Wyrok z dnia 7 kwietnia 2004 r.
III SK 28/04

Sformułowana w § 26 pkt 2 uchwały Nr 19/97 Krajowej Rady Notarialnej z
dnia 12 grudnia 1997 r. - Kodeks Etyki Zawodowej Notariusza norma postępo-
wania nakazująca notariuszom traktowanie maksymalnych stawek taksy nota-
rialnej, tak jak cen sztywnych (art. 537 § 1 k.c.), jest sprzeczna z art. 5 ustawy z
dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42,
poz. 369 ze zm.) oraz art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji (Dz.U. Nr 47, poz. 211 ze zm.).

Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Jerzy Kwaśniewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 kwietnia 2004 r.
sprawy z odwołania Krajowej Rady Notarialnej w Warszawie przeciwko Prezesowi
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o ochronę konkurencji, na skutek kasa-
cji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów z dnia 14 maja 2003 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Warszawie-Sądowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (nadal jako: Prezes
UOKiK) decyzją [...] z dnia 20 maja 2002 r., wydaną na podstawie art. 9 w związku z
art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsu-
mentów (Dz.U. Nr 122, poz. 1319 ze zm. - powoływaną nadal jako: ustawa o ochro-
nie konkurencji i konsumentów), uznał ,,za praktykę ograniczającą konkurencję za-
warcie porozumienia, polegającego na zamieszczeniu w Kodeksie Etyki Zawodowej
Notariusza (nadal jako: Kodeks Etyki), wprowadzonym w drodze uchwały [...] Krajo-
wej Rady Notarialnej z dnia 12 grudnia 1997 r., postanowienia § 26 pkt 2 uznającego
przyciąganie klientów poprzez proponowanie niższego wynagrodzenia za usługi no-
tarialne za przejaw nieuczciwej konkurencji i szczególnie rażący jej przypadek" i
nakazał zaniechanie tej praktyki oraz na podstawie art. 101 ust. 2 pkt 1 ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów nałożył na Krajową Radę Notarialną karę pie-
niężną w wysokości 36.000 zł, płatną do budżetu państwa. W uzasadnieniu tej de-
cyzji Prezes UOKiK stwierdził w szczególności, że zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 14
lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze
zm.), notariuszowi za dokonanie czynności notarialnych przysługuje wynagrodzenie
określone na podstawie umowy ze stronami czynności, nie wyższe niż maksymalne
stawki taksy notarialnej właściwe dla danej czynności, przy czym taksę notarialną
ustala w drodze rozporządzenia Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Mini-
strem Finansów i po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Notarialnej (aktualnie: rozpo-
rządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 kwietnia 1991 r. w sprawie taksy nota-
rialnej, Dz.U. Nr 33, poz. 146 ze zm.). Dlatego Prezes UOKiK stanął na stanowisku,
że ,,nadanie (w ustawie i rozporządzeniu) stawkom charakteru 'stawek maksymal-
nych' oznacza, że możliwe jest negocjowanie przez klientów kancelarii notarialnych
opłat niższych niż maksymalne." Stąd, wprowadzenie w § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki
postanowienia uznającego ,,przyciąganie klientów poprzez proponowanie przez nota-
riuszy niższego wynagrodzenia za usługi notarialne za przejaw nieuczciwej konku-
rencji i szczególnie rażący jej przypadek" pozostaje w sprzeczności nie tylko z art. 5
Prawa o notariacie, lecz także z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów, którym wprowadzony został zakaz porozumień, ,,których celem lub
skutkiem jest wyeliminowanie lub ograniczenie lub naruszenie konkurencji na rynku
właściwym", polegające między innymi także na ,,ustalaniu, bezpośrednio lub po-
średnio, cen (...) zakupu lub sprzedaży towarów". Zważyć przy tym należy, że a) w
rozumieniu art. 4 pkt 1 lit. b ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów ,,przedsię-
biorcą" jest osoba fizyczna wykonująca zawód we własnym imieniu i na własny ra-
chunek lub prowadząca działalność w ramach wykonywania takiego zawodu (podob-
nie pojęcie ,,przedsiębiorcy" definiuje także art. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Dz.U. Nr 47, poz. 211 ze zm.) - w danym wy-
padku przedsiębiorcą w tym rozumieniu jest więc notariusz; b) z kolei, art. 4 pkt 2
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stanowi, że przez ,,związek przedsię-
biorców" rozumie się izby, zrzeszenia i inne organizacje zrzeszające przedsiębiorców
- czyli w danym wypadku związkiem takim jest Krajowa Rada Notarialna.

