WYROK Z DNIA 21 GRUDNIA 2006 R.
WA 34/06

Córce niesłusznie skazanego, który następnie został uniewinniony i
zmarł, nie przysługuje prawo do zadośćuczynienia za krzywdę doznaną
osobiście w związku ze skazaniem ojca ani na podstawie art. 8 ust. 1 w zw.
z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne
orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 148 ze zm.), ani
na podstawie art. 556 § 1 k.p.k.

Przewodniczący: sędzia SN J. Rychlicki.
Sędziowie SN: M. Buliński (sprawozdawca), A. Tomczyk.
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: płk. J. Żak.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Marii K., o zasądzenie odszko-
dowania z tytułu niesłusznego skazania jej nieżyjącego ojca Krzysztofa A.
po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 21 grudnia 2006 r.
apelacji, wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawczyni od wyroku Woj-
skowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 10 października 2006 r.,

z m i e n i ł zaskarżony wyrok przez zasądzenie od Skarbu Państwa
na rzecz wnioskodawczyni Marii K. kwoty 120 zł tytułem kosztów zastęp-
stwa procesowego pełnomocnika, zaś w pozostałej części wyrok ten
u t r z y m a ł w mocy (...).



Z UZ A S A D N I E N I A:

Wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 5 czerwca
1953 r. st. szer. Krzysztof A. został skazany za popełnienie przestępstwa
określonego w art. 29 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach
szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz. U. z 1946
r. Nr 30, poz. 192) na karę 5 lat więzienia, złagodzoną na podstawie amne-
stii o 1/3, tj. do wysokości 3 lat i 4 miesięcy. Orzeczoną karę Krzysztof A.
odbywał od dnia 1 maja 1952 r. do dnia 15 maja 1956 r.
Wojskowy Sąd Okręgowy w P. postanowieniem z dnia 22 listopada
2004 r. nie uwzględnił wniosku Zofii D. (żony Krzysztofa A.) o stwierdzenie
nieważności powyższego wyroku w trybie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o
uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych
za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr
34, poz. 149 ze zm.). Orzeczenie to zostało utrzymane w mocy postano-
wieniem Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2005 r. Kasację pełnomocni-
ka wnioskodawczyni od tego postanowienia oddalił Sąd Najwyższy posta-
nowieniem z dnia 6 września 2005 r.
Sąd Najwyższy - po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Zastępcę
Prokuratora Generalnego Naczelnego Prokuratora Wojskowego na korzyść
skazanego od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 5
czerwca 1953 r. - wyrokiem z dnia 8 listopada 2005 r. uchylił zaskarżony
wyrok i uniewinnił Krzysztofa A. od popełnienia zarzucanego mu czynu
określonego w art. 29 m.k.k.
W dniu 20 marca 2006 r. wpłynął do Wojskowego Sądu Okręgowego
w P. wniosek pełnomocnika Marii K. o odszkodowanie za niesłuszne ska-
zanie jej ojca, na podstawie art. 552 § 1 k.p.k. i art. 555 § 1 k.p.k. (taką
podstawę prawną wniosku wskazał pełnomocnik wnioskodawczyni), łącz-
nie w kwocie 1 071 884 zł. Pismem procesowym z dnia 2 października
2006 r. pełnomocnik wnioskodawczyni rozszerzył żądanie odszkodowania
w zakresie pkt 1 wnosząc o zasądzenie z tego punktu odszkodowanie w
kwocie 467 225 zł zamiast pierwotnie żądanej kwoty 444 084 zł.
Wyrokiem z dnia 8 października 2006 r. Wojskowy Sąd Okręgowy w
P. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni kwotę
131 072,58 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia prawomocności tego
wyroku tytułem odszkodowania za niesłuszne skazanie ojca wnioskodaw-
czyni.
Apelację od tego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawczyni, za-
rzucając temuż orzeczeniu:
,,1. naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 556
§ 1 pkt 1 k.p.k. przez przyjęcie, iż wnioskodawczyni należy się jedynie 1/4
(jedna czwarta) wynagrodzenia, jakie uzyskiwałby jej niesłusznie skazany
ojciec, podczas gdy przepis ten, stanowiąc o przysługującym osobie
uprawnionej odszkodowaniu za utratę należnego z mocy przepisów ustawy
utrzymania, wskazuje na konieczność - zgodnie z przyjętą w polskim sys-
