Wyrok z dnia 17 maja 2007 r.
III UK 4/07

1. Przepis art. 47714 § 4 k.p.c. nie ma zastosowania w sprawie o rentę so-
cjalną, w której decyzję wydano przed dniem 1 stycznia 2005 r., czyli przed jego
wejściem w życie.
2. Sąd drugiej instancji może orzec o przyznaniu renty socjalnej za okres
po wyroku sądu pierwszej instancji.

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Zbigniew
Korzeniowski (sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 maja
2007 r. sprawy z odwołania Moniki B. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w S. o prawo do renty socjalnej, na skutek skargi kasacyjnej organu rento-
wego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 4 października 2006 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny w Lublinie zmienił wyrok Sądu Okrę-
gowego w Siedlcach z dnia 22 lutego 2005 r., oddalający odwołanie wnioskodaw-
czyni Moniki B. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w S. z dnia
12 grudnia 2003 r., odmawiającej jej renty socjalnej z braku całkowitej niezdolności
do pracy, w ten sposób, że ustalił prawo do renty socjalnej od dnia 10 października
2005 r. do 31 grudnia 2007 r.
Wnioskodawczyni miała prawo do renty socjalnej ustalone do końca listopada
2003 r. Po wniosku o dalsze świadczenie lekarz orzecznik w dniu 4 grudnia 2003 r.
stwierdził u niej częściową niezdolność do pracy i na tej podstawie pozwany skarżo-
ną decyzją odmówił jej renty socjalnej. W postępowaniu odwoławczym Sąd Okręgo-
wy na podstawie opinii kilku biegłych ustalił, że wnioskodawczyni nie jest całkowicie
niezdolna do pracy i wobec tego na mocy art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca
2003 r. o rencie socjalnej decyzję pozwanego uznał za prawidłową i odwołanie wnio-
skodawczyni oddalił.
Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe i na podstawie opinii bie-
głej psychiatry ustalił, że wnioskodawczyni jest całkowicie niezdolna do pracy od
października 2005 r. do końca grudnia 2007 r. z powodu naruszenia sprawności or-
ganizmu, istniejącej u niej przed 18 rokiem życia. Jednakże w tym okresie wystąpiło
dalsze pogorszenie sprawności, co doprowadziło do całkowitej niezdolności do
pracy. Pomimo że w grudniu 2003 r., jak i w dacie wyrokowania przez pierwszą in-
stancję, wnioskodawczyni nie była całkowicie niezdolna do pracy, to Sąd Apelacyjny
za uprawnione i uzasadnione uznał podjęcie orzeczenia reformatoryjnego, jako że
postępowanie apelacyjne jest kontynuacją poprzedniego (dotychczasowego) postę-
powania. Składanie przez wnioskodawczynię kolejnego wniosku do organu rentowe-
go w oparciu o daną opinię ,,doprowadziłoby do pozbawienia jej wypłaty należnej
renty za okres około roku". Stwierdzenie całkowitej niezdolności do pracy nie stano-
wiło nowej okoliczności w rozumieniu art. 47714 § 4 k.p.c., bowiem wynikała bezpo-
średnio z naruszenia sprawności organizmu przed 18 rokiem życia, przyjmującej
różny stopień natężenia.
Skargę kasacyjną pozwany oparł na podstawie procesowej i zarzucił narusze-
nie: 1. art. 378 § 1 w związku z art. 385 k.p.c., przez ich niezastosowanie i wyjście w
orzeczeniu poza granicę apelacji i zaskarżenia; 2. art. 382 k.p.c., przez błędną wy-
kładnię polegającą na przyjęciu możliwości rozstrzygania przez Sąd drugiej instancji
na podstawie nowych stanów faktycznych, nieistniejących w czasie postępowania
przed Sądem pierwszej instancji; 3. art. 47714 § 3 k.p.c., przez błędną wykładnię po-
legającą na uznaniu, że ustalenie całkowitej niezdolności do pracy powstałej w cza-
sie trwania postępowania apelacyjnego dla osoby, która miała uprzednio ustaloną
częściową niezdolność do pracy nie jest nową okolicznością w rozumieniu tego prze-
pisu. W uzasadnieniu wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano na po-
trzebę wykładni przepisów prawa budzących poważne wątpliwości i wywołujących
wątpliwości w orzecznictwie, o których mowa powyżej, ponieważ są stosowane od
niedawna, nie mają utrwalonego orzecznictwa, istnieją rozbieżności i wątpliwości co
do ich stosowania i wykładni. ,,Skarga wobec naruszenia przepisów postępowania
jest oczywiście uzasadniona". Na tej podstawie organ rentowy wniósł o uchylenie
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi wnioskodawczyni wniosła o jej oddalenie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionej podstawy i dlatego podlega oddaleniu.