W wyniku odwołania Krajowej Rady Notarialnej, Sąd Okręgowy w Warszawie -
Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyrokiem z dnia 14 maja 2003 r. [...] zmie-
nił zaskarżoną decyzję Prezesa UOKiK [...] z dnia 20 maja 2002 r. w ten sposób, że
umorzył postępowanie administracyjne oraz zasądził od Prezesa UOKiK na rzecz
Krajowej Rady Notarialnej koszty postępowania. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd
Okręgowy stwierdził w szczególności, że jakkolwiek do Krajowej Rady Notarialnej
mogą być stosowane przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, to jed-
nak - biorąc pod uwagę okoliczność, że przedmiotem obrotu pomiędzy notariuszem i
jego klientem są usługi notarialne sporządzane w formie dokumentów urzędowych
(art. 2 § 2 Prawa o notariacie), rynek notarialny jest w pewnej mierze regulowany
przepisami Prawa o notariacie i w związku z tym nie jest w pełni konkurencyjny (art.
4 § 1 i 3 oraz art. 10 Prawa o notariacie), a wynagrodzenie za usługi notarialne re-
gulowane jest tzw. taksą notarialną ustalającą stawki maksymalne w drodze rozpo-
rządzenia Ministra Sprawiedliwości (art. 5 Prawa o notariacie) - ,,zarzut stosowania
cenowej praktyki monopolistycznej związany przedmiotowo z cenami regulowanymi
występującymi w badanym sektorze nie mógł być skutecznie postawiony bez doko-
nania szczegółowej wykładni językowej budzącego wątpliwości konkretnego przepisu
Kodeksu Etyki oraz wykładni całości unormowania z nim związanego pod kątem celu
jego wprowadzenia." Otóż w tej ostatniej kwestii Sąd Okręgowy wyraził pogląd
prawny zasadniczo odmienny, aniżeli pogląd prawny wyrażony w zaskarżonej decyzji
Prezesa UOKiK; Sąd Okręgowy stanął bowiem na stanowisku, że po pierwsze - ,,§
26 ust. 2 Kodeksu Etyki nie funkcjonuje 'w próżni' - w oderwaniu od całości wyodręb-
nionego w tym akcie uregulowania obowiązków notariusza wobec innych notariuszy
(§ 25-35 Kodeksu Etyki)"; po drugie - podstawowym obowiązkiem notariusza jest
wystrzeganie się jakichkolwiek form nieuczciwej konkurencji (§ 25 Kodeksu Etyki),
czyli czynów, o jakich mowa jest w art. 3 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkuren-
cji, a więc 'działania sprzecznego z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża
ono lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta'; w § 26 i § 27 Kodeksu
Etyki określone zostały - zdaniem Sądu Okręgowego - konkretne typy nieuczciwej
konkurencji mogące pojawić się w praktyce wykonywania zawodu przez notariusza;
obejmuje to między innymi także ,,reklamę osobistą (§ 26 pkt 2 i § 27) przechwytywa-
nie usług najkorzystniejszych od strony pobieranego wynagrodzenia z użyciem po-
średników oraz usług często powtarzających zlecanych przez konkretne organy ad-
ministracji i przedsiębiorców (§ 26 pkt 1,4 i 5). Z drugiej strony pozbywanie się spraw
uciążliwych - pracochłonnych i niedochodowych (§ 26 pkt 8)"; zdaniem Sądu Okrę-
gowego ,,rację ma odwołująca się Rada, podnosząc przy okazji, że wzmiankowane
wynagrodzenie oderwane jest od kalkulacji kosztów uzasadnionych, a często też od
nakładu pracy notariusza. Takie założenie przyjęte w taksie nieuchronnie prowadzi
do tzw. subsydiowania skrośnego, ograniczanego jednak stawką maksymalną taksy";
po trzecie - użyty w § 23 pkt 2 Kodeksu Etyki zwrot ,,'przyciąganie klientów' jest do
tego stopnia niedookreślony, iż uniemożliwia ustalenie jego sensu. Jeśli bowiem
zakazuje się oferowania wynagrodzenia niższego, to logika nakazuje przyjęcie
punktu odniesienia jakiegoś innego 'wyższego' wynagrodzenia. Gdyby wynagrodze-
niem 'wyższym' służącym do porównania miało być wynagrodzenie według stawki
taksy notarialnej właściwej dla danej czynności, to powinno być ono wprowadzone do
treści § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki", ale właśnie tego nie uczyniono; dlatego Sąd Okrę-
gowy stanął na stanowisku, że § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki nie ma treści normatywnej
(jest 'normą pustą'): ,,z tego względu obojętna dla ustalenia jej treści jest jakakolwiek
interpretacja nawiązująca do 'wynagrodzenia wyższego', skoro ono samo nie jest
elementem tej treści i jednocześnie brak jest odesłania do pojęcia 'wynagrodzenia
wyższego' do innych aktów. Z tej przyczyny nie przekonały Sądu do koncepcji wyra-
żonej w decyzji ustalenia postępowania administracyjnego wskazujące na prowadze-
nie przez poszczególne izby notarialne kontroli dla sprawdzenia, czy notariusze nie
nadużywają prawa do obniżania wynagrodzenia w stosunku do maksymalnego."
