Wyrok z dnia 3 października 2006 r.
III UK 87/06

Sędzia uzyskujący uposażenie w stanie spoczynku nie ma prawa do wy-
płaty emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Herbert Szurgacz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 paździer-
nika 2006 r. sprawy z odwołania Romana C. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w L. o wypłatę świadczenia, na skutek skargi kasacyjnej ubezpie-
czonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 9 lutego 2006 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 9 lutego 2006 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie - na podstawie art. 385 k.p.c. - oddalił apelację wnioskodaw-
cy od wyroku z dnia 8 lipca 2005 r. Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie oddalającego odwołanie wnioskodawcy od decyzji ZUS Od-
działu w L. z dnia 26 marca 2004 r. przyznającej wnioskodawcy Romanowi C. prawo
do emerytury od dnia 1 marca 2003 r. i zawieszającej jednocześnie wypłatę świad-
czenia z uwagi na pobieranie przez wnioskodawcę uposażenia sędziego w stanie
spoczynku.
Sąd drugiej instancji podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne i rozwa-
żania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, które przedstawiają się następu-
jąco. Skarżący był zatrudniony w sądownictwie od 16 listopada 1957 r. do 17 grudnia
2003 r. (do 17 grudnia 2003 r. był sędzią czynnym zawodowo). W dniu 1 marca 2003
r. uzyskał on prawo do emerytury zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Lublinie
z dnia 9 marca 2004 r. [...]. Skarżący 16 grudnia 1998 r. ukończył 65 lat i wówczas
spełnił wszystkie warunki wymagane do nabycia prawa do emerytury w przepisach
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin (Dz.U. nr 40, poz. 267 ze zm.). Wnioskodawca osiągnął wymagany wiek eme-
rytalny i miał odpowiedni okres składkowy. Ponadto - według oceny Sądu - obowią-
zujące w dacie spełnienia przez wnioskodawcę warunków koniecznych do nabycia
prawa do emerytury, przepisy ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju
sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) umożli-
wiały nabycie prawa do emerytury sędziemu czynnemu zawodowo. Przepis art. 711 §
6 powołanej ustawy stanowił bowiem, że przejście sędziego w stan spoczynku po-
woduje utratę prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego. Przepis
ten nie dotyczył zatem sędziów czynnych zawodowo, a wnioskodawca do 17 grudnia
2003 r. był sędzią czynnym zawodowo.
Nowa ustawa - to jest ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z FUS - w art. 186 ust 3 potwierdziła rozpoznanie według przepisów dotychcza-
sowych wniosków osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., które do dnia
wejścia w życie ustawy nie zgłosiły wniosku o emeryturę, mimo że spełniły warunki
do nabycia prawa do tego świadczenia. Przepis ten dotyczy wniosków o prawo do
emerytury, natomiast nie dotyczy zasad jej wypłaty, do których stosuje się przepisy w
tym zakresie aktualnie obowiązujące. Kwestię zawieszania i zmniejszania świadczeń
reguluje art. 103 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Na podstawie ust. 2a tego
przepisu prawo do emerytury ulega zawieszeniu, bez względu na wysokość przycho-
du uzyskiwanego przez emeryta, z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzed-
niego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je
bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury ustalonym w decyzji organu
rentowego. W konsekwencji tego przepisu mimo przyznania wnioskodawcy prawa do
emerytury, nie mogła ona być wypłacona z uwagi na kontynuowanie przez wniosko-
dawcę zatrudnienia. Z kolei po przejściu wnioskodawcy w stan spoczynku stracił on
prawo do emerytury stosownie najpierw do art., 71 § 6 u.s.p. z 20 czerwca 1985 r., a
obecnie na podstawie art. 100 § 6 u.s.p. z 27 lipca 2001 r. zachował wyłącznie prawo
do wypłacenia mu uposażenia.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie
Roman C. wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponow-
nego rozpoznania Sądowi drugiej instancji. Skarga kasacyjna ma dwie podstawy
określone w art. 3983 § 1 k.p.c. W zakresie pierwszej podstawy dotyczącej narusze-
nia przepisów prawa materialnego skarżący wskazał zarzuty naruszenia: a) art. 2
Konstytucji RP, przez jego niezastosowanie i pozbawienie w konsekwencji skarżą-
cego w sposób arbitralny nabytego już prawa do emerytury i prawa do jej wypłaty; b)
art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pra-
cowników i ich rodzin w brzmieniu nadanym przez art. 2 w związku z art. 3 ustawy z
dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przez
błędne jego zastosowanie przy ocenie prawa skarżącego do wypłaty ustalonej eme-
rytury; c) art. 134 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 135 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, przez błędne przyjęcie, że powstały okoliczności uzasadniające zawieszenie
wypłaty skarżącemu emerytury; d) art. 103 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin w związku z art. 168 ust. 3
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przez niezastosowanie tych przepisów do
oceny prawa skarżącego do wypłaty emerytury, pomimo tego że nabył on prawo do
emerytury i jej wypłaty przed nowelizacją art. 103 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin.
W ramach podstawy naruszenia przepisów prawa procesowego skarżący
wskazał na naruszenia: a) art. 365 w związku z art. 366 k.p.c. oraz w związku z art.
199 § 1 pkt 2 k.p.c. polegające na ponownym dokonaniu oceny stanu faktycznego i
prawnego sprawy pomimo prawomocnych wyroków: Sądu Apelacyjnego w Lublinie z
dnia 30 października 2003 r. oraz Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2004 r. W
ocenie skarżącego we wskazanych wyrokach zostało przesądzone jego prawo do
emerytury i do jej wypłaty; b) art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c., przez
pominięcie tych przepisów przy ustalaniu stanu faktycznego i błędne ustalenie, że
skarżący utracił prawo do emerytury również za okres po ustaniu stosunku służbo-
wego.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Skarga kasacyjna nie ma zasadnych podstaw; wszystkie podniesione w niej
zarzuty są bezpodstawne. Ze skargi kasacyjnej wynikają takie same zagadnienia,
jakie były przedmiotem rozpoznania w postępowaniu apelacyjnym, wyrażające się w
pytaniu czy z przysługującego bezspornie sędziemu Romanowi C. od dnia 1 marca
2003 r. prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynika prawo do
wypłaty świadczeń emerytalnych najpierw w okresie zatrudnienia sędziego na sta-
nowisku sędziowskim, to jest do dnia 17 grudnia 2003 r., a następnie, po tym dniu, w
zbiegu z uposażeniem uzyskiwanym przez sędziego w wyniku przeniesienia go w
stan spoczynku.

