Wyrok SN - III SK 26/04
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:III SK 26/04
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2005/5/72
Data wydania:2004-04-14

Wyrok z dnia 14 kwietnia 2004 r.
III SK 26/04

Nieważność postępowania zachodzi (art. 379 pkt 4 k.p.c.), gdy w sądzie
okręgowym w pierwszej instancji w składzie jednego sędziego orzekał sędzia
sądu rejonowego delegowany na podstawie art. 77 § 8 ustawy z dnia 27 lipca
2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.),
któremu Minister Sprawiedliwości nie przyznał prawa przewodniczenia (art. 46
§ 1 tego Prawa).

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 1 kwietnia 2004 r.
sprawy z odwołania Zarządu Budynków Komunalnych Spółki z o.o. w Z. przeciwko
Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o wymierzenie kary pienięż-
nej, na skutek kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie-
Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 27 lutego 2003 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie w zakresie objętym roz-
prawą przed Sądem Okręgowym w Warszawie-Sądem Ochrony Konkurencji i Kon-
sumentów i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzy-
gnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z 30 listopada 2001 r. [...] Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów (Prezes UOKiK), po zakończeniu postępowania wszczętego z
urzędu nałożył na Zarząd Budynków Komunalnych Spółkę z o.o. w Z. z tytułu niewy-
konania w okresie od 24 maja 2001 r. do 30 listopada 2001 r., to jest za 191 dni
zwłoki, decyzji Prezesa UOKiK z 31 marca 2000 r. [...], karę pieniężną w wysokości
22.920 euro, co stanowi równowartość 88.342 złotych, licząc po 120 euro za każdy
dzień zwłoki w wykonaniu decyzji. Jako podstawę nałożenia kary wskazał art. 102 ust.
1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.
W uzasadnieniu Prezes UOKiK podniósł, że decyzja [...] z 31 marca 2000 r.
wydana została pod rządami ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu
praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (jednolity tekst:
Dz.U. z 1999 r. Nr 52, poz. 547). Sąd Antymonopolowy wyrokiem z 14 lutego 2001 r.
oddalił odwołanie ZBK Spółki z o.o. od tej decyzji. Z dniem 1 kwietnia 2001 r. weszła
w życie nowa ustawa antymonopolowa - ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochro-
nie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 122, poz. 1319). Zgodnie z jej art. 113,
postępowania wszczęte na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu prakty-
kom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów prowadzi się na podsta-
wie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. O bezwzględnie obo-
wiązującym zakazie nadużywania pozycji dominującej stanowi art. 8 ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów, a jej art. 8 ust. 2 pkt 6 jest odpowiednikiem
art. 5 ust. 1 pkt 6 poprzednio obowiązującej ustawy. W decyzji [...] z 31 marca
2000 r. organ antymonopolowy nakazał ZBK Spółce z o.o. zaniechanie stosowania
praktyk monopolistycznych, uznając, że nieokreślenie w umowie najmu jednolitych i
czytelnych kryteriów mających wpływ na zmianę czynszu stanowi nadużycie pozycji
dominującej na lokalnym rynku wynajmu lokali użytkowych. Zadaniem organów an-
tymonopolowych jest kontrola wykonalności decyzji organu antymonopolowego
oraz wyroków Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Według Prezesa
UOKiK w niniejszej sprawie bezsporne jest, że działania ZBK Spółki z o.o. były i
nadal są niezgodne z ustawą antymonopolową. Przedsiębiorca ten nie zmierza do
zaniechania stosowania bezwzględnie zabronionej praktyki wskazanej w decyzji i wy-
roku. Bezsporne jest, że ZBK Spółka z o.o. nie zaniechała nadużywania pozycji
dominującej. Proponowane przez tę Spółkę z o.o. nowe brzmienie odpowiednich
postanowień umowy odbiega od stanowiska organu antymonopolowego zawartego
w decyzji, popartego prawomocnym wyrokiem Sądu Antymonopolowego.
