Wyrok z dnia 26 lipca 2006 r.
III UK 46/06

Podleganie przez rolnika ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadze-
nia działalności gospodarczej wyklucza objęcie rolniczym ubezpieczeniem spo-
łecznym na podstawie art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.).

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie: SN Beata Gudowska
(sprawozdawca), SA Jolanta Strusińska-Żukowska.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 lipca
2006 r. sprawy z odwołania Agnieszki K. i Artura K. od decyzji Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w L. o podleganie ubezpiecze-
niu społecznemu rolników, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 23 listopada 2005 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Lublinie do ponownego rozpoznania z orzeczeniem o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Agnieszka i Artur K. prowadzili w dzierżawionym od dnia 5 sierpnia 2001 r.
gospodarstwie rolnym działalność rolniczą. Następnie rozpoczęli także - Agnieszka
K. od dnia 16 maja 2002 r., a Artur K. od dnia 26 czerwca 2003 r. - prowadzenie
działalności gospodarczej. Z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej odprowa-
dzali składki do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (Agnieszka K. w okresie od dnia
1 czerwca 2002 r. do dnia 31 października 2003 r. a Artur K. od dnia 1 lipca 2003 r.
do dnia 31 października 2003 r.), jakkolwiek nie złożyli oświadczenia o wyborze tego
ubezpieczenia w miejsce ubezpieczenia rolniczego. Agnieszka K. zamierzała nato-
miast dokonać wyboru ubezpieczenia rolniczego przez zgłoszenie w dniu 1 paździer-
nika 2003 r. wniosku o objęcie jej i męża tym ubezpieczeniem, oświadczając, że
poza gospodarstwem rolnym nie prowadzą innej działalności i nie podlegają innemu
ubezpieczeniu społecznemu.
Decyzją Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w
Lublinie z dnia 21 października 2003 r. małżonkowie K. zostali objęci rolniczym
ubezpieczeniem społecznym w pełnym zakresie od czasu objęcia dzierżawy. Po
ujawnieniu jednak wpisu w ewidencji działalności gospodarczej prowadzenia przez
nich sklepu spożywczo-przemysłowego, decyzją z dnia 26 stycznia 2004 r. KRUS
stwierdziła ustanie ubezpieczenia społecznego małżeństwa K. jako rolników -
Agnieszki od dnia 1 lipca 2002 r., a Artura od dnia 1 lipca 2003 r.
Odwołanie, w którym ubezpieczeni domagali się objęcia ich rolniczym ubez-
pieczeniem społecznym, wywodząc, że przez ponad rok przed podjęciem działalno-
ści gospodarczej podlegali temu ubezpieczeniu z mocy ustawy, Sąd Okręgowy w
Lublinie uwzględnił wyrokiem z dnia 9 listopada 2004 r. Zmienił zaskarżoną decyzję,
gdyż uznał, że przed podjęciem działalności gospodarczej ubezpieczeni spełnili wa-
runki dalszego podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników na podstawie art.
5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.).