Przesłanki faktyczne rozpoznawanego w sprawie zagadnienia nie były sporne,
natomiast - wbrew zarzutom skargi - zawarta w zaskarżonym wyroku odpowiedź na
postawione pytanie (podstawa prawna wyroku) nie budzi żadnych wątpliwości. Wy-
sunięte w skardze kasacyjnej zarzuty (stosownie do ich uzasadnieni), najogólniej
biorąc opierają się na założeniu, że prawo do emerytury, niejako ex definitcione,
zawiera w swej istocie prawo do wypłaty (otrzymywania) świadczeń emerytalnych, że
nie można być równocześnie uprawnionym do emerytury i pozbawionym świadczeń
emerytalnych. Wychodząc z tego założenia skarżący uważa, że pozbawienie go
świadczeń emerytalnych stanowi naruszające demokratyczny ład prawa (art. 2 Kon-
stytucji RP) odebranie mu nabytego prawa do emerytury i pozostaje w sprzeczności
z ustalonym prawomocnym wyrokiem sądowym jego prawem do emerytury. Powyż-
sze założenie, na którym wspiera się szczegółowa argumentacja poszczególnych
zarzutów skargi kasacyjnej, jest w oczywisty sposób wadliwe. Prawo do świadczeń
emerytalnych - wypłata emerytury - jest wprawdzie konsekwencją ustalonego prawa
do emerytury, jest podstawowym uprawnieniem wynikającym z sytuacji, w której
ubezpieczony spełnił wymagane przesłanki do nabycia prawa do emerytury, jed-
nakże wypłata emerytury nie jest wewnętrznym atrybutem prawa do emerytury, a
konkretyzuje się dopiero po spełnieniu jeszcze dodatkowych warunków. Takie kon-
strukcyjne i systemowe określenie w ustawach przesłanek wypłaty emerytury osobie,
która ma prawo do emerytury, związane jest z przyjętą konstrukcją prawa do emery-
tury opartą w zasadzie na dwóch tylko przesłankach (osiągnięcie wymaganego wieku
i wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego), natomiast do wypłaty eme-
rytury, stosownie do jej funkcji zabezpieczającej środki utrzymania - w tych konstruk-
cjach - przyjmuje się, że potrzebne są dodatkowo sytuacje określane jako przejście
na emeryturę (ustanie zatrudnienia) i wniosek ubezpieczonego. Przyjęta w przepi-
sach podlegających w sprawie zastosowaniu konstrukcja przesłanek (warunków)
wypłaty emerytury albo jej zawieszenia nie pozostaje w sprzeczności z art. 2 Kon-
stytucji RP, stanowiącym, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem
prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Kwestia ta bę-
dzie jeszcze przedmiotem bardziej szczegółowych uwag wskazujących na odpo-
wiedniość - także w aspekcie zasad sprawiedliwości społecznej - ustawowo określo-
nych warunków wypłaty emerytury. Jednakże już w tych wstępnych uwagach, trzeba
podkreślić, że nie ma racji skarżący skoro naruszenia prawa materialnego upatruje w
bezpodstawnym zdefiniowaniu zakresu swego prawa do emerytury i wynikającym
stąd bagatelizowaniu, czy nawet całkowitym pomijaniu, warunków wypłaty emerytury,
które są nie tylko logicznie spójne z systemem prawnym emerytury, ale także funk-
cjonalnie i ,,społecznie" uzasadnione.