Organ antymonopolowy zobowiązał przedsiębiorcę do określenia w umowie
najmu jednolitych i czytelnych kryteriów mających wpływ na zmianę wysokości
czynszu i do określenia limitu podwyższenia czynszu. Brak dołożenia należytej sta-
ranności w tym zakresie nie zwalnia powoda z obowiązku wykonania prawo-
mocnej decyzji Prezesa UOKiK. W ocenie Prezesa UOKiK wyjaśnienia, iż ZBK
Spółka z o.o. oczekuje stosownej uchwały Zarządu Miasta Z., potwierdzają, że
działania przedsiębiorcy są nadal sprzeczne z prawem i naruszają normy prawne, a
ponadto nie potwierdzają zamiaru wykonania prawomocnego wyroku Sądu i decy-
zji Prezesa UOKiK. ZBK Spółka z o.o. nie dokonała zmian w umowach najmu i
nie określiła, jakie przyjęto kryteria i zasady zmian wysokości czynszu. Zdaniem
Prezesa UOKiK w niniejszym postępowaniu istotne jest, że zasady funkcjonowania
rynku najmu lokali użytkowych, szczególnie niezgodne z prawem zmiany wysokości
czynszu, w końcowym rezultacie znajdują odzwierciedlenie w relacjach z konsu-
mentami, bo to oni obciążani są bezpośrednio kosztami działania przedsiębiorców
wynajmujących lokale użytkowe w celu prowadzenia działalności gospodarczej na
terenie Gminy Z. Nałożona na ZBK Spółkę o.o. kara pieniężna jest adekwatna do
stopnia zawinienia. Poprzednia decyzja Prezesa UOKiK oraz wyrok Sądu Antymo-
nopolowego precyzyjnie określały, jakie działanie przedsiębiorcy jest naganne. Przy
dołożeniu należytej staranności przedsiębiorca mógł zmienić brzmienie umowy
najmu. Wprowadzane przez przedsiębiorcę kolejne aneksy do umowy najmu odbie-
gały od wskazanych przez organ antymonopolowy. Tym samym, w ocenie Prezesa
UOKiK, ZBK Spółka z o.o. świadomie nie wykonywała decyzji [...] i wyroku Sądu
Antymonopolowego oddalającego odwołanie od tej decyzji. Prezes UOKiK wskazał,
iż karę pieniężną nałożoną na podstawie art. 102 ust. 1 ustawy o ochronie kon-
kurencji i konsumentów liczy się za każdy dzień zwłoki w wykonaniu decyzji na-
kazującej zaniechanie stosowania zabronionych praktyk. Uznając, że okres
dwóch miesięcy jest okresem wystarczającym na dostosowanie się do zaleceń
organu antymonopolowego, okres niewykonania ostatecznej decyzji i prawomoc-
nego wyroku wynosi w analizowanym stanie faktycznym 191 dni zwłoki.
Zarząd Budynków Komunalnych [...] wniósł odwołanie od powyższej decy-
zji do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, domagając się zmiany zaskarżonej
decyzji w całości i jej uchylenia. W uzasadnieniu powódka podniosła następujące
zarzuty: naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie przepisów art. 8, 102, 104 i 113 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.
o ochronie konkurencji i konsumentów, poprzez przyjęcie, że występują przesłanki
określone w tych przepisach warunkujące nałożenie na powódkę kary pieniężnej
w nieadekwatnej do zawinienia wysokości, a ponadto sprzeczność istotnych usta-
leń Prezesa UOKiK z treścią zebranego w sprawie materiału poprzez przyjęcie,
że powódka nie dokonała zmian stosownych postanowień umowy najmu zgodnie z
zaleceniami decyzji Prezesa UOKiK z 31 marca 2000 r.
Sąd Okręgowy w Warszawie-Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyro-
kiem z 27 lutego 2003 r. [...] oddalił odwołanie Zarządu Budynków Komunalnych
Spółki z o.o. w Z. od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z
30 listopada 2001 r. [...].
