Wyrok z dnia 4 listopada 2003 r.
III SZ 1/03

Uchwała rada izby notarialnej, obciążająca strony obowiązkiem ponosze-
nia kosztów przekazywania urzędowi skarbowemu odpisów aktów notarialnych
dotyczących czynności cywilnoprawnych stanowiących przedmiot opodatko-
wania, jest sprzeczna z prawem.

Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 listopada 2003 r.
skargi Ministra Sprawiedliwości na uchwałę Rady Izby Notarialnej w Warszawie [...] z
dnia 20 grudnia 2002 r. w sprawie wynagrodzenia za sporządzenie odpisu aktu nota-
rialnego.

u c h y l i ł zaskarżoną uchwałę i przekazał sprawę Radzie Izby Notarialnej w
Warszawie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Uchwałą [...] z dnia 20 grudnia 2002 r., która weszła w życie w dniu 1 stycznia
2003 r., Rada Izby Notarialnej w Warszawie, powołując się na art. 35 pkt 2 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42,
poz. 369), postanowiła, że ,,za sporządzenie odpisu aktu notarialnego, o którym
mowa w art.18 ust. 3a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i daro-
wizn (Dz.U. z 1997 r. Nr 16, poz.89, Nr 34, poz.209, Nr 137, poz.926 i Nr 139,
poz.932, z 2000 r. Nr 13, poz.169, Nr 22, poz.270 i Nr 120, poz.1268, z 2001 r. Nr 8,
poz.64 oraz z 2002 r. Nr 200, poz.1681) i art.10 ust.3b ustawy z dnia 9 września
2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. Nr 86, poz.959 i Nr 103,
poz.1099, z 2001 r. Nr 100, poz.1085 oraz z 2002 r. Nr 121, poz.1031) notariuszowi
przysługuje wynagrodzenie w wysokości określonej w przepisach wydanych na pod-
stawie art. 5 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz.U. z 2002 r. Nr
42, poz. 369)". Zgodnie z uchwałą, ,,wynagrodzenie to obciąża solidarnie uczestni-
ków (strony) aktu notarialnego (art. 89 § 1 Prawa o notariacie)".
W dniu 15 kwietnia 2003 r. Minister Sprawiedliwości zaskarżył tę uchwałę na
podstawie art. 47 § 1 Prawa o notariacie. Zarzutem sprzeczności z prawem objął
brak kompetencji organu samorządu notarialnego do stanowienia o wynagrodzeniu
za czynności notarialne, jak też uchwalania wytycznych interpretacyjnych w sprawie
stosowania taksy notarialnej. Podniósł również, że - podejmując zaskarżoną uchwałę
- Rada Izby Notarialnej stworzyła wbrew prawu podstawę do pobierania przez nota-
riuszy wynagrodzenia, które nie zostało przewidziane w rozporządzeniu Ministra
Sprawiedliwości z dnia 12 kwietnia 1991 r. w sprawie taksy notarialnej (Dz.U. Nr 33,
poz. 146 ze zm.), ani też w powołanych w uchwale ustawach podatkowych.
Przedstawiciel Okręgowej Rady Notarialnej w Warszawie wniósł o oddalenie
skargi.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Notariusze, którzy są płatnikami podatków przewidzianych w ustawach z dnia
28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (jednolity tekst: Dz.U. 1997 r. Nr 16
poz. 89 ze zm.) oraz z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnopraw-
nych (Dz.U. Nr 86, poz. 959 ze zm.), zostali zobowiązani także do przekazywania
urzędowi skarbowemu właściwemu ze względu na siedzibę płatnika odpisów sporzą-
dzanych aktów notarialnych dotyczących czynności cywilnoprawnych, stanowiących
przedmiot opodatkowania. Obowiązek ten został nałożony na notariuszy przepisem
art. 10 ust. 3b ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilno-
prawnych (Dz.U. Nr 86, poz. 959 ze zm.), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 7
czerwca 2002 r. o zmianie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U.
Nr 121, poz. 1031), oraz przepisem art. 18 ust. 3a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o
podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 1997 r. Nr 16, poz. 89 ze zm.), w brzmieniu
nadanym przez ustawę z dnia 28 października 2002 r. o zmianie ustawy o podatku
od spadków i darowizn (Dz.U. Nr 200, poz. 1681).
Podjęcie przez Radę Izby Notarialnej w Warszawie zaskarżonej uchwały było
podyktowane brakiem regulacji w zakresie refundowania kosztów wykonania tych
nowych obowiązków, jednak próba wypełnienia tej luki w drodze przyjętej przez
Radę nie może być uznana za prawidłową. Zgodnie z art. 35 pkt 2 Prawa o notaria-
cie, na który powołano się przy podjęciu uchwały, do zakresu działania rady izby no-
tarialnej należy nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez notariuszy, asesorów i
aplikantów notarialnych oraz nad przestrzeganiem przez nich powagi i godności no-
