11

WYROK Z DNIA 24 LISTOPADA 2005 R.
WA 32/05

Dopuszczenie się przez sprawcę kilku przestępstw, z których jedno było
czynem jednorazowym, pozostałe zaś czynami ciągłymi (art. 12 k.k.), samo
przez się nie wyklucza możliwości przyjęcia w odniesieniu do wszystkich tych
przestępstw konstrukcji ciągu przestępstw, o którym mowa w art. 91 § 1 k.k.

Przewodniczący: sędzia SN J. Steckiewicz (sprawozdawca).
Sędziowie SN: M. Buliński, J. B. Rychlicki.
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: płk J. Żak.

Sąd Najwyższy w sprawie mjr. rez. Marka G., oskarżonego o popełnienie
przestępstw określonych w art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i innych, po
rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 24 listopada 2005 r., apelacji,
wniesionej na niekorzyść przez prokuratora od wyroku Wojskowego Sądu
Okręgowego w W. z dnia 12 września 2005 r.,

z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że za podstawę prawną zobowiązującą
oskarżonego do uiszczenia opłaty za skazanie na karę pozbawienia wolności przyjął
art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych
(Dz.U. z 1983 r. Nr 41, poz. 223 ze zm.) i w związku z tym obniżył ją do kwoty 180
zł oraz podwyższył opłatę od skazania na karę grzywny - jako orzeczonej obok kary
pozbawienia wolności - do kwoty 200 zł i w związku z tym łączną wysokość opłaty
określił na kwotę 380 zł; w pozostałej zaś części utrzymał go w mocy; (...)

U z a s a d n i e n i e :

