Wyrok z dnia 7 kwietnia 2004 r.
III SK 30/04

Karze pieniężnej, określonej w art. 56 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 10 kwiet-
nia 1997 r. - Prawo energetyczne (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz.
1504 ze zm.) podlega także ten, kto stosuje ceny i taryfy niezatwierdzone przez
Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, chociaż do takiego zatwierdzenia już
przedstawione.

Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 kwietnia 2004 r.
sprawy z odwołania P.E.P. SA w W. przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energe-
tyki o nałożenie kary pieniężnej, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Okręgowego w Warszawie-Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
z dnia 25 czerwca 2002 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Warszawie-Sądowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów do ponownego rozpozna-
nia, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowa-
nia kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Prezes Urzędu Regulacji Energetyki decyzją z dnia 16 maja 2002 r. wymierzył
przedsiębiorstwu energetycznemu P.E.P. SA karę pieniężną w wysokości 856.000 zł,
co stanowiło równowartość 2,5% przychodu z całości działalności koncesjonowanej
w 2001 r., za to, iż Spółka ta stosowała taryfy nie przestrzegając obowiązku wynika-
jącego z art. 47 ustawy - Prawo energetyczne, tj. przedstawienia ich Prezesowi URE
do zatwierdzenia, zgodnie z art. 56 ust. 1 pkt 5 ustawy - Prawo energetyczne.

Od decyzji tej odwołanie wniosła Spółka P.E.P. SA domagając się zmiany za-
skarżonej decyzji w części dotyczącej wymierzonej kary pieniężnej ponad 40.000 zł.
Odwołująca się zarzuciła wadliwe określenie podstaw wymierzonej kary (art. 56 ust.
3 Prawa energetycznego). Kara za ,,przewinienie" określone w art. 56 ust. 1 pkt 5
ustawy - Prawo energetyczne, tj. stosowanie cen i taryf bez przedstawienia ich do
zatwierdzenia Prezesowi URE - zdaniem odwołującej się Spółki - powinna być wy-
mierzana na podstawie przychodów z poszczególnych rodzajów działalności konce-
sjonowanej, tj. za brak przedstawienia do zatwierdzenia taryfy dla ciepła - na pod-
stawie przychodu osiągniętego z działalności prowadzonej na podstawie koncesji na
wytwarzanie ciepła, zaś za brak przedstawienia do zatwierdzenia taryfy dla energii
elektrycznej - na podstawie przychodu osiągniętego z działalności prowadzonej na
podstawie koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej; tymczasem Prezes URE
wyliczył karę od przychodów ze wszystkich działalności koncesjonowanych. Ponadto
wadliwie uwzględnił okres od przedstawienia Prezesowi URE wniosku o zatwierdze-
nie taryf do wydania decyzji o ich zatwierdzeniu, chociaż według odwołującego się
przedstawienie takiego wniosku oznacza wypełnienie obowiązku, o którym mowa w
art. 56 ust. 1 pkt 5 ustawy - Prawo energetyczne. Odwołująca się Spółka uważa, że
nie miała obowiązku posiadania koncesji, a co za tym idzie - obowiązku przedsta-
wienia do zatwierdzenia taryf dla energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z
wytwarzaniem ciepła dla źródeł zlokalizowanych w miejscowościach W. i Z. Nato-
miast ,,poprzedni rok podatkowy", o którym mowa w art. 56 ust. 3 ustawy - Prawo
energetyczne, to rok poprzedzający datę naruszenia, nie zaś (jak uznał Prezes URE)
- datę wydania decyzji o ukaraniu.

Sąd Okręgowy w Warszawie-Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyro-
kiem z dnia 25 czerwca 2003 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że wymie-
rzył odwołującej się Spółce karę pieniężną w kwocie 60.000 zł.