tariusza, w przepisie tym nie przewidziano natomiast uprawnień uchwałodawczych
tego organu ani jakichkolwiek kompetencji do stanowienia norm regulujących wyna-
grodzenie za czynności notarialne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada
1996 r., III SZ 3/96, OSNAPiUS 1997 nr 11, poz. 204). Z tego względu zaskarżona
uchwała jest sprzeczna z prawem, gdyż bez wymaganego upoważnienia ustawowe-
go wkracza w sferę zastrzeżoną dla właściwych organów państwowych.
Wadliwe było także odwołanie się w zaskarżonej uchwale do art. 5 Prawa o
notariacie, który przewiduje, że za dokonanie czynności notarialnych notariuszowi
przysługuje wynagrodzenie określone na podstawie umowy ze stronami czynności,
nie wyższe jednak niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwe dla danej czyn-
ności, przy czym taksę ustala, w drodze rozporządzenia, Minister Sprawiedliwości w
porozumieniu z Ministrem Finansów i po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Notarial-
nej. Tak więc wynagrodzenie notariusza nie tylko nie może wykraczać poza stawki
oznaczone w rozporządzeniu w sprawie taksy notarialnej, lecz notariusz nie może
również w umowie ze stronami ustalić wynagrodzenia za czynność nieprzewidzianą
w tym rozporządzeniu. W rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 kwietnia
1991 r. w sprawie taksy notarialnej nie uwzględniono stawki za sporządzenie odpisu
aktu notarialnego, co jest tym bardziej oczywiste, że sporządzenie odpisu nie jest
tożsame z czynnością notarialną, polegającą na sporządzeniu wypisu lub wyciągu
(por. § 12 rozporządzenia w związku z art. 111 § 1 i art. 112 § 1 Prawa o notariacie).
Przepisy rozporządzenia o taksie, mieszczące się w ramach upoważnienia ustawo-
wego, nie dotyczą także czynności nałożonych na notariusza z mocy art. 18 ust. 3a
ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn i art.10 ust.3b
ustawy z dnia 9 września 2002 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych; czynno-
ści te - zgodnie z art. 7 § 1 Prawa o notariacie - obciążają notariusza na podstawie
przepisów odrębnych, jako płatnika, pobierającego podatki i opłaty skarbowe.
Skarżący trafnie zatem podnosił, wskazując na wkroczenie przez Radę w
materię zastrzeżoną dla rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, że zaskarżona
uchwała narusza przepisy rozporządzenia o taksie notarialnej w związku z art. 5
Prawa o notariacie. Uzasadnienie znajduje również zarzut naruszenia art. 89 § 1
Prawa o notariacie przez ustalenie solidarnego obowiązku stron aktu notarialnego
pokrywania opłat za odpis aktu sporządzany dla potrzeb podatkowych, gdyż przepis
ten nie pozwala na obciążanie stron czynności notarialnej jakimikolwiek dodatkowymi
świadczeniami na rzecz notariusza, lecz ustanawia jedynie solidarną odpowiedzial-
ność stron z tytułu należnego notariuszowi wynagrodzenia na podstawie taksy nota-
rialnej.
Należy jeszcze podkreślić, że notariusz, wykonujący czynności polegające na
obliczaniu i pobieraniu od podatnika podatku i wpłacania go we właściwym terminie
organowi podatkowemu, podlega przepisom prawa podatkowego (art. 8 ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.).
Czynności te obejmują również sporządzenie dokumentów podatkowych, w tym od-
pisu aktu notarialnego, i objęte są potrącanym z należnego podatku zryczałtowanym
wynagrodzeniem przewidzianym w art. 28 § 1 Ordynacji podatkowej. Wynagrodzenie
to przysługuje z tytułu terminowego wpłacania podatków pobranych na rzecz budżetu
państwa, w kwotach określonych w § 5 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 4
maja 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy - Ordynacja podat-
kowa (Dz.U. Nr 40, poz. 463 ze zm.), wynoszących 0,3% podatku.
Sąd Najwyższy, związany przedmiotem i zakresem zaskarżenia, nie rozstrzy-
gał, czy wynagrodzenie za dokonanie czynności obciążających notariusza jako płat-
nika podatku znalazło pełne uregulowanie w prawie podatkowym, lecz gdyby nawet
tak było w rzeczywistości, to nie istniała potrzeba jego powtarzania w uchwale orga-
nu samorządu notarialnego i nadawania mu mocy prawa korporacyjnego. Gdyby
natomiast takiego uregulowania nie było, jest jasne, że Rada Izby Notarialnej nie
mogłaby wypełnić luki, podejmując zaskarżoną uchwałę.
Z tych względów Sąd Najwyższy, stosownie do art. 47 § 2 Prawa o notariacie,
orzekł jak w sentencji.
========================================