Powołanym na wstępie wyrokiem mjr rez. Marek G. uznany został za winnego
tego, że:
,,1. w nieustalonym dniu w miesiącu lipcu lub sierpniu 1998 r. w P., działając w
celu osiągnięcia korzyści majątkowej, zapewniając Teresę B. o konieczności
uzyskania środków finansowych na remont swojego mieszkania, doprowadził ją do
niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w
błąd przez zobowiązanie się do zwrotu pożyczonych pieniędzy, w wyniku czego
wyżej wymieniona pożyczyła mu kwotę 1000 zł, której nigdy potem jej nie zwrócił,
wyłudzając te pieniądze na szkodę wspomnianej pokrzywdzonej, tj. popełnienia
przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k.;
2. w nieustalonym dniu i miesiącu 2002 r. w P., działając w krótkich odstępach
czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, wielokrotnie znieważył Teresę B.,
używając pod jej nieobecność słów powszechnie uznanych za obelżywe, w
zamiarze, aby zniewagi te do niej dotarły, tj. popełnienia przestępstwa określonego
w art. 216 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.;
3. w nieustalonym dniu latem 2001 r. w P., działając w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej, wyłudził pieniądze w kwocie 105 zł na szkodę Teresy B., przez
doprowadzenie jej do niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem za pomocą
pro ad enia jej
błąd pr e
obo ią anie się do
rot poż c on ch pienięd
które pokrzywdzona zapłaciła za zakup przekazanych mu papierosów, tj.
popełnienia przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k.;
4. w okresie między grudniem 1999 r. a lutym 2001 r. w P., działając w krótkich
odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru i w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej, doprowadził Teresę B. do niekorzystnego rozporządzenia
mieniem, tj. pieniędzmi w łącznej kwocie co najmniej 1125,17 zł, które
pokrzywdzona zapłaciła tytułem opłat czynszowych i medialnych uiszczonych za
wyżej wymienionego, przez wprowadzenie w błąd przez zobowiązanie się do
zamiany mieszkania przez siebie zajmowanego na mieszkanie zajmowane przez
pokrzywdzoną, czego nie miał zamiaru uczynić, tj. popełnienia czynu
przewidzianego w art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.;
5. w okresie między kwietniem a grudniem 2000 r. w P., działając w krótkich
odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru i w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej, doprowadził Teresę B. do niekorzystnego rozporządzenia
mieniem, tj. pieniędzmi w łącznej kwocie co najmniej 1100 zł i 200 dolarów
Stanów Zjednoczonych Ameryki, które pokrzywdzona wręczyła oskarżonemu:
- w kwietniu 2000 r. - 200 dolarów tytułem sfinansowania jego wyjazdu do
rodziny na święta Wielkanocy,
- jesienią 2000 r. - 600 zł tytułem sfinansowania zakupu dla niego garderoby,
- w grudniu 2000 r. - 500 zł tytułem sfinansowania jego wyjazdu do rodziny na
święta Bożego Narodzenia,
przez wprowadzenie w błąd przez zobowiązanie się do zwrotu wręczonych kwot,
czego nie miał zamiaru uczynić, tj. popełnienia czynu przewidzianego w art. 286 § 1
k.k. w zw. z art. 12 k.k.".
Sąd uznał, że czyny przypisane w pkt 3, 4 i 5 stanowią ciąg przestępstw.
Sąd orzekł następujące kary:
1) za czyn przypisany w pkt 1, na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 33 § 2
k.k., karę 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny w rozmiarze 40
stawek dziennych w kwocie po 20 zł za każdą stawkę,
2) za czyn przypisany w pkt 2, na podstawie art. 216 § 1 k.k., na karę grzywny w
rozmiarze 20 stawek dziennych w kwocie po 20 zł za każda stawkę,
3) za czyny przypisane w pkt 3, 4 i 5, na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art.
33 § 2 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz
karę grzywny w rozmiarze 40 stawek dziennych w kwocie po 20 zł za każdą
stawkę.
Na podstawie art. 85 k.k. w zw. z art. 91 § 2 k.k. orzeczono karę łączną
pozbawienia wolności w wysokości 10 miesięcy oraz karę grzywny w kwocie 50
stawek dziennych w rozmiarze 20 zł za każdą stawkę, po czym wykonanie kary
pozbawienia wolności warunkowo zawieszono na okres próby wynoszący 2 lata.
Orzeczono też obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwami
opisanymi w pkt 1, 3, 4 i 5, a na podstawie art. 627 k.p.k. oraz art. 2 ust. 1 pkt 4 i
art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych
zasądzono od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa ,,1025 zł tytułem kosztów
sądowych, w tym 420 opłaty".
Apelację od tego orzeczenia, na niekorzyść oskarżonego, wniósł prokurator i
zarzucił:
,,obrazę prawa materialnego, a mianowicie:
1) art. 91 § 1 k.k. poprzez przyjęcie, że czyny opisane w pkt 3, 4 i 5 sentencji
rok tj
art 286 § 1 k k i art 286 § 1 k k
art 12 k k
d
krotnie
stanowią ciąg przestępstw;
2) art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach
karnych poprzez wskazanie go jako podstawy wymierzenia opłaty i w związku z
tym niewłaściwe jej naliczenie, zamiast art. 2 ust. 1 pkt 3 tejże ustawy;
3) art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych
poprzez błędne naliczenie opłaty za karę grzywny orzeczoną obok kary pozbawienia
wolności w wysokości 120 zł , zamiast 200 zł ".
wnosząc:
,,o zmianę zaskarżonego wyroku w części dotyczącej czynów przypisanych w
pkt 3, 4 i 5 poprzez wymierzenie kar:
1) za czyn przypisany w pkt 3 z art. 286 § 1 k.k., 3 miesięcy pozbawienia
wolności oraz kary grzywny w wymiarze 20 stawek dziennych w kwocie po 20 zł za
każdą stawkę;
2) za czyny przypisane w pkt 4 i 5 z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. przy
zastosowaniu art. 91 § 1 k.k., 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywny w
