112

WYROK Z DNIA 18 SIERPNIA 2005 R.
WA 21/05

Złożenie nieprawdziwego oświadczenia w postępowaniu o nabycie lokalu
mieszkalnego od Agencji Mienia Wojskowego na podstawie ustawy z dnia 22
czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 368), również w brzmieniu aktualnie
obowiązującym (Dz.U. z 2005 r. Nr 41, poz. 398), nie wyczerpuje znamienia
strony przedmiotowej przestępstwa określonego w art. 233 § 1 w zw. z art. 233
§ 6 k.k., ponieważ żaden przepis ustawy nie przewiduje pod rygorem
odpowiedzialności karnej możliwości odbierania od nabywcy oświadczenia o
jego sytuacji mieszkaniowej.

Przewodniczący: sędzia SN J. Steckiewicz (sprawozdawca).
Sędziowie SN: A. Kapłon, W. Maciak.
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: płk W.
Marcinkowski.

Sąd Najwyższy w sprawie płk. rez. Stanisława P., oskarżonego o popełnienie
przestępstwa określonego w art. 233 § 1 k.k. w zw. z art. 233 § 6 k.k., po
rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 18 sierpnia 2005 r. apelacji,
wniesionej przez obrońcę od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia
14 czerwca 2005 r.,

- zmienił zaskarżony wyrok i płk. rez. Stanisława P. uniewinnił od przypisanego mu
przestępstwa (...).

U z a s a d n i e n i e :