Dlatego też, zdaniem Sądu Okręgowego ,,bez znaczenia jest również powołanie się
przez organ antymonopolowy na zagrożenie odpowiedzialnością dyscyplinarną nie-
przestrzegania zawartego w nim zakazu. Niemożność ustalenia normatywnej treści §
26 pkt 2 Kodeksu Etyki czyni równocześnie bezprzedmiotowym te rozważania od-
wołania, według których normy kodeksu, jako etyczne a nie prawne, nie podlegają
ocenie pod kątem naruszenia ustawy monopolowej. W tym miejscu Sąd zauważa
jednak, że przepisy art. 4 pkt 4c ustawy antymonopolowej nakazują oceniać z
uwzględnieniem jej przepisów o zakazanych porozumieniach wszelkie uchwały lub
inne akty związków przedsiębiorców lub ich organów statutowych. Gdyby nawet
przyjąć, że brzmienie § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki nawiązywało do 'wynagrodzenia wyż-
szego', to i tak Sąd nie odczytuje go tak, jak uczyniono to w zaskarżonej decyzji. Za-
proponowanie niższego wynagrodzenia jest możliwe przed dokonaniem konkretnej
czynności notarialnej. Trudno więc bronić poglądu, że taka propozycja ma na celu
przyciąganie klientów. Są oni już bowiem niejako 'na miejscu', gotowi do zlecenia
czynności po negocjacjach cenowych lub bez ich prowadzenia. Tymczasem przycią-
ganie klientów kojarzy się po pierwsze - z aktywnym działaniem notariusza poprzez
reklamowanie swojej ofert cenowej, po drugie - oferty takie z założenia kierowane są
nie do klienta już zdecydowanego conajmniej do negocjacji cenowych z notariuszem,
ale do wiadomości publicznej, a więc do klienta potencjalnego, wpływając na doko-
nanie przez niego wyboru notariusza w sposób sprzeczny z uczciwą konkurencją." W
konsekwencji, Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że w danym wypadku: ,,nie było
podstawy faktycznej do nałożenia na Radę kary pieniężnej."

W kasacji od powyższego wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie-Sądu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 14 maja 2003 r. pełnomocnik Prezesa
UOKiK zarzuciła naruszenie: po pierwsze - art. 233 § 1 oraz art. 328 § 2 k.p.c., ,,po-
przez niedokonanie wszechstronnej oceny materiału dowodowego i przekroczenie
zasady swobodnej oceny materiału dowodowego, zebranego przez Prezesa Urzędu
w postępowaniu administracyjnym, w celu ustalenia istnienia antykonkurencyjnego
porozumienia polegającego na zamieszczeniu w Kodeksie Etyki Zawodowej Notariu-
sza postanowienia z § 26 pkt 2, a także poprzez brak wskazania w uzasadnieniu wy-
roku przyczyn, dla których Sąd odmówił mocy dowodowej dowodom zebranym w
postępowaniu administracyjnym, co miało wpływ na wynik postępowania i doprowa-
dziło do naruszenia prawa materialnego", ponieważ ,,zastosowanie dostępnych me-
tod wykładni tego postanowienia, w tym także wykładni logicznej i systemowej, może
prowadzić tylko do jednego wniosku (...), że w § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki nie może
chodzić o nic innego, jak tylko o wynagrodzenie niższe od wynagrodzenia maksy-
malnego według stawek określonych w powołanym rozporządzeniu"; po drugie - art.