wysokości 30 stawek dziennych w kwocie po 20 zł za każdą stawkę;
3) zmianę orzeczenia w przedmiocie opłaty i określenie jej na podstawie art. 2
ust. 2 pkt 3 i art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach
karnych w wysokości 380 zł".
W uzasadnieniu apelacji dotyczącej obrazy prawa materialnego zawarto
konkluzję, że przyjęcie przez sąd w zaskarżonym wyroku, iż ,,... dwa czyny z art.
286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i czyn z art. 286 § 1 k.k. stanowią ciąg przestępstw
jest wadliwe... za czym przemawia fakt, że konstrukcja czynu ciągłego i ciągu
przestępstw odnoszą się do różnych sytuacji faktycznych".
W odniesieniu do opłaty podniesiono dwa zarzuty - sąd błędnie wskazał jej
podstawę oraz nie uwzględnił faktu, że grzywnę orzeczono obok kary pozbawienia
wolności.
Na rozprawie przed Sądem Najwyższym prokurator Naczelnej Prokuratury
Wojskowej popierał apelację.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Apelacja jest zasadna tylko w tej części, w której kwestionuje rozstrzygnięcie o
opłacie, bowiem sąd pierwszej instancji rzeczywiście powołał złą podstawę prawną
jej wymierzenia, a określając wysokość grzywny, nie uwzględnił faktu, że została
ona orzeczona obok kary pozbawienia wolności. Z tych też względów należało
zaskarżony wyrok zmienić przez przyjęcie art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 23
czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych za podstawę uiszczenia opłaty od
orzeczonej kary pozbawienia wolności i w związku z tym obniżyć ją do kwoty 180
zł oraz - z tytułu orzeczonej kary grzywny - podwyższyć ją, co w efekcie
skutkować musiało obniżeniem opłaty łącznej do wysokości 380 zł.
W pozostałej części apelacja okazała się bezzasadna.
Tezę, że ciągu przestępstw nie mogą stanowić dwa czyny ciągłe i czyn
jednostkowy, autor apelacji uzasadnił stwierdzeniem, które powołano wyżej oraz
cytatem z jednego z komentarzy do Kodeksu karnego, że: ,,Obejmowane przez art.
12 i 91 § 1 zakresy sytuacji faktycznych nie krzyżują się ze sobą, co oznacza, że
normatywne pola obu tych przepisów nigdy nie pozostają w stosunku krzyżowania.
Stąd też wykluczone jest jednoczesne stosowanie do tej samej sytuacji faktycznej
obu tych przepisów".
Sąd Najwyższy wyrażonego w apelacji poglądu, nie podziela, a powołaną
arg mentację
naje a nieodnos ącą się do problem któr m jest k estia c
na
ciąg przestępstw mogą składać się czyn ciągły (czyny ciągłe) i czyn jednostkowy.
Sąd Najwyższy w tej kwestii wyraża następujący pogląd.
Dopuszczenie się przez sprawcę kilku przestępstw, z których jedno było czynem
jednorazowym, pozostałe zaś czynami ciągłymi, samo przez się nie wyklucza
możliwości przyjęcia w odniesieniu do wszystkich tych przestępstw konstrukcji
ciągu przestępstw, o którym mowa w art. 91 § 1 k.k.
Ciąg przestępstw zachodzi wówczas, gdy sprawca popełnia kilka przestępstw,
które charakteryzują się jednorodną kwalifikacją prawną (tożsamość kwalifikacji),
podobnym sposobem popełnienia, krótkimi odstępami czasu pomiędzy
poszczególnymi przestępstwami oraz brakiem przedzielającego je wyroku
skazującego co do któregokolwiek z nich.
Trzy z czterech wymienionych przesłanek nie są kwestionowane i nie budzi
wątpliwości, że zachodziły w rozpoznawanej sprawie. Podważana jest natomiast
pierwsza z nich, zdaniem Sądu Najwyższego niesłusznie, bowiem przestępstwa
opisane w pkt 3, 4 i 5 zaskarżonego wyroku spełniły kryterium tożsamości
kwalifikacji prawnej.
Jak już to wyrażono, możliwe jest przyjęcie ciągu przestępstw w sytuacji, gdy
jedno z nich zostało popełnione jednym zachowaniem, pozostałe zaś w warunkach
czynu ciągłego, bowiem i tak (czyn ciągły) uważa się za jeden czyn. Różnica
sprowadza się do tego, że przestępstwo, które zostało popełnione w warunkach
czynu ciągłego, w odniesieniu do czynu jednorazowego, uzupełnione zostaje o
elementy wynikające z art. 12 k.k. Okoliczność ta nie zmienia faktu, że
przestępstwo to nadal jest traktowane jako popełnione jednym zachowaniem, a
ponadto, co równie ważne, nie zmienia ustawowego zagrożenia karą oraz wymiaru
kary (patrz: M. Dąbrowska-Kardas i P. Kardas: Czyn ciągły i ciąg przestępstw.
Komentarz do art. 12 i 91 Kodeksu Karnego, Kraków 1999, s. 98).
Jedną z przesłanek zastosowania art. 91 § 1 k.k. jest to, by możliwe było
orzeczenie jednej kary ,,na podstawie przepisu, którego znamiona każde z
przestępstw wyczerpuje...". Skoro więc art. 12 k.k. nie modyfikuje ustawowego
zagrożenia, to podstawą do jej wymierzenia za czyn ciągły będzie - ten sam co w
przypadku przestępstwa jednorazowego - przepis szczególny (w rozpoznawanej
sprawie wyłącznie art. 286 § 1 k.k.).
W uzasadnieniu uchwały z dnia 11 sierpnia 2000 r., I KZP 17/00 (OSNKW
2000, z. 7-8, poz. 56) Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na kilka kwestii. W
szczególności, że ,,dla potrzeb orzecznictwa sądowego, przy rozstrzyganiu
zagadnienia ciągu przestępstw podstawowe znaczenie przywiązywać należy do
wymogu popełnienia przestępstw w podobny sposób" oraz na argumenty
pragmatyczne (zob. też S. Zabłocki: Przegląd orzecznictwa, Pal. 2000, nr 9-10, s.
167).
W każdym z przypisanych przestępstw w pkt 3, 4 i 5 zaskarżonego wyroku
oskarżony popełnił przestępstwo w podobny sposób (dodatkowo skierowane
przeciwko tej samej osobie), co wynika wprost z ich opisu i ten fakt w połączeniu z
przedstawioną wyżej argumentacją, czyniłby nieracjonalne nieujmowanie tych
czynów w jeden ciąg przestępstw.
Powyższe uzasadniało uznanie, że czyny, o których mowa, zachowywały
tożsamość kwalifikacji prawnej i dlatego w tej części apelacja nie mogła być
uwzględniona.