Wyrok z dnia 10 stycznia 2007 r.
III UK 112/06

Prawo do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się
dziećmi wymagającymi stałej opieki nie podlega dziedziczeniu.

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 stycznia
2007 r. sprawy z odwołania Ryszarda W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w R. o wcześniejszą emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej odwołu-
jącego się od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 18 maja 2006 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 22 lutego 2006 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Rzeszowie zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działu w R. z dnia 30 grudnia 2005 r. w ten sposób, że przyznał Ryszardowi W.
prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem wymagającym stałej
opieki, począwszy od dnia 18 grudnia 2005 r. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły
następujące ustalenia. Córka wnioskodawcy, Sylwia W., urodzona 16 sierpnia 1976
r., z uwagi na zespół wad wrodzonych jest trwale i całkowicie niezdolna do pracy od
urodzenia. Decyzją z dnia 5 sierpnia 1993 r. organ rentowy przyznał matce dziecka,
Janinie W., prawo do emerytury z tytułu opieki nad córka Sylwią na podstawie prze-
pisów rozporządzenia z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej
emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U.
Nr 28, poz. 149). Orzeczeniem z dnia 24 października 2005 r. Janina W. została
uznana za całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji, a w dniu 17
grudnia 2005 r. zmarła. Z dniem 30 września 2005 r. wnioskodawca rozwiązał stosu-
nek pracy za porozumieniem stron i pełni całodobową kompleksową opiekę nad
córką, nie pozostając w zatrudnieniu. Na dzień 31 grudnia 1998 r. wnioskodawca wy-
kazał ponad 28-letni okres składkowy i nieskładkowy.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że
córka wnioskodawcy, jako osoba niezdolna do samodzielnej egzystencji, wymagała i
wymaga stałej opieki. Opiekę tę najpierw sprawowała matka, a następnie - gdy sama
stała się niezdolna do samodzielnej egzystencji i wymagała opieki - jej obowiązki
przejął wnioskodawca i pełni je obecnie, zaprzestając w tym celu zatrudnienia. Skoro
zostały spełnione wszystkie przesłanki nabycia prawa do emerytury z tytułu pełnienia
opieki nad dzieckiem i świadczenie takie zostało przyznane oraz warunki te nadal
istnieją, tyle tylko, że rodzic, któremu emeryturę przyznano zmarł, to w jego upraw-
nienie powinien niejako wstąpić drugi z rodziców, jeżeli także spełnia warunki do
uzyskania świadczenia. Za takim wnioskiem przemawia cel świadczenia, jakim jest
rekompensata za niemożność wykonywania przez ubezpieczonego zatrudnienia z
powodu konieczności opiekowania się dzieckiem.
Mając na względzie indywidualny charakter niniejszej sprawy Sąd Okręgowy
uznał, że w sytuacji, w jakiej znalazł się wnioskodawca, zostały spełnione wszystkie
przesłanki do przyznania mu świadczenia emerytalnego z tytułu opieki nad córką
Sylwią, pomimo że w dniu 31 grudnia 1998 r. pozostawał w zatrudnieniu. W tej dacie
uprawnienie do emerytury z tytułu opieki nad córką przysługiwało bowiem żonie
wnioskodawcy, a jej śmierć spowodowała, że w uprawnienia te wstąpił wniosko-
dawca.
W uwzględnieniu apelacji organu rentowego wyrokiem z dnia 18 maja 2006 r.
Sąd Apelacyjny w Rzeszowie zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. W oce-
nie Sądu drugiej instancji Sąd Okręgowy naruszył przepis § 1 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury
pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki, zgodnie z którym
jednym z warunków nabycia prawa do dochodzonego przez wnioskodawcę świad-
czenia jest niemożność podjęcia pracy lub kontynuowania zatrudnienia z powodu
konieczności sprawowania stałej opieki nad dzieckiem. Z uwagi na to, że rozporzą-
dzenie utraciło moc z dniem 1 stycznia 1999 r. i aktualnie prawo do emerytury z ty-
tułu opieki nad dzieckiem nie przysługuje, zaprzestanie zatrudnienia powinno nastą-
pić do dnia 31 grudnia 1998 r. W tym zakresie Sąd Apelacyjny powołał się na wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2004 r., II UK 350/03. Przyznanie wnioskodawcy
przez Sąd pierwszej instancji prawa do wcześniejszej emerytury nastąpiło wskutek
błędnej oceny, że przeszkody w sprawowaniu opieki nad dzieckiem przez matkę
spowodowane stanem jej zdrowia i śmiercią mogą stanowić podstawę nabycia
uprawnień emerytalnych przez ojca dziecka, pomimo że w dniu 31 grudnia 1998 r.
pozostawał w zatrudnieniu i kontynuował je do dnia 30 września 2005 r. Tymczasem
żadna szczególna przyczyna pozostawania w zatrudnieniu nie uzasadnia przyjęcia
spełnienia przesłanki określonej w § 1 rozporządzenia. Skoro zatem w dniu 31 grud-
nia 1998 r. wnioskodawca nie spełniał warunków do nabycia prawa do świadczenia
emerytalnego z tytułu opieki nad córką (warunki takie spełniała matka dziecka), to nie
może wejść w uprawnienia matki, sprawując nad córką stałą opiekę dopiero od za-
przestania zatrudnienia w 2005 r. Zasady przyznawania świadczeń z ubezpieczenia
społecznego regulowane są w przepisach prawa ubezpieczeń społecznych i nie
stosuje się do nich norm prawa cywilnego, w tym zasad współżycia społecznego. W
tej sytuacji wnioskodawca nie spełnia warunków do nabycia prawa do wcześniejszej
emerytury zgodnie z art. 186 § 3 ustawy z dnia 7 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, gdyż uprawnienie to w dniu 31 grud-
nia 1998 r.(do tego dnia) mu nie przysługiwało.