47931 § 3 k.p.c. oraz art. 11 ust. 1 w związku z art. 67 ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów, ,,przez wydanie orzeczenia zmieniającego decyzję w ten sposób, że
oznaczało to umorzenie postępowania administracyjnego, a więc z pominięciem
rozstrzygnięcia merytorycznego sprawy, podczas gdy treść uzasadnienia wyroku
wskazuje, iż Sąd de facto nie stwierdził stosowania praktyki ograniczającej konku-
rencję, co miało wpływ na wynik postępowania"; po trzecie - ,,art. 3 ust. 1 ustawy o
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji dookreślonego przez normę § 26 pkt 2 Kodeksu
Etyki, przez ich błędną wykładnię" - bowiem ,,przepis art. 3 ustawy (...) o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji (...) zawiera określenie tzw. generalnej klauzuli stanowiącej
podstawę oceny działań podejmowanych w związku z prowadzeniem działalności
gospodarczej jako czynów nieuczciwej konkurencji. Formułowanie opisu jakiegokol-
wiek 'nienazwanego czynu nieuczciwej konkurencji' wymaga zatem analizy jego
znamion z punktu widzenia art. 3 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Sąd wspomniał o art. 3 ust. 1 ustawy (...), nie uwzględnił jednak w swej analizie jego
treści i dokonał wykładni postanowienia § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki w oderwaniu od
klauzuli generalnej"; po czwarte - art. 5 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsu-
mentów, ,,przez jego niewłaściwe zastosowanie poprzez uznanie, iż działanie Krajo-
wej Rady Notarialnej, polegające na zawarciu antykonkurencyjnego porozumienia
polegającego na zamieszczeniu postanowienia w § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki, nie nosi
znamion praktyki ograniczającej konkurencję." W konsekwencji, w kasacji sformuło-
wany został wniosek o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu w Warszawie-Sądowi Ochrony Konkurencji i Konsu-
mentów do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie na rzecz Prezesa UOKiK od
Krajowej Rady Notarialnej kosztów postępowania kasacyjnego i postępowania przed
Sądem Okręgowym w Warszawie wedle norm przepisanych albo o zmianę zaskar-
żonego wyroku w całości i oddalenie odwołania Krajowej Rady Notarialnej oraz za-
sądzenie na rzecz Prezesa UOKiK od Krajowej Rady Notarialnej kosztów postępo-
wania kasacyjnego i postępowania przed Sądem Okręgowym w Warszawie wedle
norm przepisanych. Równocześnie pełnomocnik Prezesa UOKiK wskazała, że oko-
licznością uzasadniającą przyjęcie kasacji do rozpoznania są występujące w tej
sprawie istotne zagadnienia prawne, które wymagają rozstrzygnięcia:
Po pierwsze, konieczność odpowiedzi na pytanie, czy fakt zamieszczenia § 26
pkt 2 Kodeksu Etyki postanowienia, w myśl którego uznaje się, że 'przyciąganie
klientów poprzez zaproponowanie niższego wynagrodzenia' z tytułu świadczenia
usług notarialnych za przejaw nieuczciwej konkurencji, będący szczególnie rażącym
jej przypadkiem - stanowi praktykę ograniczającą konkurencję w postaci porozumie-
nia, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumen-
tów - jeśli zważyć, że ,,niezależnie od przyciągania klientów poprzez 'reklamowanie
swojej oferty cenowej' istnieją przecież inne sposoby przyciągania klientów. O przy-
ciąganiu klienta można mówić także wówczas, gdy notariusz, w toku dokonywania
ustaleń co do rodzaju czynności, treści poszczególnych postanowień aktu notarialne-
go, a także wysokości opłaty - zgadza się na ustalenie opłaty na poziomie niższym
niż wg stawki maksymalnej, co powoduje sfinalizowanie transakcji. Klient niezado-
wolony z odmowy obniżenia wysokości opłaty może opuścić kancelarię bez dokona-
nia czynności i udać się do innej, jeżeli oczywiście będzie mógł liczyć na to, że nie w
każdej kancelarii notariusz zażąda opłaty maksymalnej. Szansę taką może zapewnić
konkurencja na rynku usług notarialnych."