Wojskowy Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 14 czerwca 2005 r. uznał płk.
rez. Stanisława Zygmunta P. za winnego tego, że: ,,w dniu 23 marca 2003 r. w
siedzibie Oddziału Terenowego Nr 1 Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w W., w
toku postępowania dotyczącego wykupu zajmowanej przez siebie kwatery stałej w
W., będąc uprzedzony przez pracownika wspomnianej WAM o odpowiedzialności
karnej za złożenie fałszywego zeznania oraz podanie pisemnych oświadczeń pod
rygorem odpowiedzialności karnej wynikającej z treści art. 75 § 2 k.p.a., złożył
niezgodne z prawdą pisemne oświadczenie zaprzeczające posiadaniu
własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu spółdzielczego, domu
mieszkalnego lub innego lokalu mieszkalnego", tj. popełnienia przestępstwa
określonego w art. 233 § 1 k.k. w zw. z art. 233 § 6 k.k., po czym na podstawie art.
59 k.k. odstąpił od wymierzenia kary.
Apelację od tego orzeczenia wniósł obrońca i zarzucił:
1) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, który miał
wpływ na jego treść przez przyjęcie, że świadek Małgorzata S. odbierając od
oskarżonego oświadczenie, działała w zakresie swoich uprawnień, skutecznie
uprzedziła go o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań oraz że
treść oświadczenia mogła służyć za dowód w toczącym się postępowaniu;
2) obrazę przepisów prawa materialnego przez uznanie oskarżonego za winnego
popełnienia przypisanego mu przestępstwa. Podnosząc te zarzuty, obrońca wniósł o
uniewinnienie płk. rez. Stanisława P. W uzasadnieniu środka odwoławczego, jego
autor wskazał na następujące okoliczności, które doprowadziły do błędnych ustaleń
faktycznych;
a) w chwili składania przez oskarżonego oświadczenia nie toczyło się już
postępowanie administracyjne, bowiem decyzja, którą zainteresowany był
oskarżony, została już podjęta;
b) osoba odbierająca oświadczenie na wręczonym mu formularzu nie podała
brzmienia przepisów, które w nim wymieniono, a tym samym oskarżony nie był
dostatecznie poinformowany za co grozi mu odpowiedzialność karna oraz że
przysługuje mu prawo odmowy podpisania oświadczenia oraz i to, że może być ono
odebrane tylko na jego wniosek (art. 75 § 2 k.p.a.). W tej sytuacji - jak pisze
obrońca - oświadczenie zostało na oskarżonym wymuszone;
c) zeznania świadka Małgorzaty S. były niekonsekwentne, a zatem nie mogły
być podstawą ustalenia, że rzeczywiście uprzedziła oskarżonego o grożącej mu
odpowiedzialności karnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Apelacja jest zasadna. Głównym powodem podjętego przez Sąd Najwyższy
rozstrzygnięcia był fakt, że złożenie przez oskarżonego inkryminowanego
oświadczenia, chociaż ewidentnie nieprawdziwego, nie mogło spowodować skutku
w postaci odpowiedzialności karnej.
Ponieważ ustalenie tej okoliczności było wystarczające do wydania orzeczenia,
stosownie do art. 436 k.p.k. Sąd Najwyższy rozpoznając apelację, ograniczył się
tylko do tej kwestii, inne zaś uznał za bezprzedmiotowe.
Konstatacja, że zachowanie płk. rez. Stanisława P. nie było kryminalizowane
wynika z analizy zarówno przepisów karnych (art. 233 § 6 k.k.), jak i z zakresu
postępowania administracyjnego (art. 75 § 2 k.p.a.).
Przestępstwo określone w art. 233 § 6 k.k. polega na złożeniu fałszywego
oświadczenia, jeżeli przepis ustawy przewiduje możliwość odebrania oświadczenia
pod rygorem odpowiedzialności karnej. Oznacza to, że odpowiedzialności takiej nie
podlega osoba, która składa nieprawdziwe oświadczenie, do którego zobowiązuje ją
akt prawny niższego rzędu (patrz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia
1999 r., I KZP 22/99, OSNKW 1999, z. 9-10, poz. 51).
Tym bardziej, a tak jest w rozpoznawanej sprawie, odpowiedzialności karnej z
art. 233 § 6 k.k. nie podlega osoba, którą do złożenia oświadczenia zobowiązał
organ administracji nie tylko na podstawie aktu prawnego o randze podustawowej,
ale - jak wynika z zebranych dowodów - bez podstawy prawnej.
Nie ulega wątpliwości, że lokale mieszkalne, w stosunku do których Wojskowa
Agencja Mieszkaniowa wykonuje w imieniu Skarbu Państwa prawo własności lub
inne prawa rzeczowe, mogą być zbywane na podstawie ustawy z dnia 22 czerwca
1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, według zasad
określonych w jej rozdziale 6 - i tak też było w niniejszej sprawie.
Wymienioną ustawę wielokrotnie nowelizowano, przy czym w okresie objętym
zarzutem obowiązywał tekst w brzmieniu zamieszczonym w Obwieszczeniu
Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 marca 2002 r. (Dz.U. Nr 42,
poz. 368) w sprawie ogłoszenia jedno-litego tekstu ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
Należ
też dodać że pr
spr edaż
k ater l b lokali mies kaln ch
znajdujących się w zasobach Agencji Mienia Wojskowego stosowano również
przepisy ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o zasadach zbywania mieszkań będących