Przechodząc do pierwszej kwestii związanej z sytuacją sędziego Romana C.
w okresie od ustalenia prawa do emerytury (od 31 marca 2003 r.) do przejścia w stan
spoczynku (17 grudnia 2003 r.), trzeba mieć na uwadze, że w tym okresie sędzia
Roman C. z tytułu nieprzerwanego zatrudnienia na stanowisku sędziowskim otrzy-
mywał wynagrodzenie odpowiednie do zajmowanego stanowiska oraz że nie miała
miejsca sytuacja uprawniająca go do wypłaty emerytury ze względu na ,,przejście na
emeryturę". Ze względu na powyższe okoliczności faktyczne, które nie są w skardze
kwestionowane - wbrew zarzutom skargi - nie może budzić zastrzeżeń (zawarta w
zaskarżonym wyroku) subsumcja wskazanych w jego uzasadnieniu przepisów prawa
materialnego.

Na zasadzie wynikającej z art. 186 ust. 3 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zostało zachowane
prawo do emerytury sędziego uzyskane na podstawie poprzedniej ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. Chodziło tu o prawo do emerytury wynikające ze spełnienia warunku
wieku i warunku wymaganego okresu zatrudnienia, natomiast bez prawa do wypłaty
emerytury, którego pod rządem ustawy z 1982 r. sędzia Roman C. nigdy nie nabył, a
w związku z tym bezpodstawnie powołuje się na ochronę praw już nabytych. Jest
więc najzupełniej adekwatne dla rozpatrywanej sytuacji zastosowanie art. 103 ust. 2a
powołanej ustawy z 17 grudnia 1998 r. w brzmieniu wynikającym z art. 2 ustawy z
dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 9,
poz. 118), a więc w brzmieniu obowiązującym w okresie ustalenia prawa sędziego
Romana C. do emerytury, a stwierdzającym, że prawo do emerytury ulega zawiesze-
niu także w stosunku do emerytów, którzy tak jak sędzia Roman C., ukończyli 65 lat,
,,z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy
z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia
prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego". Subsumcyjna odpo-
wiedniość powyższego przepisu do ustalonych w sprawie okoliczności faktycznych
nie może nasuwać żadnych zastrzeżeń.

Jeżeli chodzi o drugą z rozważanych sytuacji (dotyczącą okresu po przejściu
sędziego Romana C. w stan spoczynku), to zgodność z prawem zaskarżonego wyro-
ku nie może budzić jakichkolwiek wątpliwości w świetle przepisów obowiązującej w
dacie przejścia sędziego w stan spoczynku ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.). Sędzia Roman C.
chociaż miał ustalone prawo do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, to
jednak na tę emeryturę ,,nie przeszedł", ale skorzystał z przysługującego sędziom,
korzystniejszego od emerytury prawa do przejścia w stan spoczynku oraz w związku
z tym prawa do otrzymywania - stosownie do art. 100 § 2 u.s.p. - uposażenia w wy-
sokości 75% wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat, pobieranych na
ostatnio zajmowanym stanowisku. Stosownie do art. 100 § 6 u.s.p. w razie zbiegu
prawa do uposażenia w stanie spoczynku z prawem do emerytury lub renty z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych, wypłaca się uposażenie (z zastrzeżeniem z § 7 doty-
czącym przejścia w stan spoczynku sędziego powołanego na stanowisko sędziow-
skie w niepełnym wymiarze pracy, które nie może być odnoszone do rozpatrywanej
sprawy).

Dochodzone w sprawie przez sędziego Romana C. roszczenie o wypłatę eme-
rytury niezależnie od otrzymywanego uposażenia w stanie spoczynku - w świetle
powyższego przepisu - jest w oczywisty sposób najzupełniej bezpodstawne.

Bezzasadne są także zarzuty drugiej podstawy rozpatrywanej skargi kasacyj-
nej. W tym zakresie skarżący we wskazanych wyrokach wydanych w przedmiocie
prawa do emerytury bezpodstawnie dopatruje się konsekwencji przewidzianych w
art. 365, art. 366 i art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w odniesieniu do podstaw zaskarżonego
wyroku dotyczących - jak to wyżej wskazano - innego przedmiotu, bo prawa do wy-
płaty emerytury. Zarzuty dotyczące art. 316 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. są nieadekwatne
do treści tych przepisów.

Z powyższych przyczyn, uznając że skarga kasacyjna nie ma zasadnych pod-
staw, Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 39814 k.p.c.
========================================