Sąd Okręgowy zajął następujące stanowisko. Wymierzona odwołującej się
kara pieniężna dotyczy całego okresu poczynając od chwili rozpoczęcia podlegającej
koncesjonowaniu działalności polegającej na wytwarzaniu ciepła i energii elektrycz-
nej aż do zatwierdzenia właściwych taryf. Taki sposób określenia okresu podlegają-
cego sankcji jest - w ocenie Sądu - wadliwy, gdyż z treści art. 56 ust. 1 pkt 5 Prawa
energetycznego wynika, że końcem okresu, za jaki przedsiębiorcy wymierzana jest
kara pieniężna, jest moment przedstawienia taryfy do zatwierdzenia. Rozumieć przez
to należy datę złożenia Prezesowi URE odpowiedniego wniosku. Rację ma zatem
odwołująca się Spółka wskazując, że dla innej sytuacji, tej z art. 56 ust. 1 pkt 6
Prawa energetycznego, została określona kara pieniężna za stosowanie cen i taryf
wyższych od zatwierdzonych. Zaprezentowane stanowisko nie pozostaje w sprzecz-
ności z wielokrotnie wyrażanym przez Sąd poglądem, według którego przedsiębior-
stwo energetyczne postępuje bezprawnie stosując niezatwierdzone we właściwy
sposób taryfy, jeśli tylko istniał obowiązek ich zatwierdzenia. Nie cały bowiem okres
bezprawnego zachowania podlega sankcji w postaci kary pieniężnej. Nie może być
do niego zaliczony okres od złożenia wniosku o zatwierdzenie taryfy do jej zatwier-
dzenia z wyjątkiem wypadków zawinionego przerwania przez przedsiębiorcę postę-
powania o zatwierdzenie taryfy. Taka szczególna sytuacja w rozpatrywanym wypad-
ku nie miała miejsca. W związku z powyższym Sąd przyjął, że w zakresie wytwarza-
nia ciepła odwołująca się Spółka stosowała taryfy nie przestrzegając obowiązku ich
przedstawienia Prezesowi URE do zatwierdzenia w działalności EC W. w okresie od
dnia 1 lipca 1999 r. do dnia 19 października 2000 r., a w działalności EC J. od dnia 1
stycznia 2001 r. do dnia 17 maja 2001 r. Natomiast w zakresie wytwarzania ciepła w
EC Z. Sąd w ogóle nie dopatrzył się, aby strona odwołująca się uchybiła obowiąz-
kowi przedstawienia taryfy do zatwierdzenia. Okres, za jaki należało wymierzyć karę
był więc w przypadku EC W. o połowę, a w przypadku EC J. o 60% krótszy od przy-
jętego w zaskarżonej decyzji. Ma to istotne znaczenie dla miarkowania kary pienięż-
nej.

Jeżeli chodzi o kwestię dotyczącą wytwarzania energii elektrycznej, to Sąd
podzielił stanowisko odwołującej się Spółki, że na gruncie art. 32 ust. 1 pkt 1 Prawa
energetycznego, uzyskania koncesji nie wymaga prowadzenie działalności gospo-
darczej w zakresie wytwarzania energii elektrycznej w źródłach o mocy poniżej 5
MW. Oznacza to - według Sądu - że powołany przepis nie nakazuje uzyskania
koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej, jeżeli przedsiębiorstwo energetyczne
eksploatuje kilka źródeł tej energii, ale każde z nich ma moc mniejszą od 5 MW.
Ponadto w ocenie Sądu art. 56 ust. 3 Prawa energetycznego nie upoważnia do
uznania za przychód dla celu wyliczenia kary pieniężnej przychodu ze wszystkich
działalności koncesjonowanych (łącznie). Skoro niezależne od siebie koncesje były
wydane dla prowadzenia działalności zawodowej odwołującej się przy wykorzystaniu
konkretnych źródeł energii i to osobno w odniesieniu do źródeł ciepła i energii elek-
trycznej, to bezprawne zachowanie, tj. czyn określony w art. 56 ust. 1 pkt 5 Prawa
energetycznego uznający związek z konkretną działalnością koncesjonowaną zwią-
zaną z wykorzystaniem danego źródła energii, powinien być karany z uwzględnie-
niem przychodu przedsiębiorcy uzyskanego z działalności związanej z tym źródłem.