własnością przedsiębiorstw państwowych, niektórych spółek handlowych z
udziałem Skarbu Państwa, państwowych osób prawnych oraz niektórych mieszkań
będących własnością Skarbu Państwa (Dz.U. z 2001 r. Nr 4, poz. 24 i Nr 102, poz.
1118).
Ustawy te nie obligowały nabywcy lokalu do składania oświadczenia, że jemu
lub małżonkowi ,,nie przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu mieszkaniowego
oraz że nie są właścicielami domu mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego".
Na marginesie należy dodać, że również (nawet) obowiązujące wówczas
rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 7 marca 1996 r. w sprawie
szczegółowych zasad i trybu sprzedaży osobnych kwater stałych (Dz.U. Nr 32, poz.
141) nie nadawały organowi sprzedającemu takiego uprawnienia.
Sąd w zaskarżonym wyroku, uzasadniając przyjętą przez siebie kwalifikację
prawną czynu, skoncentrował się wyłącznie na wykazaniu, że pracownik
Wojskowej Agencji Mieszkaniowej przedkładając oskarżonemu do podpisania
oświadczenie był osobą uprawnioną do tej czynności oraz że - pomimo
rozbieżności w zeznaniach - skutecznie pouczył go o odpowiedzialności za podanie
w nim nieprawdy, nawet jeżeli to ,,pouczenie nie było bardzo szczegółowe i mogło
pozostawiać margines do ewentualnych pytań ze strony osoby zainteresowanej".
W swoich rozważaniach sąd pominął jednak rzecz kardynalną, a mianowicie
istotną odrębność pomiędzy zeznaniem a oświadczeniem polegającą na tym, że do
odpowiedzialności za złożenie fałszywego oświadczenia nie wystarcza okoliczność,
że miało ono miejsce w postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, ale
jeszcze warunkiem dodatkowym jest to, by przepis ustawy przewidywał możliwość
odebrania oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej.
Należy dodać, że musi to być przepis wynikający z ustawy, na podstawie której
prowadzone jest postępowanie administracyjne, a więc niewystarczające jest
powoływanie się wyłącznie na przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego
(art. 75 § 2 k.p.a.).
Jako przykład ustaw, które przewidują możliwość odbierania oświadczeń pod
rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń można
wskazać: ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, Dz.U. z 2005 r.
Nr 8, poz. 60 (art. 180 § 2), czy ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu
prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne,
Dz.U. Nr 106, poz. 679 ze zm. (art. 10 ust. 1 w zw. z art. 14 ust. 1 i 2).
Wobec powyższego, w pełni uzasadniona jest konstatacja, że odebranie od
oskarżonego oświadczenia o treści, którą przedstawiono mu na specjalnym
formularzu do podpisania na pewno nie miało ustawowej podstawy, a wręcz -
bowiem nie wskazuje na to żaden dowód - nie było do tej czynności jakiegokolwiek
umocowania; tym samym przypisanie oskarżonemu przestępstwa określonego w art.
233 § 1 w zw. z art. 233 § 6 k.k. było nietrafne.
Kwestię oświadczeń stron w postępowaniu administracyjnym reguluje art. 75 § 2
k.p.a. Dopuszczalność odebrania od strony oświadczenia jest uzależniona od
łącznego wystąpienia dwóch przesłanek, a mianowicie: przepis prawa nie wymaga
urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze
zaświadczenia właściwego organu administracji oraz strona zgłosi wniosek, że chce
złożyć oświadczenie (szerzej na ten temat patrz np. B. Adamiak w: B. Adamiak, J.
Borko ski: Kodeks postępo ania administrac jnego Komentar 7 Wars a a
2005, s. 395).
W doktrynie podkreśla się dobitnie, że w złożeniu oświadczenia wymagana jest
aktywność petenta, który ze względu na swój interes prawny zamierza udowodnić
określony fakt lub stan prawny i wówczas zwraca się do organu prowadzącego
postępowanie z żądaniem przyjęcia swojego oświadczenia złożonego pod rygorem
odpowiedzialności za fałszywe zeznania, jako środka dowodowego (patrz np. D.
Dawidowicz: Zarys procesu administracyjnego, Warszawa 1989, s. 113).
W sprawie niniejszej rzecz wyglądała zgoła odwrotnie, bo to oskarżony został
przez pracownika Wojskowej Agencji Mieszkaniowej zobowiązany do złożenia
zacytowanego wyżej oświadczenia, przy czym - co może dziwić jako brak
konsekwencji - jego niepodpisanie nie miałoby wpływu na podjętą już decyzję
administracyjną (patrz zeznania świadka Mirosława K., wicedyrektora Oddziału
WAM).
W podsumowaniu można stwierdzić, że:
Złożenie nieprawdziwego oświadczenia w postępowaniu o nabycie lokalu
mieszkalnego od Agencji Mienia Wojskowego na podstawie ustawy z dnia 22
czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.
z 2002 r. Nr 42, poz. 368), również w brzmieniu aktualnie obowiązującym (Dz.U. z
2005 r. Nr 41, poz. 398), nie wyczerpuje znamienia strony przedmiotowej
przestępstwa określonego w art. 233 § 1 w zw. z art. 233 § 6 k.k., ponieważ żaden
przepis ustawy nie przewiduje pod rygorem odpowiedzialności karnej możliwości
odbierania od nabywcy oświadczenia o jego sytuacji mieszkaniowej.