Niewłaściwie skarżący rozumie art. 378 § 1 k.p.c., gdy zarzuca, że zostały przekro-
czone ,,granice czasowe" apelacji z tej przyczyny, iż postępowanie apelacyjne może
dotyczyć wyłącznie okoliczności faktycznych i prawnych, które istniały na dzień wyro-
kowania przez sąd pierwszej instancji i zaskarżenia apelacyjnego. Według skargi nie
było dopuszczalne zasądzenie renty za czas po wyroku pierwszej instancji. Sąd dru-
giej instancji orzeka w sprawie i jest również sądem merytorycznym. Samodzielnie
ustala stan faktyczny i dokonuje subsumcji. Nie jest związany zarzutami apelacji,
choć niewątpliwe stanowią one zasadniczy punkt ciężkości w drugiej instancji. Nie
jest też związany ustalonym stanem faktycznym. Sąd drugiej instancji orzeka na
podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postę-
powaniu apelacyjnym. Z tych przyczyn jurydycznie nieuzasadnione (a nawet niezro-
zumiałe) są więc zarzuty skargi o naruszeniu przez drugą instancję art. 382 k.p.c. i
art. 385 k.p.c. Pierwszy przepis nie mógł być niestosowany, a drugi wobec określonej
subsumcji został zastosowany, zresztą na korzyść skarżącego.
Przedmiot sprawy wyznaczała decyzja pozwanego i później w pierwszej oraz
w drugiej instancji był taki sam. Chodziło wszak cały czas o prawo do renty socjalnej.
Do świadczenia rentowego ma zastosowanie art. 383 k.p.c. W postępowaniu apela-
cyjnym w sprawach o świadczenia powtarzające się można rozszerzyć żądanie o
świadczenia za dalsze okresy. W sprawach o rentę nie jest więc niedopuszczalne
pozytywne orzekanie o rencie za okres późniejszy niż decyzja organu rentowego.
Ustalenia i ocena prawna nie zatrzymują się czasowo na dacie decyzji. Stąd i kwe-
stia prawomocnego osądzenia sprawy (art. 365 i 366 k.p.c.) z zasady łączona jest z
prawomocnym zakończeniem sprawy (wyrokiem pierwszej lub drugiej instancji), a nie
z datą decyzji (por. wyroki: z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97, OSNAPiUS 1999
nr 5, poz. 181; z dnia 3 lipca 2001 r., II UKN 462/00, OSNP 2003 nr 7, poz. 184; z
dnia 18 lutego 2003 r., II UK 139/03, OSNP 2004 nr 7, poz. 128). Czasookres po-
między decyzją a zakończeniem sprawy był przedmiotem sprawy. Sądy pierwszej i
drugiej instancji orzekają według ustalonego stanu faktycznego i prawnego w dniu
zamknięcia rozprawy (art. 316 k.p.c.). Nie można twierdzić, że Sąd drugiej instancji
wyrokował co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem (art. 321 k.p.c.). Organ
rentowy z pozycji organu administracji wydającego decyzję staje się stroną postępo-
wania w sprawie cywilnej (art. 1 i art. 47711 § 1 k.p.c.). Procesowo nie istniała więc
przeszkoda do orzekania o rencie socjalnej przez drugą instancję za okres po decyzji
i po wyroku pierwszej instancji.
Zarzut naruszenia art. 47714 § 4 k.p.c. (wobec argumentacji skargi w jej
podstawie zapewne tylko przez omyłkę powołano art. 47714 § 3 k.p.c.) nie był uza-
sadniony. Wpierw jednak nie można było nie dostrzec, że przepis ten literalnie od-
nosi się do spraw o świadczenia z ubezpieczenia społecznego, którym renta socjalna
nie jest (jest świadczeniem z zabezpieczenia społecznego). Niemniej, należy zgodzić
się z wykładnią przedstawioną w odpowiedzi Sądu Najwyższego na pytanie prawne,
a stwierdzającą, że do odwołania od decyzji w sprawie renty socjalnej stosuje się
4779 § 31 k.p.c. (uchwała z dnia 29 listopada 2005 r., II UZP 12/05, OSNP 2006 nr
17-18, poz. 275). Zasadne są bowiem wnioski wynikające z wykładni systemowej i
celowościowej, że zmiana procedury cywilnej wprowadzona ustawą z dnia 20 kwiet-
nia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. Nr 121, poz.
