Wyrok z dnia 6 listopada 1998 r.
III ZP 33/98

Nagrody za wygrane i zremisowane mecze wypłacane zawodnikom i tre-
nerom klubów sportowych zatrudnionym na podstawie umowy o pracę podle-
gały do dnia 1 lipca 1997 r. wyłączeniu z podstawy wymiaru składki na ubez-
pieczenie społeczne pracowników jako nagrody o charakterze szczególnym (§
7 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w
sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne,
zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń
z ubezpieczenia społecznego, jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze
zm.).


Przewodniczący: SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar (sprawoz-
dawca), Stefania Szymańska.

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 1998 r. sprawy z wniosku Górni-
czego Klubu Sportowego ,,K." w K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w C. o składki na ubezpieczenie społeczne, na skutek apelacji organu
rentowego od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Katowicach z dnia 18 marca 1998 r. [...]


o d d a l i ł apelację.

U z a s a d n i e n i e


Decyzją z dnia 12 listopada 1996 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w C. zobowiązał Górniczy Klub Sportowy ,,K." do zapłaty kwoty 2.396.849 zł 68 gr
tytułem składek na ubezpieczenie społeczne oraz ustawowych odsetek za zwłokę. W
wyniku przeprowadzonej kontroli Oddział ustalił, że od września 1993 r. do lutego
1996 r. Klub nie odprowadzał od wypłacanych zawodnikom nagród należnych skła-
dek na ubezpieczenie społeczne, mimo iż wypłacane nagrody związane były z za-
trudnieniem zawodników w oparciu o umowy o pracę. Nagrody te wypłacane były z
różnych tytułów, ale przedmiotem sporu były nagrody za wygrane i zremisowane me-
cze, przysługujące zawodnikom, trenerom i kierownictwu klubu.

Na skutek odwołania wnioskodawcy (GKS ,,K.") Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem z dnia 18 marca 1998 r., X U
2937/96, zmienił zaskarżoną decyzję i zwolnił Klub z obowiązku odprowadzania skła-
dek ubezpieczeniowych od nagród wypłacanych za wygrane i zremisowane mecze,
przyjmując, że były wypłacane z tytułu przynależności do związku sportowego i były
niezależne od wynagrodzenia otrzymywanego w ramach stosunku pracy. W ocenie
Sądu kontrola organu rentowego przypadła w okresie zmian ustawowych i wprowa-
dzenia pojęcia zawodnika profesjonalnego (zawodowego) oraz wyłączenia od dnia 1
lipca 1997 r. obowiązku opłacania składek ubezpieczeniowych od nagród wypłaca-
nych za wyniki sportowe.

Rozpatrując apelację organu rentowego od tego wyroku Sąd Apelacyjny w
Katowicach przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne budzące poważ-
ne wątpliwości: ,,czy nagrody za wygrane i zremisowane mecze wypłacone zawodni-
kom klubów sportowych, a także trenerom klubów, z którymi łączyła kluby umowa o
pracę do 1 lipca 1997 r., tj. do momentu nowelizacji rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubez-
pieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania
składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr
68, poz. 330 ze zm.) podlegały wliczeniu do podstawy wymiaru składek, czy też
podlegały wyłączeniu". W uzasadnieniu Sąd zauważył, że do końca lat 80-tych za-
wodnicy i trenerzy klubów sportowych zatrudniani byli w sponsorujących kluby zak-
ładach pracy na podstawie fikcyjnych umów o pracę, faktycznie nigdy nie wykonując
pracy wynikającej z umowy. W nowej sytuacji umowy o pracę były zawierane przez
kluby sportowe jako pracodawców i określały zawodników profesjonalnych jako pra-
cowników. Umowa o pracę wskazywała sposób wynagradzania, a niezależnie od
tego klub w oparciu o regulamin, wypłacał zawodnikom i trenerom nagrody za wygra-
ne i zremisowane mecze. Było to zgodne z Zarządzeniem Przewodniczącego Komi-
tetu do Spraw Młodzieży i Kultury Fizycznej z dnia 4 grudnia 1990 r. w sprawie zak-
resu, zasad i trybu przyznawania zawodnikom świadczeń umożliwiających osiągnię-
cie wysokiego poziomu sportowego (M.P. Nr 48, poz. 371 ze zm.), które zezwoliło na
wypłacanie zawodnikom I i II ligi oraz reprezentantom Polski premii i nagród za wy-
grane i zremisowane mecze (...) o mistrzostwo I i II ligi, z zastrzeżeniem, że nagrody
te nie mogą być wypłacane ze środków finansowych pochodzących z budżetu pańs-
twa. Ta zmieniona sytuacja znalazła odbicie w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia
29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości składek...dopiero od 1 lipca 1997 r., od
kiedy to wprowadzono do przepisu § 7 ust. 1 pkt 26 stanowiący, iż do podstawy wy-
miaru składek nie wchodzą ,,nagrody za wyniki sportowe" wypłacane między innymi
przez kluby sportowe. W ocenie Sądu nagrody i premie należne zawodnikom i trene-
rom były i są świadczeniem wychodzącym poza zakres obowiązków zawodników -
pracowników klubów, nie mieszcząc się w wynagrodzeniu za pracę, to bowiem wy-
płacane jest za staranne działanie pracownika, nagrody zaś za osiągnięty rezultat
(wygrany lub zremisowany mecz). Ze względu jednak na toczący się spór i
sprzeczne stanowiska stron, Sąd przedstawił do rozstrzygnięcia powyższe zagad-
nienie prawne.


Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:


Przede wszystkim należy stwierdzić, że przedstawienie przez Sąd Apelacyjny
zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 KPC, było - co do za-
sady - dopuszczalne, ponieważ w sprawie, której przedmiotem jest określenie pods-
tawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, kasacja jest wyłączona (art. 393
pkt 5 KPC w związku z § 7 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia
1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społecz-
ne...). W sprawie niniejszej przedmiotem sporu było stwierdzenie, czy wypłacane w
latach 1993-1996 zawodnikom, trenerom i kierownictwu drużyny piłki nożnej nagrody
za wygrane i zremisowane mecze stanowiły dochód z tytułu wykonywania pracy w
ramach stosunku pracy (nie będąc nagrodami o charakterze szczególnym - § 7 ust. 1
pkt 16 rozporządzenia), będąc - w związku z tym - podstawą wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne.

Przejmując sprawę do rozpoznania Sąd Najwyższy miał na względzie przede
wszystkim fakt, iż problem w niej występujący nie jest już aktualny na tle obecnie
obowiązującego stanu prawnego, nadto zaś i to, że Sąd Apelacyjny właściwie nie
miał wątpliwości prawnych, a zagadnienie przedstawił wobec ,,sprzecznych stanowisk
stron w tym przedmiocie".

Do czasu wejścia w życie obecnie obowiązującej ustawy z dnia 18 stycznia
1996 r. o kulturze fizycznej (Dz.U. Nr 25, poz. 113 ze zm.) zawodnicy klubu sporto-
wego - wobec braku stosownej regulacji prawnej - nie mogli być jego pracownikami w
rozumieniu art. 2 KP. Najczęściej, w związku z tym, byli zatrudniani przez zakłady
pracy ,,utrzymujące" klub na podstawie umów o pracę, nigdy jednak nie wykonując
czynności wynikających z zajmowanych - według umowy - stanowisk pracy. Zmie-
niająca się sytuacja społeczna i zwłaszcza ekonomiczna spowodowała na początku
lat 90, odchodzenie od dotychczasowych zasad, które gdy dotyczyły uprawiania
sportu, miały w znacznej mierze charakter fikcyjny. Doprowadziło to do zawierania
przez kluby sportowe umów o pracę z zawodnikami. Na podstawie takich umów za-
wodnicy - pracownicy klubu - zobowiązywali się do udziału w określonych rozgryw-
kach i innych zajęciach za określonym wynagrodzeniem, przy czym specyfika tych
umów, wynikająca z charakteru zatrudnienia pozwalała na stwierdzenie - co trafnie
przyjął Sąd pierwszej instancji, a także Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu postanowie-
nia z dnia 24 lipca 1998 r., że umowy te poza elementami typowymi, świadczącymi,
iż były to tzw. umowy starannego działania, zawierały elementy upodabniające je do
umów rezultatu. Widoczne to było zwłaszcza w zasadach wynagradzania, które
obejmowały także nagrody za wygranie i zremisowanie meczu. Podstawą prawną
wypłacania takich nagród było - już nie obowiązujące - zarządzenie Przewodniczą-
cego Komitetu do Spraw Młodzieży i Kultury Fizycznej z dnia 4 grudnia 1990 r. Za-
rządzenie to w § 9 ust. 1 uprawniało zawodników zespołów I i II ligi do otrzymywania
premii i nagród za wygrane i zremisowane mecze (także krajowe, o mistrzostwo I i II
ligi oraz o Puchar Polski) z zastrzeżeniem, że nagrody te i premie nie mogły być
wypłacane ze środków finansowych pochodzących z budżetu państwa. Mając na
uwadze charakter tych ,,świadczeń", trzeba mieć też na względzie ich wyraźnie mo-
tywacyjny cel i stwierdzić, że nagrody takie nie mogły być traktowane jako stały
składnik wynagrodzenia za pracę (a więc permanentny dochód pracownika ze sto-
sunku pracy). Były one wypłacane nie ze względu i w ramach stosunku pracy, ale z
tytułu dodatkowej premii ,,za wynik pracy", w tym wypadku wygrany lub zremisowany
mecz. Wynagrodzenie to było świadczeniem bardzo luźno związanym z umową o
pracę wiążącą zawodnika i klub, wychodząc poza zakres samych umów i wynikają-
cych z nich obowiązków pracowników (zawodników).

Uwagi te pozwalają na stwierdzenie, że nagrody wypłacane zawodnikom i tre-
nerom klubów sportowych, z którymi łączyła te kluby umowa o pracę - jako nagrody o
charakterze szczególnym (§ 7 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia składkowego z dnia 29
stycznia 1990 r.) - podlegały do dnia 1 lipca 1997 r. wyłączeniu z podstawy wymiaru
składki na ubezpieczenie społeczne pracowników. Niejako poza głównym nurtem
sprawy należy zauważyć, że kolejna nowelizacja rozporządzenia z 29 stycznia 1990
r. wyłączyła expressis verbis nagrody za wyniki sportowe wypłacane przez kluby
sportowe z obowiązku odprowadzania od nich składek na ubezpieczenie społeczne
(§ 7 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia).

Z tych wszystkich względów na podstawie art. 385 w związku z art. 39319 KPC
orzeczono jak w sentencji, oddalając apelację organu rentowego od wyroku Sądu
Wojewódzkiego z dnia 18 marca 1998 r.
========================================