Wyrok z dnia 3 października 2006 r.
III UK 84/06

Przewidziana w art. 28 ust. 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz.
74 ze zm.) możliwość umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie
społeczne dotyczy tylko zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie własne
płatnika.

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 paździer-
nika 2006 r. sprawy z odwołania Edwarda T. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w B. o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenie
społeczne, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyj-
nego w Lublinie z dnia 14 lutego 2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Lu-
blinie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzją z dnia 26 lutego 2004
r. odmówił Edwardowi T. umorzenia należności z tytułu zaległych składek w łącznej
kwocie 16.976,73 zł, zaś Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Zamościu wyrokiem z dnia 14 grudnia 2004 r. [...], zmienił powyższą decyzję i umo-
rzył wnioskodawcy należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpie-
czenie zdrowotne, Fundusz Pracy i FGŚP, odsetek, kosztów egzekucyjnych i kosz-
tów upomnienia w łącznej kwocie 16.976,73 zł.
Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach fak-
tycznych. Wnioskodawca Edward T. prowadził działalność gospodarcza od 1991 r. Z
upływem czasu w zakładzie prowadzonym przez wnioskodawcę nastąpiło załamanie
produkcji, co spowodowało u niego powstanie zaległości w wypłacie wynagrodzeń na
rzecz pracowników i brak regulowania składek na ZUS. Za okres od stycznia 2002 r.
do grudnia 2003 r. wnioskodawca nie uiścił należnych ZUS-owi składek. W 2003 r.
zlikwidował działalność gospodarczą, a następnie po dokonaniu sprzedaży własnego
domu i zakładu produkcyjnego, uzyskane w ten sposób środki w wysokości
370.000,00 zł przeznaczył na spłatę zadłużeń wobec banków i innych wierzycieli.
Edward T. posiada niezaspokojone długi z tytułu zakupu paliw w kwocie 2.886,24 zł,
wobec banku P. SA w kwocie 33.609,88 zł, wobec PGNiG w kwocie 9.919,82 zł, a
jego zaległości względem Urzędu Skarbowego w Z. wynoszą 36.480,81 zł. Obecnie
wnioskodawca jest osobą całkowicie niezdolną do pracy oraz samodzielnej egzy-
stencji i pobiera rentę w kwocie 531 zł brutto. Na jego utrzymaniu pozostaje niepra-
cująca żona i dwoje dzieci. Nie posiada żadnego majątku i mieszka u rodziny.
W oparciu o poczynione ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy uwzględnił wnie-
sione przez wnioskodawcę odwołanie w całości, wskazując na treść art. 28 ust. 1 i
art. 28 ust. 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). W uzasadnieniu wyroku Sąd pierwszej
instancji podkreślił, iż w sprawie zachodzą przesłanki do uznania całkowitej nieścią-
galności należności wnioskodawcy, objętych decyzją, skoro jest oczywiste, iż w po-
stępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot rekompensujących wydatki egzeku-
cyjne. Ponadto, w ocenie Sądu, za umorzeniem należności przemawia trudna sy-
tuacji zdrowotna i rodzinna wnioskodawcy, zatem brak jest podstaw do przyjęcia, aby
stan majątkowy wnioskodawcy uległ zmianie.
W apelacji od wyroku Sądu Okręgowego, organ rentowy zarzucił bezpodstaw-
ne, jego zdaniem, umorzenie wnioskodawcy należności w kwocie 16.976,73 zł oraz
umorzenie składek w kwocie 4.197,70 zł na ubezpieczenie społeczne i 1.434,81 zł na
ubezpieczenie zdrowotne w sytuacji, gdy składki te były finansowane przez pracow-
ników niebędących płatnikami składek. Ponadto, w ocenie apelującego nie ma pod-
staw do przyjęcia, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekra-
czających wydatki egzekucyjne, skoro dotychczasowe koszty egzekucyjne wyniosły
726,90 zł.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie podzielając
ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną dokonane przez Sąd Okręgowy wyrokiem z
dnia 14 lutego 2006 r. [...] oddalił apelację organu rentowego. Zdaniem Sądu drugiej