Po drugie, konieczność dokonania oceny treści § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki z
punktu widzenia art. 3 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, bowiem
,,Sąd pominął całkowicie tę płaszczyznę rozważań, a mają one w niniejszej sprawie
znaczenie istotne z uwagi na fakt, że działania opisane w tym postanowieniu uznane
przecież zostały w tym Kodeksie za czyn nieuczciwej konkurencji", przy czym w ka-
sacji wyrażona została opinia, że ,,fakt określenia przez Ministra Sprawiedliwości w
rozporządzeniu maksymalnych stawek opłaty notarialnej, wyklucza zasadność uzna-
nia przez Krajową Radę Notarialną działań polegających na proponowaniu przez
notariuszy ich klientom opłaty na poziomie niższym niż próg wytyczony rozporządze-
niem Ministra Sprawiedliwości - za czyn nieuczciwej konkurencji. (...) natomiast
uznanie takich działań przez Krajową Radę Notarialną w uchwalonym przez nią Ko-
deksie Etyki za czyn nieuczciwej konkurencji i wprowadzenie tym samym zakazu
pobierania wynagrodzenia niższego, stanowiło zawarcie niedozwolonego porozu-
mienia w rozumieniu art. 4 pkt 4 ustawy antymonopolowej, tj. praktyki ograniczającej
konkurencję z art. 5 ust. 1 pkt 1 tej ustawy."

W odpowiedzi na kasację Krajowa Rada Notarialna wniosła o jej oddalenie,
podzielając w całości poglądy prawne wyrażone przez Sąd Okręgowy w uzasadnie-
niu zaskarżonego wyroku i podkreślając w szczególności, że w rozpoznawanej spra-
wie ,,ustalony stan faktyczny nie przystaje do hipotezy normy art. 5 ust. 1 pkt 1
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, a zatem nie można mówić o jej na-
ruszeniu."


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Krajowa Rada Notarialna, będąca reprezentantem samorządu notarialnego
(art. 38 Prawa o notariacie), uchwałą nr 19 z dnia 12 grudnia 1997 r., wydaną na
podstawie art. 40 § 1 pkt 7 Prawa o notariacie, przyjęła 'Kodeks Etyki Zawodowej
Notariusza', który wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1998 r. (§ 47 Kodeksu Etyki). W
'Preambule' Kodeksu Etyki pomieszczone zostało stwierdzenie, wedle którego ,,No-
tariat jest niezbędnym uczestnikiem tworzenia i urzeczywistniania struktur prawnych
wolnego rynku. Notariusz zapewnia stronom bezpieczeństwo obrotu, a swoją pracę
wykonuje w ramach wolnego zawodu, stosując przepisy obowiązującego prawa i
przestrzegając zasad etyki i praw człowieka oraz dbając o godność zawodu", a w
konsekwencji: po pierwsze - ,,notariusz jest zobowiązany do przestrzegania podsta-
wowych zasad moralnych, a także zasad etyki zawodowej objętych niniejszym Ko-
deksem" (§ 1 Kodeksu Etyki); oraz po drugie - ,,naruszenie obowiązków wynikających
z zasad objętych niniejszym Kodeksem stanowi uchybienie powadze i godności za-
wodu, za które notariusz odpowiada dyscyplinarnie na podstawie art. 50 Prawa o
notariacie" (§ 4 Kodeksu Etyki). Natomiast w Rozdziale 4. Kodeksu Etyki, w którym
określone zostały 'Obowiązki notariusza wobec innych notariuszy', trzy pierwsze
przepisy stanowią w szczególności:

,,§ 25. Notariusz powinien kierować się zasadą lojalności, życzliwości i sza-
cunku w stosunku do innych notariuszy, zachowując wszakże prawo do oceny ich
pracy, a zarazem wystrzegając się jakichkolwiek form nieuczciwej konkurencji zawo-
dowej.

§ 26. Nieuczciwa konkurencje przejawia się w szczególności w:
-faktycznym współdziałaniu z osobami, które zawodowo bądź w innej formie
doprowadzają notariuszowi klientów; rażącym naruszeniem zasady wolnego wyboru
jest stosowanie odpłatności wobec takich osób;
-przyciągania klientów poprzez zaproponowanie niższego wynagrodzenia, co
jest szczególnie rażącym przypadkiem nieuczciwej konkurencji;
-stałym stosowaniu, w zależności od przewidywanych przyszłych korzyści wła-
snych, niższych stawek wynagrodzenia w odniesieniu do klientów lepiej sytuowanych
materialnie, a wyższych - w odniesieniu do klientów gorzej sytuowanych;
-monopolizowaniu korzystnych pod względem wynagrodzenia czynności ak-
towych, przy wykorzystywaniu pomocy przedstawicieli organów administracji i pod-
miotów gospodarczych;
-aktywnej postawie notariusza zmierzającej do skupienia w ręku monopolu na
powtarzające się czynności aktowe, w których stroną są wskazane w pkt 4 organy i
podmioty;
-zabieganiu o klienta kosztem merytorycznej jakości czynności i z przekrocze-
niem przez notariusza granic własnego doświadczenia i własnej wiedzy fachowej;
-dokonywaniu czynności poza siedzibą własnej kancelarii, z częstotliwością
albo w warunkach, które wskazują na naruszenie zasady lojalności;
-odsyłaniu klientów do innych notariuszy w sprawach pracochłonnych, a mało
dochodowych;
-systematycznym świadczeniu usług przy demonstrowaniu postawy przekra-
czającej granice uprzejmości - również poprzez zaniechanie żądania niezbędnej do-
kumentacji i rezygnacji z innych wymagań, które zapewniają prawidłowość dokona-
nej czynności.