1264) winna odnosić się nie tylko do rent z ubezpieczenia społecznego. Przepis art.
47714 § 4 k.p.c. ma więc również zastosowanie do rent socjalnych. Jednakże przepis
ten odnosi się do sądu pierwszej instancji, zatem ustrojowo nie może być naruszany
przez sąd drugiej instancji, który go nie stosuje. Skarga kasacyjna przysługuje zaś od
wyroku drugiej instancji (art. 3981 § 1 k.p.c.).
Całkowicie skarga pomija również względy czasowe. Przepis art. 47714 § 4
k.p.c. wszedł w życie 1 stycznia 2005 r. i nie może mieć zastosowania do sprawy, w
której decyzja zosta wydana w dniu 12 grudnia 2003 r. Brak jest podstaw do zasto-
sowania zasady bezpośredniego stosowania nowej procedury, gdyż nowe rozwiąza-
nie dotyczy kwestii odwoławczej, w której zastosowanie ma zasada stosowania
przepisów z chwili czynności odwoławczych (art. XV § 1 i § 2 ustawy z dnia 17 listo-
pada 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania cywilnego). Taki sam
wniosek potwierdzają - co najmniej pośrednio - przepisy ustawy zmieniającej proce-
durę (z dnia 20 kwietnia 2004 r., wyżej powołanej) o stosowaniu jej rozwiązań dopie-
ro od 1 stycznia 2005 r. (art. 20 i art. 21). Skoro od tej daty wprowadzono dwuinstan-
cyjne orzekanie lekarskie, to również negatywny skutek procesowy oparcia odwoła-
nia na podstawie nowych okoliczności, określony w art. 47714 § 4 k.p.c., nie powinien
mieć zastosowania do decyzji wydanych przed tą datą.
Skoro przepis art. 47714 § 4 k.p.c. nie miał w sprawie zastosowania to zwala-
nia to od wykładni tego przepisu, na potrzebę której wskazano w skardze. Mimo to,
całkowicie nie można podkreślić stanowiska skarżącego, że ustalenie prawa wyni-
kającego z całkowitej niezdolności do pracy dla osoby, która dotychczas tego prawa
nie miała (wobec częściowej niezdolności do pracy) stanowi ,,nową okoliczność wa-
runkującą niemożność orzeczenia co do istoty sprawy". Nową okolicznością dotyczą-
cą stwierdzenia niezdolności do pracy, nie braną pod uwagę w orzekaniu co do istoty
sprawy według art. 47714 § 4 k.p.c., jest stan chorobowy lub ułomność organizmu,
inne (nowe) niż istniejące w chwili wniosku o rentę i powstałe po złożeniu odwołania
od decyzji organu rentowego. Czym innym jest natomiast zmiana tego samego stanu
chorobowego lub ułomności wynikająca tylko z ich pogorszenia. Nową okolicznością
nie powinno być też to co związane jest z pierwotnie podawaną niezdolnością do
pracy. W jej ramach sytuacja może być zmienna. Sama definicja niezdolności do
pracy, to również przecież gradacja stanów, która z tych samych przyczyn zdrowot-
nych nie wyklucza pogorszenia i przekroczenia stopnia częściowej niezdolności do
pracy. W toku sprawy odwoławczej sytuacja taka może ulegać zmianie i to poza
sferą ,,nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy" nieza-
leżnie nawet od tego na ile całkowicie i należycie organ rentowy zbadał stan zdrowia
przed wydaniem decyzji.
Skarga nie zarzuciła naruszenia prawa materialnego ani innych przepisów
procesowych, stąd ustalenie okresowej całkowitej niezdolności do pracy i prawa do
renty socjalnej nie było objęte dalszą kontrolą kasacyjną (art. 39813 § 1 k.p.c.).
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji na mocy art. 39814 k.p.c.
========================================