instancji w sprawie zachodzi uzasadniony przypadek umorzenia należności składko-
wych w rozumieniu art. 28 ust. 3a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w
związku z czym przypadek ten winien zostać rozpoznany na gruncie przepisów roz-
porządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r.
w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpie-
czenia społeczne (Dz.U. Nr 141, poz. 1365). Zdaniem Sądu Apelacyjnego z przepisu
art. 28 ust. 3a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie wynika, jak zdaje się
twierdzić apelujący, jakoby ustawodawca ograniczył możliwości umorzenia należno-
ści składkowych tylko do zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie własne płat-
nika, toteż należności te podlegają umorzeniu w całości .
W skardze kasacyjnej od tego wyroku organ rentowy wniósł o zmianę zaskar-
żonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego poprzez oddalenie
odwołania wnioskodawcy ,,w części odmawiającej umorzenia należności z tytułu
składek za ubezpieczonych nie będących płatnikami składek odnośnie: składek w
kwocie łącznej 10.828,00 zł (..), odsetek za zwłokę liczonych na dzień 5 stycznia
2004 r.: od składek na ubezpieczenia społeczne w kwocie łącznej 2.008,00 zł, od
składek na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 307,00 zł, od składek na Fundusz
Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w kwocie łącznej
121,00 zł". Alternatywnie, skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Skarga kasacyjna została oparta na zarzucie rażącego naruszenia prawa
materialnego poprzez błędną wykładnię: 1) art. 28 ust. 3a ustawy o systemie ubez-
pieczeń społecznych, polegającą na przyjęciu, iż daje on podstawę do umorzenia
należności z tytułu składek w rozumieniu art. 24 ust. 2 tej ustawy za ubezpieczonych
nie będących płatnikami składek, 2) art. 30 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, poprzez jego niezastosowanie do postępowania o umorzenie należności z ty-
tułu składek w rozumieniu art. 24 ust. 2 tej ustawy. Za stanowiskiem, że art. 28 ust.
3a dotyczy wyłącznie umorzenia należności z tytułu składek za ubezpieczonych bę-
dących płatnikami składek i nie odnosi się do ubezpieczonych nie będących płatni-
kami składek przemawia wykładnia gramatyczna tego przepisu, a także wykładnia
systemowa i celowościowa.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania uzasadniono faktem
wystąpienia istotnego zagadnienia prawnego związanego z wykładnią art. 28 ust. 3a
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zdaniem skarżącego, istnieje wątpli-
wość, czy powołany przepis dotyczy wszystkich należności z tytułu składek, o ile są
one przekazywane do ZUS przez płatników składek, czy też dotyczy on jedynie tych
należności, które są finansowane przez ubezpieczonych będących jednocześnie
płatnikami składek.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych w rozdziale 3 Zasady ustalania
składek na ubezpieczenia społeczne w art. 15-30 reguluje sprawy podstawy wymiaru
składki oraz ich wysokości, podmiotów obowiązanych do ich finansowania, skutków
nieopłacenia składek w terminie, przedawnienia należności z tytułu składek, zabez-
pieczenia należności z tytułu składek, rygory w zakresie dopuszczalności umarzania
zaległości z tytułu składek, sprawy odroczenia spłaty składek oraz ich rozkładania na
raty. Przepis art. 28 ust.1 formułuje zasadę, że należności z tytułu składek mogą być
umarzane przez ZUS w całości lub części, jednak z uwzględnieniem rygorów przewi-
dzianych w ust. 2-4 tego przepisu. W szczególności należności z tytułu składek mogą
być umarzane tylko w przypadku całkowitej ich nieściągalności (ustęp 2), za wyjąt-
kiem szczególnej sytuacji określonej w ustępie 3a. Ten ostatni przepis przewiduje, że
należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących
równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych
przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności.