§ 27. Do działań nieuczciwej konkurencji zalicza się również uprawianie re-
klamy osobistej, w jakiejkolwiek postaci."

Obowiązujące notariuszy korporacyjne zasady Kodeksu Etyki - wprowadzone
w życie powyższą uchwałą Krajowej Rady Notarialnej, wydaną na podstawie stosow-
nego upoważnienia ustawowego i w ramach przysługującej temu samorządowi auto-
nomii korporacyjnej - służyć mają kształtowaniu etosu zawodu notariusza, który swe
obowiązki powinien wypełniać zgodnie z prawem oraz z zasadami godności, honoru i
uczciwości (art. 15 § 1 Prawa o notariacie), a to oznacza, że nigdy nie mogą być one
ani formułowane, ani interpretowane, ani też stosowane w sposób utrudniający lub
wręcz wykluczający skuteczną realizację norm powszechnie obowiązującego po-
rządku prawnego. Dlatego przy ocenie prawnej dyspozycji § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki
(stanowiącego, że ,,nieuczciwa konkurencja przejawia się w szczególności w: przy-
ciąganiu klientów poprzez zaproponowanie niższego wynagrodzenia, co jest szcze-
gólnie rażącym przypadkiem nieuczciwej konkurencji"), należało wziąć pod uwagę,
co następuje.

Po pierwsze, art. 5 Prawa o notariacie stanowi, iż za dokonanie czynności no-
tarialnych przysługuje notariuszowi ,,wynagrodzenie określone na podstawie umowy
ze stronami czynności, nie wyższe niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwe
dla danej czynności." Wynika stąd w sposób niebudzący wątpliwości, że cena za do-
konanie czynności notarialnej podlegać może negocjacjom pomiędzy klientem i nota-
riuszem, przy czym notariusz może pobrać za dokonanie określonej czynności nota-
rialnej cenę niższą aniżeli cena wynikająca ze stawki taksy notarialnej za daną czyn-
ność, natomiast nie może pobrać ceny wyższej aniżeli cena ustalona w tej stawce
notarialnej (cena maksymalna). Dlatego z faktu, że w § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki, w
którym sformułowana została norma postępowania zakazująca co do zasady propo-
nowanie przez notariuszy ,,niższego wynagrodzenia" za dokonanie czynności nota-
rialnej, brak jest wyraźnego nawiązania do jakiegoś innego ,,wyższego wynagrodze-
nia", wbrew poglądowi prawnemu wyrażonemu w uzasadnieniu zaskarżonego wy-
roku Sądu Okręgowego w Warszawie nie wynika, że jest to ,,norma pusta - bez treści
normatywnej". Przeciwnie, skoro sformułowane w Kodeksie Etyki Zawodowej Nota-
riuszy zasady postępowania notariuszy służyć mają jedynie ,,dookreśleniu" (a nie
zmianie) sposobu realizacji powszechnie obowiązujących przepisów prawnych,
przeto zgodnie z regułami wykładni systemowej należy przyjąć, że w § 26 pkt 2 Ko-
deksu Etyki sformułowany został zakaz proponowania przez notariuszy ,,wynagro-
dzenia niższego" od wynagrodzenia należnego za dokonanie określonych czynności
notarialnych zgodnie ze stawkami taksy notarialnej ustalonej w trybie przewidzianym
w art. 5 Prawa o notariacie. Oznacza to, że w § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki sformułowa-
na została w istocie norma postępowania nakazująca notariuszom traktowanie ,,mak-
symalnych stawek taksy notarialnej", tak jakby w danym wypadku wchodziły w grę
tzw. ceny sztywne (art. 537 § 1 k.c.), co pozostaje w oczywistej sprzeczności z dys-
pozycją art. 5 Prawa o notariacie, który stanowi, iż ,,notariuszowi za dokonanie czyn-
ności notarialnych przysługuje wynagrodzenie określone na podstawie umowy ze
stronami czynności, nie wyższe niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwe
dla danej czynności."
