życie kodeksu karnego z dnia
6 czerwca 1997 r., jeżeli in concreto okaże się, że zastosowanie poprzedniej
ustawy wcale nie byłoby względniejsze dla sprawcy w rozumieniu art. 4 § 1 k.k.
( por. również w podobnej kwestii uchwałę SN z dnia 12 marca 1996 r. I KZP
2/96 OSNKW z. 3 - 4, poz. 16 ).

Wobec powyższego kasację należało uznać za uzasadnioną. Fakt, że
została ona uwzględniona nie oznacza automatycznie, że rozstrzygnięcie sądu
drugiej instancji jest oczywiście wadliwe; na pewno można tak stwierdzić w
odniesieniu do uzasadnienia. Wojskowy Sąd Okręgowy w P. zmieniając wyrok
sądu pierwszej instancji swoje stanowisko uzasadnił bardzo lakonicznie,
bowiem powołał tylko jeden argument formalny, a i to - w ocenie Sądu
Najwyższego - nietrafny. Uzasadnienie sądu odwoławczego nie spełniało
wymogów, o których mowa w art. 457 § 1 i 2 k.p.k. również dlatego, że sąd nie
ustosunkował się w ogóle do obszernych argumentów zawartych w wyroku sądu
pierwszej instancji, które wskazywały dlaczego uznano za niezbędne orzec obok
kary zasadniczej, również środek karny.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Wojskowy Sąd Okręgowy w P.,
mając na uwadze podniesione wcześniej okoliczności, powinien rozważyć
argumenty sądu pierwszej instancji i ocenić, czy orzeczenie środka karnego
w postaci wydalenia z zawodowej służby wojskowej Sławomira G. było
merytorycznie zasadne.