W sprawie nie jest sporne, że zachodził uzasadniony przypadek umorzenia
należności z tytułu składek w rozumieniu art. 28 ust. 3a ustawy systemowej w
związku z § 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia
31 lipca 2003 r. w sprawie szczególnych zasad umarzania zaległości z tytułu składek
na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. Nr 141, poz. 1365). W spornej kwestii dopusz-
czalności umorzenia zaległości z tytułu składek nie tylko należnych od wnioskodaw-
cy, ale również z tytułu zatrudnienia przez niego pracowników, Sąd Apelacyjny ogra-
niczył się do podkreślenia, że umorzenie całości zaległości składkowych znajduje
uzasadnienie w art. 28 ust. 3a, który skierowany jest do płatników składek. Zgodnie
zaś z treścią art. 4 pkt 2, ppkt a i d ustawy systemowej płatnikiem składek jest praco-
dawca w stosunku do pracowników oraz ubezpieczony zobowiązany do opłacenia
składek na własne ubezpieczenie. Skoro wnioskodawca był płatnikiem z dwu tytułów
(jako prowadzący działalność gospodarczą oraz jako pracodawca), zachodzą prze-
słanki do umorzenia zaległości z obydwu tytułów.

Stanowisko to nie jest trafne, a zarzut kasacji naruszenia art. 28 ust. 3a
ustawy systemowej jest usprawiedliwiony. Stanowisko Sądu Apelacyjnego pozostaje
w sprzeczności z literalną wykładnią powołanego przepisu. Według jego brzmienia
dotyczy on wyłącznie należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ,,ubez-
pieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia". Zgod-
nie z art. 4 ustawy systemowej użyte w ustawie określenia oznaczają: między innymi
,,ubezpieczeni" - osoby fizyczne podlegające chociaż jednemu z ubezpieczeń spo-
łecznych, z kolei określenie ,,płatnik składek" - to w pierwszym rzędzie pracodawca w
stosunku do pracowników, a także inne podmioty, których wymienienie, w kontekście
rozpoznawanej sprawy, nie jest celowe. Uwzględniając powyższe należy dojść do
wniosku, że przepis art. 28 ust. 3a pod względem zakresu podmiotowego odnosi się
wyłącznie do wnioskodawcy, który spełnia jego wymagania: mianowicie, jako prowa-
dzący działalność gospodarczą wnioskodawca był ,,ubezpieczonym", zaś jako za-
trudniający pracowników - ,,płatnikiem składek". Nie spełniają wymagań powołanego
przepisu pracownicy zatrudnieni przez wnioskodawcę, którym brakuje przymiotu
płatników składek. Wymieniony przepis odnosi się przy tym wyłącznie do należności
z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ciążących na wnioskodawcy jako oso-
bie prowadzącej działalność gospodarczą. Przepis dotyczy wyraźnie należności
składkowych ,,ubezpieczonych", tj. ich własnych obciążeń z tego tytułu. Dokonana
wykładnia pozostaje w zgodzie z art. 30 ustawy systemowej, który formułuje ogólną
zasadę, że do składek finansowanych przez ubezpieczonych nie będących płatnika-
mi składek (a więc m. in. do pracowników) nie stosuje się art. 28 i 29 (ten ostatnio
wymieniony przepis dotyczy odroczenia terminu płatności oraz rozłożenia należności
składkowych na raty).

Rezultaty wykładni językowo-logicznej art. 28 ust. 3a ustawy systemowej są,
zdaniem Sądu Najwyższego, na tyle jednoznaczne, że nie zachodzi potrzeba sięga-
nia do pozostałych metod wykładni prawa. Warto jednocześnie podkreślić, iż rezul-
taty te pozostają w zgodzie z ogólniejszymi założeniami systemu ubezpieczenia
emerytalno-rentowego, zwłaszcza z zasadami wymiaru świadczeń emerytalnych w
systemie tzw. zdefiniowanej składki, według którego podstawę obliczenia emerytury
będzie stanowiła kwota odzwierciedlająca sumę wpłaconych składek na ubezpiecze-
nie emerytalne (z uwzględnieniem waloryzacji oraz zwaloryzowanego kapitału po-
czątkowego). Z założeniami tymi trudno byłoby pogodzić rozwiązanie przewidujące
dopuszczalność wystąpienia przez ubezpieczonego, będącego płatnikiem składek, z
wnioskiem o umorzenie należności składkowych nie tylko z tytułu własnego ubezpie-
czenia, ale również innych ubezpieczonych.

Z przytoczonych motywów, na zasadzie art. 39815 k.p.c. należało orzec jak w
sentencji wyroku.
========================================