Po drugie, usługi notarialne świadczone są w warunkach prawnych wolnego
rynku (na co wskazuje również jednoznacznie ,,Preambuła" do Kodeksu Etyki), a
,,cena" jest jednym z podstawowych czynników kształtujących prawidłowe funkcjono-
wanie wolnego rynku. Dlatego, napiętnowanie w § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki możliwości
zaproponowania przez notariusza klientowi ,,niższego wynagrodzenia", jako ,,szcze-
gólnie rażącego przypadku nieuczciwej konkurencji" z tej przyczyny, że - obiektywnie
rzecz biorąc - może to doprowadzić do (założonego wręcz w wypadku konkurencji
rynkowej) skutku, który eufemistycznie określony został w tym kontekście jako ,,przy-
ciąganie klientów" przez notariusza, pozostaje w oczywistej sprzeczności, z jednej
strony, z zasadami funkcjonowania wolnego rynku, wobec naruszenia ustawowego
zakazu stosowania porozumień, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie,
ograniczenie lub naruszenie konkurencji na rynku usług notarialnych, a to poprzez
ustalanie (bezpośrednio lub pośrednio) cen świadczonych usług notarialnych (art. 5
ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów), bowiem w danym wypad-
ku uchwała nr 19 Krajowej Rady Notarialnej z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie ,,Ko-
deksu Etyki Zawodowej Notariusza" ma znamiona prawne takiego ,,porozumienia",
rozumianego jako uchwała organu statutowego samorządu notarialnego (art. 4 pkt 4
lit. c ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów); a z drugiej strony - z dyspozycją
art. 3 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (stanowiącego, iż ,,czynem
nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami,
jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta"), ponieważ sam
ustawodawca przesądził o tym, że dla czynności notarialnych ustala się w drodze
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości maksymalne stawki taksy notarialnej, w
granicach których notariusz ustala z klientem w drodze umowy wysokość przysługu-
jącego mu wynagrodzenia (art. 5 Prawa o notariacie), a to już a priori wyklucza do-
puszczalność wprowadzenia do Kodeksu Etyki generalnego zakazu proponowania
przez notariuszy wynagrodzenia niższego aniżeli ,,maksymalne stawki taryfy notarial-
nej". W tym kontekście na podkreślenie zasługuje także i to, że w uzasadnieniu za-
skarżonego wyroku Sąd Okręgowy w sposób zupełnie dowolny przyjął założenie,
jakoby użyty w § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki zwrot ,,przyciąganie klientów" należało koja-
rzyć jedynie z ,,aktywnym działaniem notariusza poprzez reklamowanie swojej oferty
cenowej" i to w sytuacji, gdy jest ona kierowana ,,nie do klienta już zdecydowanego
co najmniej do negocjacji cenowych z notariuszem, ale do wiadomości publicznej" -
tymczasem taka interpretacja nie jest zgodna ani z literalnym brzmieniem § 26 pkt 2
Kodeksu Etyki, ani też z postanowieniem § 27 Kodeksu Etyki, wedle którego ,,do
działań nieuczciwej konkurencji zalicza się również uprawianie reklamy osobistej, w
jakiejkolwiek postaci."
Po trzecie, formułowanie katalogu wiążących dla członków korporacji zawo-
dowej (w danym wypadku dla notariuszy) zasad etycznych jest zadaniem wyjątkowo
trudnym. Nie powinny się bowiem pośród nich znaleźć nie tylko postanowienia oczy-
wiście sprzeczne z prawem lub nieetyczne, lecz także i takie, które są etycznie dwu-
znaczne lub po prostu niejasne. Tymczasem, dyspozycja § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki
okazuje się nie tylko oczywiście niezgodna z obowiązującym porządkiem prawnym,
lecz także jest ona równocześnie nieetyczna z tej przyczyny, że zupełnie traci z pola
widzenia interesy klientów notarialnych, czym nota bene zasadniczo różni się od in-
nych postanowień Kodeksu Etyki, dotyczących również kwestii wysokości wynagro-
dzenia należnego za dokonanie czynności notarialnych (np. od postanowienia § 26
pkt 3 Kodeksu Etyki, wedle którego nieuczciwa konkurencja zawodowa notariuszy
przejawiać się może w ,,stałym stosowaniu, w zależności od przewidywanych korzy-
ści własnych, niższych stawek wynagrodzenia w odniesieniu do klientów lepiej sytu-
owanych materialnie, a wyższych - w odniesieniu do klientów gorzej sytuowanych").