W apelacji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zarzucono narusze-
nie art. 5a w związku z art. 7 i art. 16 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników,
przez jego zastosowanie wobec rolników opłacających składki z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej. Zdaniem organu rentowego, rolnicy ci, przez opłacanie
składek w ZUS, dokonali już wyboru innego ubezpieczenia społecznego, wykluczają-
cego możliwość ponownego objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników.
Wyrokiem z dnia 23 listopada 2005 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie oddalił apela-
cję, przejmując ustalenia faktyczne i podzielając stanowisko prawne Sądu pierwszej
instancji.
Skarga kasacyjna rolniczego organu rentowego została oparta na podstawie
naruszenia art. 7 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników, przez przyjęcie, że ubezpieczeni spełniali przesłanki objęcia ubezpie-
czeniem społecznym rolników, mimo iż podlegali innemu ubezpieczeniu społeczne-
mu na podstawie art. 5a tej ustawy. W ocenie skarżącego, opłacanie składek na
ubezpieczenie z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, z chwilą jej rozpoczę-
cia, należy traktować jako równoznaczne ze złożeniem oświadczenia o podleganiu
innemu ubezpieczeniu społecznemu w trybie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników, a złożenie takiego oświadczenia wyłącza możliwość ponownego
ubezpieczenia w systemie ubezpieczenia społecznego rolników przy równoczesnym
prowadzeniu działalności gospodarczej. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji lub jego zmianę i orzeczenie co do istoty sprawy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników opiera się na zasadzie wyklu-
czenia podlegania temu ubezpieczeniu w czasie podlegania innemu ubezpieczeniu
społecznemu, zdefiniowanemu w art. 6 pkt 12 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników jako ubezpieczenie społeczne lub zaopatrzenie emerytalne określone w od-
rębnych przepisach (art. 7 ust. 1 in fine oraz art. 16 ust. 3 ustawy). Jedyny wyłom od
tej zasady przewidziany został w obowiązującym od dnia 1 stycznia 1997 r. przepisie
art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (w brzmieniu sprzed 2 maja
2004 r.), stanowiącym, że rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu w
pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie co najmniej 1 rok, podejmuje poza-
rolniczą działalność gospodarczą, nie będąc pracownikiem i nie pozostając w sto-
sunku służbowym, podlega nadal temu ubezpieczeniu. Zachowanie prawa podlega-
nia ubezpieczeniu społecznemu rolników, mimo spełnienia warunków do objęcia in-
nym ubezpieczeniem społecznym, zależy więc od decyzji rolnika, który może zdecy-
dować o podleganiu innemu ubezpieczeniu społecznemu powstającemu w związku z
podjęciem działalności gospodarczej. Niepodjęcie decyzji o podleganiu innemu
ubezpieczeniu powoduje kontynuację rolniczego ubezpieczenia społecznego. W
związku z tym za trafny należy uznać wyrażony w skardze kasacyjnej pogląd, że
opłacanie przez rolnika składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej od chwili jej rozpoczęcia wyraża decyzję podlegania temu
właśnie ubezpieczeniu. Rolnik objęty ubezpieczeniem z tytułu tej działalności prze-
staje podlegać ubezpieczeniu rolniczemu w pełnym zakresie z mocy ustawy, gdyż
ubezpieczenie to włączają wprost przepisy art. 7 ust. 1 in fine oraz art. 16 ust. 3
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, stanowiące, że odpowiednio ubezpie-
czeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu lub ubezpieczeniu emery-
talno-rentowemu podlega z mocy ustawy tylko rolnik, który nie podlega innemu
ubezpieczeniu społecznemu. Upada przez to zasadniczy warunek umożliwiający rol-
nikowi wybór ubezpieczenia, niezależnie od tego, czy nieprzerwanie co najmniej 1
rok takiemu ubezpieczeniu podlegał przed podjęciem pozarolniczej działalności go-
spodarczej, dlatego wybór ubezpieczenia może być dokonany tylko raz, przy podej-
mowaniu działalności gospodarczej.
Wykluczenie ,,powrotu" do ubezpieczenia społecznego rolników, rolników, któ-
rzy po podjęciu działalności gospodarczej zostali objęci innym ubezpieczeniem,
znajduje mocne potwierdzenie w użytych w art. 5a ustawy sformułowaniach odno-
szących się do czasu dokonywania tego wyboru. Ustawodawca, używając słów
,,podlega nadal temu ubezpieczeniu", wskazał, że przy zbiegu ubezpieczeń społecz-
nych przez równoczesne podleganie ubezpieczeniu rolniczemu i z tytułu podejmo-
wania działalności gospodarczej możliwy jest wyłącznie wybór innego ubezpieczenia,
a co do ubezpieczenia rolniczego wyłącznie kontynuacja. Nie przewidział ani wyboru
ubezpieczenia rolniczego, ani ponownego włączenia do ubezpieczenia rolniczego
rolnika, który prowadzi działalność gospodarczą i podlega właściwemu dla tej sytuacji
ubezpieczeniu społecznemu.
Podleganie określonemu ubezpieczeniu społecznemu, które wynika z przepi-
sów o charakterze bezwzględnie obowiązującym, może być wolą ubezpieczonych
regulowane tylko w zakresie przewidzianym przez ustawę (por. np. wyroki Sądu Naj-
wyższego z dnia 4 lutego 1999 r., II UKN 435/98, OSNAPiUS 2000 nr 6, poz. 244 i z
dnia 11 lutego 1999 r., II UKN 461/98, OSNAPiUS 2000 nr 7, poz. 286), zatem za-
miar rolnika pozostania w systemie rolniczego ubezpieczenia społecznego może być
skutecznie wyrażony tylko w chwili podejmowania przez niego działalności gospo-
darczej, ale już nie w trakcie jej prowadzenia i podlegania innemu ubezpieczeniu.
Wniosek o objęcie rolniczym ubezpieczeniem społecznym rolników prowadzą-
cych pozarolniczą działalność gospodarczą mógł być uwzględniony tylko w dniu wej-
ścia w życie ustawy z dnia 12 września 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników (Dz.U. Nr 124, poz. 585). Na mocy art. 2 tej ustawy, uchylone-
go przez ustawę z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 879
ze zm.), rolnik podlegający w dniu 1 stycznia 1997 r. innemu ubezpieczeniu z tytułu
pozarolniczej działalności gospodarczej, nie będąc pracownikiem i nie pozostając w
stosunku służbowym i spełniający inne warunki podlegania ubezpieczeniu społecz-
nemu rolników z mocy ustawy w pełnym zakresie, mógł złożyć Zakładowi Ubezpie-
czeń Społecznych lub Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie,
że chce podlegać temu ubezpieczeniu z wyłączeniem innego ubezpieczenia spo-
łecznego. Stosownie do art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w
brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1997 r. do dnia 1 maja 2004 r., możli-
wość taka już nie istnieje.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815 § 1 k.p.c.).
========================================