W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił: 1) naru-
szenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię przepisów rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej eme-
rytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającym stałej opieki, poprzez
przyjęcie, że powód nie spełniał przesłanek określonych w § 2 rozporządzenia oraz
2) naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, po-
przez: a) naruszenie zasad określonych w art. 233 § 1 k.p.c., przez brak wszech-
stronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, a mianowicie błędne
przyjęcie, że rozwiązanie przez wnioskodawcę stosunku pracy za porozumieniem
stron nie spełnia przesłanek określonych w § 1 rozporządzenia i b) błędne przyjęcie,
że Sąd pierwszej instancji przy rozstrzyganiu sprawy powoływał się na zasady
współżycia społecznego, które w sprawach z ubezpieczeń społecznych nie mają za-
stosowania.
Powołując się na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i oddalenie apelacji, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Są-
dowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że materiał dowodowy sprawy
przemawia za tym, iż wnioskodawca spełnił przesłanki do nabycia prawa do docho-
dzonego świadczenia emerytalnego, udowodnił bowiem 28 letni okres składkowy i
nieskładkowy na dzień 31 grudnia 1998 r. oraz konieczność stałej opieki nad córką
Sylwią, a wreszcie fakt zaprzestania zatrudnienia celem sprawowania tej opieki. Te
właśnie ustalenia, a nie zasady współżycia społecznego, stanowiły podstawę roz-
strzygnięcia Sądu pierwszej instancji. Skarżący wskazał nadto, że uzasadnione jest
zastosowanie konstrukcji wstąpienia przez ojca dziecka w przysługujące matce
prawo do wcześniejszej emerytury w sytuacji, gdy okoliczności pozwalające na sko-
rzystanie przez niego z tego uprawnienia zaistniały już w okresie nieobowiązywania
przepisów rozporządzenia.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie. Wadliwość podstawy fak-
tycznej wyroku może być wyłącznie wynikiem uchybienia procesowego, które w ra-
mach podstawy kasacyjnej przewidzianej w art. 3983 § 1 pkt 2 k.p.c. wymaga przyto-
czenia przepisów, których naruszenie skarżący zarzuca. Dla wykazania tych wadli-
wości nie wystarczy odwołać się do podstawy kasacyjnej, lecz konieczne jest wska-
zanie, które przepisy zostały naruszone, na czym naruszenie to polegało i jaki wpływ
zarzucane wadliwości miały na treść kwestionowanego wyroku.

W ramach określonej w art. 3983 § 1 pkt 2 k.p.c. podstawy naruszenia przepi-
sów postępowania, mogącego mieć istotny wpływ na wynik sprawy, skarżący zarzu-
cił wyłącznie naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. W myśl art. 3983 § 3 k.p.c. podstawą
skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowo-
dów. Wyłączenie to oznacza pozbawienie stron możliwości kwestionowania prawi-
dłowości dokonanych przez sąd ustaleń poprzez odnoszący się do sfery oceny i
wnioskowania zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. Konieczne jest zatem postawienie
zarzutu naruszenia takich przepisów postępowania, które doprowadziło do wadliwo-
ści postępowania dowodowego, co w konsekwencji - przez dokonanie błędnych
ustaleń stanu faktycznego - mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Skarżący
zarzutów takich nie formułuje. Zresztą z ustaleń Sądu drugiej instancji nie wynika,
aby zaprzestanie przez wnioskodawcę zatrudnienia nastąpiło z innych przyczyn, niż
konieczność sprawowania stałej opieki nad córką.