Jeśli zaś chodzi o określenie momentu ustalenia przychodu ukaranego prze-
dsiębiorcy osiągniętego w poprzednim roku podatkowym, to - w ocenie Sądu - chodzi
tu o przychód z roku podatkowego poprzedzającego wydanie decyzji, gdyż kary wy-
mienione w art. 56 Prawa energetycznego wymierzane są w drodze decyzji admini-
stracyjnej i dlatego data jej wydania jest odniesieniem czasowym niezbędnym do
prawidłowego określenia ,,poprzedniego roku podatkowego".

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, działając w oparciu o art. 56 ust. 3 i
6 Prawa energetycznego Sąd ustalił na podstawie przedłożonej przez odwołującą się
tabeli przychodów z działalności koncesjonowanej, iż przychód EC W. z wytwarzania
ciepła wyniósł w 2001 r. kwotę 7.955.839 zł, natomiast przychód EC J. z takiej dzia-
łalności wyniósł w 2001 r. kwotę 11.527.646 zł. W oparciu o te przychody Sąd posta-
nowił zmniejszyć nałożoną karę do wysokości 0,3% przychodu w obu przypadkach
działalności koncesjonowanej, to jest do kwoty 25.000 zł (EC W.) i do kwoty 35.000
zł (EC J.). Zmniejszając tak znacznie rozmiar kary Sąd wziął pod uwagę dużo niższy
stopień zawinienia odwołującej się. Wyraża się on w zdecydowanie krótszym, niż
założony w decyzji, okresie uprawniającym do naliczenia kary, a także w poddaniu
się Spółki rygorom postępowania o zatwierdzenie taryf, a zatem odstąpieniu od nie-
legalnych praktyk. Również sytuacja finansowa Spółki za lata 1999-2001 z uwzględ-
nieniem ostatniego zatwierdzonego sprawozdania finansowego za rok obrotowy
2001 skłania Sąd do istotnego obniżenia kary. W 1999 r. przy sumie bilansowej
36.449.097 zł strata netto wyniosła 6.059.961 zł (1/6 sumy bilansowej). W 2000 r.
zwiększyła się do kwoty 9.980.769 zł przy sumie bilansowej 45.185.522 zł. Zmusiło
to Spółkę do obniżenia wartości nominalnej każdej akcji z kwoty 100 zł do 48 zł.
Również ostatnie zatwierdzone sprawozdanie finansowe nie wskazuje na wyraźną
poprawę sytuacji Spółki, gdyż przy sumie bilansowej 54.651.479 zł strata wyniosła
9.854.882 zł. Przedstawiona sytuacja finansowa nie została w ogóle wzięta przez
pozwanego Prezesa pod uwagę, a powinna stanowić istotną przesłankę wydania
decyzji, na co słusznie zwróciła uwagę strona odwołująca się.

Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie-Sądu Ochrony Kon-
kurencji i Konsumentów, kasację wniósł Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, który w
kontradyktoryjnym postępowaniu sądowym zajmuje pozycję strony pozwanej.