Po czwarte, wychodząc z błędnego założenia, że dyspozycja § 26 pkt 2 Ko-
deksu Etyki jest ,,normą pustą - bez treści normatywnej", w uzasadnieniu zaskarżone-
go wyroku Sąd Okręgowy stwierdził równocześnie w sposób zupełnie dowolny, że:
,,nie przekonały Sądu do koncepcji wyrażone w decyzji ustalenia postępowania ad-
ministracyjnego wskazujące na prowadzenie przez poszczególne izby notarialne
kontroli dla sprawdzenia, czy notariusze nie nadużywają prawa do obniżania wyna-
grodzenia w stosunku do maksymalnego." Tymczasem, na co słusznie zwrócił
uwagę Prezes UOKiK w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji z dnia 20 maja 2002 r.
,,przeciwnie, takie sformułowanie § 26 pkt 2 Kodeksu powoduje, że notariusz, w oba-
wie przed działaniami niezgodnymi z Kodeksem i w celu uniknięcia ewentualnego
postępowania dyscyplinarnego, nie będzie proponował klientom opłaty za czynność
notarialną niższej niż maksymalna, określona w rozporządzeniu Ministra Sprawiedli-
wości. Na takie w praktyce rozumienie postanowienia Kodeksu wskazują wspomnia-
ne wcześniej uwagi i zarządzenia formułowane przez notariuszy wizytujących kan-
celarie notarialne." Co więcej, o tym, że sformułowanie § 26 pkt 2 Kodeksu Etyki nie
powinno być traktowane jako rezultat przypadkowego lapsusu, świadczy dobitnie
praktyka organów samorządu notarialnego, zmierzająca do ograniczenia możliwości
oferowania przez notariuszy niższych stawek wynagrodzeń za dokonanie czynności
notarialnych aniżeli maksymalne stawki taryfy notarialnej, co znalazło wyraz także w
najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, a w szczególności w wyroku z dnia
26 lutego 2004 r., mocą którego uchylona została uchwała [...] Rady Izby Notarialnej
w P. z dnia 4 lipca 2003 r. w sprawie wszczynania przez Radę Izby Notarialnej postę-
powań wyjaśniających w stosunku do notariuszy praktykujących stałe i nagminne
pobieranie rażąco niskich wynagrodzeń za dokonywane czynności notarialne oraz w
stosunku do notariuszy nagminnie dokonujących czynności poza lokalem kancelarii
(III SZ 2/03) oraz w wyroku z dnia 26 lutego 2004 r., mocą którego uchylona została
uchwała [...] Krajowej Rady Notarialnej z dnia 25 kwietnia 2003 r. w sprawie zakazu
uczestniczenia przez notariuszy w przetargach lub konkursach na czynności nota-
rialne (III SZ 4/03) - zważywszy na to, że w tym ostatnim wypadku przedmiotem
przetargu jest właśnie cena za dokonanie czynności notarialnej.
Tym samym, trafne okazały się podniesione w kasacji zarzuty: po pierwsze -
naruszenia art. 233 § 1 oraz art. 328 § 2 k.p.c., ,,poprzez niedokonanie wszechstron-
nej oceny materiału dowodowego i przekroczenie zasady swobodnej oceny materiału
dowodowego, zebranego przez Prezesa Urzędu w postępowaniu administracyjnym,
w celu ustalenia istnienia antykonkurencyjnego porozumienia polegającego na za-
mieszczeniu w Kodeksie Etyki Zawodowej Notariusza postanowienia § 26 pkt 2, a
także poprzez brak wskazania w uzasadnieniu przyczyn, dla których Sąd odmówił
mocy dowodowej dowodom zebranym w postępowaniu administracyjnym, co miało
wpływ na wynik postępowania i doprowadziło do naruszenia prawa materialnego";
oraz po drugie - naruszenia art. 47931 § 3 k.p.c. i art. 11 ust. 1 w związku z art. 67
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, ,,przez wydanie orzeczenia zmieniają-
cego decyzję w ten sposób, że oznaczało to umorzenie postępowania administracyj-
nego, a więc z pominięciem rozstrzygnięcia merytorycznego sprawy, podczas gdy
treść uzasadnienia wyroku wskazuje, iż Sąd de facto nie stwierdził stosowania prak-
tyki ograniczającej konkurencję, co miało wpływ na wynik postępowania."
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 § 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
========================================