Skarżący zarzuca Sądowi drugiej instancji naruszenie zaskarżonym wyrokiem
§ 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej
opieki, poprzez przyjęcie, że nie spełniał przesłanek określonych w tym przepisie.
Skarżącemu chodzi w istocie o pkt 1 powołanego przepisu. Zgodnie z § 2 pkt 1 roz-
porządzenia w razie śmierci rodzica (matki) albo w innych przypadkach uniemożli-
wiających mu sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, jak również w razie po-
zbawienia go władzy rodzicielskiej - z prawa do wcześniejszej emerytury, na warun-
kach określonych w § 1, może skorzystać drugi rodzic (ojciec dziecka), spełniający
warunek wymaganego okresu zatrudnienia, określonego w art. 26 ust. 1 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U.
Nr 40, poz. 267 ze zm.). Wymieniona ustawa, na podstawie której było wydane roz-
porządzenie Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r., utraciła moc z dniem 1 stycznia
1999 r. Ze wskazaną datą weszła bowiem w życie ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), która nie zawiera upoważnienia dla Rady Ministrów
do wydania przepisów odnoszących się do przechodzenia na wcześniejsze emerytu-
ry osób opiekujących się dziećmi. Oznacza to, że z dniem 1 stycznia 1999 r. utraciło
także moc powołane wyżej rozporządzenie wobec braku umocowania prawnego do
jego wydania. Przepis art. 186 ust. 3 nowej ustawy utrzymał co prawda możliwość
skorzystania z dotychczasowych zasad przechodzenia na emeryturę na podstawie
przepisów rozporządzenia z dnia 15 maja 1989 r., jednakże wyłącznie w stosunku do
tych osób, które do dnia wejścia ustawy w życie spełniały wszystkie warunki nabycia
prawa do tego świadczenia, a zatem także warunek zaprzestania zatrudnienia ze
względu na stan zdrowia dziecka i konieczność sprawowania nad nim stałej opieki.
W konsekwencji nie mogła nabyć prawa do wcześniejszej emerytury osoba, która we
wskazanej dacie pozostawała w zatrudnieniu, mimo stanu zdrowia dziecka wyma-
gającego takiej opieki (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2001 r., II
UKN 285/00, OSNAPiUS 2002 nr 22, poz. 556 oraz z dnia 6 maja 2004 r., II UK
350/03, OSNP 2004 nr 23, poz. 408).

W rezultacie nabycie prawa do wcześniejszej emerytury przez pracownika
opiekującego się dzieckiem wymagającym stałej opieki zależało od łącznego zaist-
nienia przed dniem 1 stycznia 1999 r. przesłanek niemożności kontynuowania przez
rodzica - legitymującego się 20-letnim (kobieta) lub 25-letnim (mężczyzna) stażem
ubezpieczeniowym - dalszego zatrudnienia pracowniczego z powodu stanu zdrowia
dziecka, które - bez względu na wiek - wymaga stałej opieki oraz pielęgnacji lub po-
mocy w czynnościach samoobsługowych. Ustalenia faktyczne sprawy wskazują, że
stan zdrowia żony skarżącego, która z tytułu sprawowania stałej opieki nad córką
Sylwią, nabyła w 1993 r. prawo do wcześniejszej emerytury i świadczenie to pobie-
rała do 2005 r., umożliwiał jej przed dniem 1 stycznia 1999 r. samodzielne sprawo-
wanie tej opieki. Na takie ustalenie pozwala okoliczność, że żona wnioskodawcy zo-
stała uznana za osobę całkowicie niezdolną do pracy i niezdolną do samodzielnej
egzystencji orzeczeniem z dnia 24 października 2005 r., a wnioskodawca kontynu-
ował zatrudnienie do dnia 30 września 2005 r. Oznacza to, że przed dniem 1 stycz-
nia 1999 r., a więc przed datą, w której rozporządzenie utraciło moc, skarżący nie
spełniał przesłanek warunkujących nabycie prawa do wcześniejszej emerytury z
tytułu opieki nad dzieckiem wymagającym stałej opieki. Świadczenia z ubezpieczenia
społecznego nie mają charakteru cywilnoprawnego i prawo do nich nie podlega cesji,
dziedziczeniu ani innej formie następstwa prawnego. Prawo do tych świadczeń po-
wstaje wyłącznie wskutek spełnienia ustawowych przesłanek określonych w przepi-
sach z zakresu ubezpieczeń społecznych, a do tych nie należy wstąpienie w prawa
przysługujące innej osobie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2000 r., II
UKN 372/99, OSNAPiUS 2001 nr 13, poz. 451 oraz z dnia 27 kwietnia 2004 r., II UK
297/03, OSNP 2005 nr 1, poz. 11). Powołany w skardze kasacyjnej wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 28 marca 2000 r., II UKN 438/99 (OSNAPiUS 2001 nr 17, poz.
540), odnosił się do stanu prawnego obowiązującego przed dniem 1 stycznia 1999 r.
i skutków orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 lipca 1999 r., P 8/98 (OTK
nr 5, poz. 102), którym § 2 rozporządzenia - w zakresie, w jakim naruszał prawo wy-
boru rodziców dziecka, uzależniając prawo ojca do przejścia na wcześniejszą eme-
ryturę od przesłanek związanych z osobą matki - został uznany za niezgodny z art.
33 ust. 1 i 2 Konstytucji RP.

Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814 k.p.c.
========================================