Kasacja ma tylko jedną podstawę - naruszenie prawa materialnego przez
błędną wykładnię art. 56 ust. 1 pkt 5 Prawa energetycznego, ale wniosek kasacji do-
tyczył uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ewentualnie zmiany za-
skarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że powołany w kasacji przepis nie powi-
nien być interpretowany w oderwaniu od zasady ustalania i zatwierdzania taryfy,
określonej w przepisach art. 47 Prawa energetycznego. Taryfy obowiązują dopiero
po zatwierdzeniu ich przez Prezesa URE i opublikowaniu we właściwym miejscowo
wojewódzkim dzienniku urzędowym albo w Biuletynie Branżowym Urzędu Regulacji
Energetyki - Energia elektryczna, przy czym od dnia tej publikacji musi upłynąć co
najmniej 14 dni. Nie jest zatem możliwe stosowanie przez przedsiębiorstwo cen in-
nych niż wynikające z zatwierdzonej taryfy, a więc zarówno cen i taryf nieprzedsta-
wionych do zatwierdzenia (za co przewidziana jest kara w art. 56 ust. 1 pkt 5 ustawy
- Prawo energetyczne), jak i cen i taryf wyższych niż zatwierdzone (za co przewi-
dziana jest kara w art. 56 ust. 1 pkt 6 tej ustawy).

Ponadto zaskarżony wyrok pozostaje w sprzeczności z wyrokiem z dnia 11
czerwca 2003 r., XVII Ame 71/02, według którego ,,sankcja określona w art. 56 ust. 1
pkt 5 ustawy odnosi się jednoznacznie do spełnienia wszystkich obowiązków okre-
ślonych w art. 47 tej ustawy". Przyjęcie przeciwnego stanowiska sprawiłoby, że ,,pro-
ces zatwierdzania taryf (...) byłby pozbawiony sensu. Przedsiębiorstwo energetyczne
mogłoby stosować, bez ryzyka konsekwencji prawnej, dowolne ceny taryfowe, pod
warunkiem zgłoszenia wniosku do Prezesa URE, niezależnie od tego, czy zostały
skalkulowane w sposób zgodny z prawem". Wnoszący kasację uważa, że uwzględ-
nienie poglądu prezentowanego przez Sąd w zaskarżonym wyroku, ,,wyłączającego"
- z okresu, za jaki może być wymierzona kara na podstawie art. 56 ust. 1 pkt 5 Prawa
energetycznego - okres od złożenia przez przedsiębiorstwo wniosku taryfowego do
zatwierdzenia taryfy (a w praktyce - do jej ogłoszenia), w wielu przypadkach znacznie
umniejszyłoby znaczenie kary pieniężnej jako środka dyscyplinującego działalność
przedsiębiorstw energetycznych. Ponadto prowadziłoby do absurdalnych sytuacji, w
których możliwe byłoby ukaranie przedsiębiorstwa stosującego ceny nieznacznie
wyższe niż wynikające z jego zatwierdzonej taryfy na podstawie art. 56 ust. 1 pkt 6
ustawy, a niemożliwe byłoby nałożenie kary na przedsiębiorstwo, które po złożeniu
wniosku taryfowego a przed zatwierdzeniem taryfy pobierałoby od odbiorców ceny
znacznie wyższe.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Z kilku spornych problemów wynikających z odwołania P.E.P. SA od decyzji
Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, o których rozstrzygnął Sąd w wyroku z dnia 25
czerwca 2003 r., w postępowaniu kasacyjnym, ze względu na podstawę kasacji (por.
art. 39311 k.p.c.), pozostał tylko jeden, który dotyczy wykładni art. 56 ust. 1 pkt 5
ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne. Wynikające z kasacji za-
gadnienie prawne sprowadza się do pytania o to, czy karze pieniężnej określonej w
art. 56 ust. 1 pkt 5 Prawa energetycznego podlega także ten, kto stosuje ceny i taryfy
niezatwierdzone przez Prezesa URE, ale już ustalone przez zainteresowany podmiot
i przedstawione przez niego do zatwierdzenia Prezesowi URE. Stosownie do tekstu
wskazanego przepisu ,,karze pieniężnej podlega ten, kto stosuje ceny i taryfy nie
przestrzegając obowiązku ich przedstawienia Prezesowi URE do zatwierdzenia, o
którym mowa w art. 47".