temie prawnym zasadą pełnego naprawienia szkody - uwzględnienia utra-
conego przez uprawnioną utrzymania, na które składa się całe możliwe do
uzyskania przez niesłusznie skazanego wynagrodzenie, jakie wzbogaciło-
by masę majątkową osoby uprawnionej,
2. naruszenie przepisów art. 32 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji
RP poprzez odmowę przyznania wnioskodawczyni zadośćuczynienia za
niesłuszne skazanie jej ojca w oparciu o treść art. 556 § 1 k.p.k. w sytuacji,
gdy przepis ten narusza konstytucyjną zasadę równości obywateli wobec
prawa oraz zasadę wynagrodzenia szkody wyrządzonej obywatelowi przez
niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, gdyż uniemożli-
wia on dochodzenie zadośćuczynienia osobie uprawnionej po śmierci nie-
słusznie skazanego, podczas gdy jednocześnie przepisy kodeksu cywil-
nego przewidują możliwość dochodzenia przez osoby uprawnione zarówno
odszkodowania za szkodę, jak i zadośćuczynienia za krzywdę wynikłą ze
śmierci osoby, która to śmierć była następstwem rozstroju zdrowia dozna-
nego przez zmarłego wskutek bezprawnych działań m.in. organów władzy
publicznej,
3. naruszenie przepisu art. 2, art. 32 ust. 1 i 42 ust. 2 Konstytucji
przez odmowę zasądzenia na rzecz wnioskodawczyni kosztów zastępstwa
procesowego i przerzucenie ich na wnioskodawczynię w sytuacji, gdy do-
chodzi ona należnych jej prawem roszczeń, których celem jest kompensa-
cja szkody wyrządzonej jej przez niezgodne z prawem działanie organów
władzy publicznej".
W oparciu o to, skarżący wniósł o przyznanie wnioskodawczyni tytu-
łem należnego jej utrzymania kwoty 524290,32 zł, zasądzenia na rzecz
wnioskodawczyni zadośćuczynienia za krzywdy związane z niesłusznym
skazaniem jej ojca w kwocie 570 000 zł oraz zasądzenie na rzecz wnio-
skodawczyni zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych
prawem.
Na rozprawie odwoławczej pełnomocnik wnioskodawczyni poparł zło-
żoną apelację oraz wniósł o sprostowanie w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku określenia ,,mężczyzna w wieku 30 lat" na ,,mężczyznę w wieku 27
lat" oraz ,,obraz kliniczny z 1951 r." na ,,obraz kliniczny z 1955 r.".
Natomiast prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej wniósł o
utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Na wstępie zauważyć należy, że złożone na rozprawie odwoławczej
wnioski pełnomocnika wnioskodawczyni o sprostowanie zaskarżonego wy-
roku nie są trafne, gdyż dostrzeżonych błędów w uzasadnieniu tego orze-
czenia nie można uznać za oczywiste omyłki pisarskie lub rachunkowe.
Jednakże, te dostrzeżone błędy nie miały istotnego znaczenia w przedmio-
towej sprawie, bowiem Sąd pierwszej instancji przyjął, że istnieje bezpo-
średni związek przyczynowy pomiędzy niesłusznym skazaniem Krzysztofa
A. a jego zgonem w dniu 14 listopada 1957 r.
Przechodząc do pierwszego zarzutu apelacji stwierdzić należy wy-
raźną sprzeczność treści tego zarzutu z uzasadnieniem apelacji. W pod-
niesionym zarzucie skarżący domaga się zasądzenia utraconego przez
uprawnioną należnego utrzymania dowodząc, że na to utrzymanie składa
się ,,całe możliwe do uzyskania przez niesłusznie skazanego wynagrodze-
nie". Z treści uzasadnienia wynika, że skarżący nie zgadza się z przyjęciem
przez sąd orzekający, że tylko 1/4 tego wynagrodzenia skazany przezna-
czałby na utrzymanie dziecka, dowodząc że przyjęty przez sąd ułamek jest
bardzo zaniżony i powinien w ustalonych okolicznościach wynieść co naj-
mniej 1/3.
Bezsporne w sprawie jest to, że skarżący nie kwestionuje przyjętego
jako podstawę wyliczeń wysokości hipotetycznie osiągniętego przez ska-
zanego wynagrodzenia. Natomiast zupełnie niezasadne jest twierdzenie
skarżącego, że należne wnioskodawczyni utrzymanie równało się ,,z całym
możliwym do uzyskania przez niesłusznie skazanego wynagrodzeniem".
Trafnie Sąd pierwszej instancji przyjął, że z zarobionych pieniędzy Krzysz-
tof A. musiał zaspokoić życiowe potrzeby całej swojej trzyosobowej rodzi-
ny, w tym także swoje własne, oraz ponieść koszty utrzymania wspólne dla
wszystkich członków rodziny (np.: czynsz za mieszkanie, opłaty za prąd,
wodę, węgiel lub gaz, itp.). Te koszty wspólne dla całej rodziny, to co naj-
mniej 1/4 dochodów rodziny. W tych okolicznościach przyjęcie, że Krzysztof
A. na potrzeby córki mógłby przeznaczyć 1/4 swego wynagrodzenia należy
uznać za zasadne.
Na marginesie zaznaczyć należy, że Sąd pierwszej instancji obliczył
odszkodowanie, jako należne córce skazanego utrzymanie do chwili ukoń-
czenia przez nią 18 lat (co również nie jest kwestionowane przez skarżą-
cego), mnożąc 1/4 przyjętego wynagrodzenia skazanego przez 216 miesię-
cy (18 lat po 12 miesięcy) nie zauważając, że Krzysztof A. po opuszczeniu
zakładu karnego do chwili śmierci (18 miesięcy) bezspornie dostarczał
swojej córce należne jej utrzymanie.
Rozważając drugi zarzut apelacji, Sąd Najwyższy nie dopatrzył się
naruszenia przez art. 556 § 1 k.p.k. konstytucyjnych zasad równości oby-
wateli wobec prawa oraz zasad wynagrodzenia szkody wyrządzonej oby-
watelom przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
Oczywistym jest, że z powodu niesłusznego skazania cierpi nie tylko sam
skazany, lecz cały krąg osób z nim związanych. Ustawodawca zaś ograni-
czył możliwość zasądzenia zadośćuczynienia w stosunku do niesłusznie
skazanego lub niewątpliwie niesłusznie tymczasowo aresztowanego bądź
zatrzymanego. Ograniczenie zakresu kompensacji. należnej na tle po-
szczególnych przepisów prawa, jak podnosi sam skarżący, w świetle do-
tychczas prezentowanej przez Trybunał Konstytucyjny wykładni art. 77 ust.
1 Konstytucji nie uzasadnia twierdzenia o ich niekonstytucyjności. Nie-
słusznym jest twierdzenie, że jeżeli jedne przepisy ( ustawy z dnia 23 lute-
go 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób repre-
sjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskie-
go) umożliwiają po śmierci niesłusznie skazanego dochodzenie zadość-
uczynienia, a inne przepisy (art. 556 § 1 k.p.k.) - w odniesieniu do tego
samego rodzaju szkody, powstałej wskutek tego samego zdarzenia ją po-
wodującego - taką możliwość wykluczają, to równoznaczne jest z naru-
szeniem zasady równego traktowania.
Przede wszystkim, już w tytule powołanej ustawy z dnia 23 lutego
1991 r. określone zostały podstawowe różnice między kręgiem osób nią
objętych a kręgiem osób, o których mówią przepisy Kodeksu postępowania
karnego w rozdziale 58. Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. dotyczy m. in.
osób niesłusznie skazanych (represjonowanych) za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego, a przepisy rozdziału 58 Kodeksu
postępowania karnego odnoszą się między innymi do osób niesłusznie
skazanych za czyny niepopełnione. Jest to różnica tak zasadnicza, do-
strzeżona również przez samego skarżącego, który występując z wnio-
skiem o stwierdzenie nieważności wyroku skazującego ojca wnioskodaw-
czyni dotarł przez pierwszą i drugą instancję sądową z kasacją do Sądu
Najwyższego.
Nadto, wbrew twierdzeniu skarżącego, ustawa z 23 lutego 1991 r. nie
umożliwia dochodzenia po śmierci represjonowanego zadośćuczynienia za
krzywdy doznane przez małżonka, dzieci i rodziców tej osoby. Art. 8 tej
ustawy stanowi jedynie, że w razie śmierci osoby uprawnionej do odszko-
dowania i zadośćuczynienia, jej uprawnienia przechodzą na wyżej wymie-
nione osoby. Oznacza to, że na małżonka, dzieci i rodziców przechodzi
uprawnienie domagania się odszkodowania i zadośćuczynienia należnego
osobie, wobec której stwierdzono nieważność skazującego orzeczenia.
W przedmiotowej sprawie, gdyby stwierdzono nieważność wyroku z
dnia 5 czerwca 1953 r., skazującego ojca wnioskodawczyni (a nie uniewin-
niono go od popełnienia zarzucanego mu czynu), wnioskodawczyni mogło-
by przysługiwać odszkodowanie i zadośćuczynienie należne jej ojcu za
okres 4 lat odbywania kary więzienia. Natomiast przepisy przedmiotowej
ustawy, tak jak art. 556 k.p.k. nie dają podstaw do zasądzenia zadość-
uczynienia wnioskodawczyni za doznane przez nią, a związane ze skaza-
niem jej ojca, co jednoznacznie przesądza, iż powoływana przez skarżące-
go zasada nie została naruszona. (...)