Sąd Najwyższy uznał za przekonywającą krytykę interpretacji przyjętej w za-
skarżonym wyroku. Nie można bowiem - jak to uczynił Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów - opierać rozwiązania wątpliwości interpretacyjnych na podstawie
brzmienia tylko fragmentu przepisu z pominięciem całej jego treści. Sankcjonowane-
go nieprzestrzegania obowiązku przedstawienia taryfy do zatwierdzenia nie należy
określać w oderwaniu od art. 47, do którego - jako elementu definiującego - art. 56
ust. 1 pkt 5 wprost odsyła. Słusznie w związku z tym podniesiono w wyroku Sądu
Okręgowego w Warszawie-Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 11
czerwca 2003 r., XVII Ame 71/02, że w świetle art. 56 ust. 1 pkt 5 zdefiniowania tego,
co należy rozumieć pod pojęciem przestrzegania obowiązku przedstawienia taryfy do
zatwierdzenia Prezesowi URE nie można ograniczać tylko do przedłożenia taryfy z
własnej inicjatywy lub na żądanie Prezesa URE (art. 47 ust. 1). Należy bowiem
uwzględnić, że przedłożoną taryfę rozpatruje Prezes URE w określonym terminie
(art. 47 ust. 2), że zatwierdzona taryfa podlega odpowiedniemu ogłoszeniu (art. 47
ust. 3) i dopiero po przejściu takiego trybu powstaje taryfa, którą przedsiębiorstwo
może - w określonym terminie - wprowadzić do stosowania. Warunkiem obowiązy-
wania taryfy jest nie tylko jej przedłożenie, ale również uzyskanie zatwierdzenia
przez Prezesa URE, publikacja i upływ określonego terminu od publikacji. Uchybienie
tym warunkom oznacza nieprzestrzeganie obowiązku, o którym mowa w art. 56 ust.
1 pkt 5 Prawo energetyczne. Taki tryb wprowadzania taryfy do stosowania został
ustanowiony głównie w celu ochrony interesów odbiorców przed nieuzasadnionymi
cenami (opłatami), które mogłyby narzucać przedsiębiorstwa energetyczne nieha-
mowane regułami rynku konkurencyjnego. W związku z tym wykluczona jest sytua-
cja, ażeby zgodnie z prawem zaczęła obowiązywać taryfa dla energii elektrycznej i
ciepła bez jej zatwierdzenia.

Przedstawiając odmienne stanowisko w zaskarżonym kasacją wyroku Sąd
Okręgowy błędnie odwołał się do argumentu wynikającego ze sposobu ujęcia sytua-
cji sankcjonowanej w art. 56 ust. 1 pkt 6 Prawa energetycznego. Tymczasem należy
zgodzić się z Prezesem URE, że z regulacji poddającej karze tego, kto stosuje ceny i
taryfy wyższe od zatwierdzonych, w żadnym razie nie powinno się wnioskować, że
pozbawione sankcji byłoby stosowanie cen i taryf bez zatwierdzenia. Przeciwnie do
stanowiska zaskarżonego wyroku - w art. 56 ust. 1 pkt 5 i w art. 56 § 1 pkt 6 Prawa
energetycznego określona została sankcja, po pierwsze, za bezprawne stosowanie
cen i opłat za energię elektryczną i ciepło bez uzyskania zatwierdzonej w odpowied-
nim trybie taryfy i po drugie, za bezprawne podwyższenie zatwierdzonej taryfy. W
tym ostatnim wypadku nie podlega karze pieniężnej stosowanie cen i taryf niższych
od zatwierdzonych. Przyjęcie stanowiska zaskarżonego wyroku oznaczałoby, że
przedsiębiorstwo energetyczne bez konsekwencji prawnych mogłoby stosować do-
wolne ceny taryfowe pod warunkiem zgłoszenia wniosku do Prezesa URE bez
względu na ich odpowiedniość do zasad wynikających z ustawy (por. art. 44, 45 i
46).

Z przedstawionych przyczyn, uznając że kasacja zasadnie zakwestionowała
stanowisko prawne zaskarżonego wyroku, Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 39313
k.p.c.
========================================