Sąd Okręgowy uznał za zasadny argument decyzji Prezesa UOKiK, że nowa
ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów w art. 102 ust. 1 ustanawia normę
kompetencyjną dającą prawo naliczania kar pieniężnych w stosunku do tego przed-
siębiorcy, który nie wykonał prawomocnych decyzji organu antymonopolowego
nawet wtedy, gdy decyzje te uprawomocniły się pod rządami ustawy z dnia 24
lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów
konsumentów. Wniosek przeciwny prowadziłby - zdaniem Sądu - do naruszenia na-
czelnej zasady praworządności, której istotą jest dobrowolne respektowanie lub
przymusowa egzekucja prawomocnych wyroków lub decyzji, także za pośrednic-
twem nakładanych kar pieniężnych. Bezpośrednim odzwierciedleniem tej zasady jest
norma art. 112 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, która stanowi o do-
puszczalności ustalania kary pieniężnej, o której mowa w art. 104, z uwzględnie-
niem okoliczności naruszenia przepisów także ustawy antymonopolowej z 24 lu-
tego 1990 r. W ocenie Sądu okoliczności naruszenia przepisów tej ustawy nie były
co do zasady podważane przez żadną ze stron w rozpoznawanej sprawie, tym bar-
dziej że zostały stwierdzone prawomocnymi decyzjami odpowiednich organów.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył w całości kasacją pełnomocnik powódki.
Kasacja została oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego przez niewła-
ściwe zastosowanie art. 102, 112 i 113 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie
konkurencji i konsumentów oraz błędną wykładnię art. 5 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 24
lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów
konsumentów. Zdaniem skarżącej, prawidłowe zastosowanie powyższych przepisów
wymaga wykładni obowiązujących przepisów prawa antymonopolowego i rozstrzy-
gnięcia, czy postanowienia działu VI ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie
konkurencji i konsumentów, w szczególności art. 102, mają zastosowanie również do
decyzji wydanych przed wejściem w życie tej ustawy, jak również, czy art. 112 i 113
stanowią samodzielną podstawę do nakładania na przedsiębiorcę kar pieniężnych z
tytułu niewykonania decyzji Prezesa UOKiK. Ponadto, zdaniem powódki, zaskarżony
wyrok - poprzez błędną wykładnię art. 5 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r.
o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów,
polegającą na przyjęciu, że powódka zarządzająca powierzonym mieniem Gminy Z.
stosuje praktykę monopolistyczną poprzez narzucanie uciążliwych warunków umów i z
tego tytułu uzyskuje nieuzasadnione korzyści - oczywiście narusza prawo.
Powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przeka-
zanie sprawy Sądowi Okręgowemu-Sądowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów w
Warszawie do ponownego rozpoznania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zgodnie z art. 39311 § 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w grani-
cach zaskarżenia kasacją oraz jej podstaw; w granicach zaskarżenia bierze jednak z
urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. Nieważność postępowania zachodzi
między innymi wówczas, jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami
prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy
(art. 379 pkt 4 k.p.c.). W pierwszej kolejności ustalenia i rozważenia wymagało zatem
- z urzędu - czy skład sądu rozpoznającego niniejszą sprawę odpowiadał przepisom
prawa. Chodziło przy tym nie tylko o zgodność składu sądu z przepisami prawa pro-
cesowego (np. art. 47 k.p.c.), ale także - a nawet przede wszystkim - z przepisami
ustrojowymi.
Zgodnie z art. 47 § 3 k.p.c., w postępowaniu przed Sądem Okręgowym w
Warszawie - Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, rozpoznającym w pierw-
szej instancji sprawy z zakresu ochrony konkurencji, sąd orzeka w składzie jednego
sędziego. Przepisy ustrojowe (ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju są-
dów powszechnych, Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) wyraźnie stanowią, że powinien
być to sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie. Z treści zaskarżonego kasacją wy-
roku wynika natomiast, że w rozpoznawanej sprawie jednoosobowemu składowi
orzekającemu sądu - Sądu Okręgowego w Warszawie-Sądu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów - przewodniczył sędzia sądu rejonowego.
Sędzia może i powinien wykonywać władzę sądowniczą w sądzie, w którym
ma swoje miejsce służbowe (art. 55 § 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych). Wy-
jątki od zasady, że sędzia powinien orzekać w sądzie, w którym ma wyznaczone
miejsce służbowe (siedzibę), pozwalające na orzekanie w danym sądzie przez sę-
dziego innego sądu, są ściśle reglamentowane ustawowo. Zasady orzekania sędzie-
go w innym sądzie określa między innymi art. 46 § 1 Prawa o ustroju sądów pow-
szechnych. Zgodnie z tym przepisem, w składzie sądu może brać udział tylko jeden
sędzia innego sądu; sędzia sądu niższego nie może być przewodniczącym składu
sądu; Minister Sprawiedliwości może jednak przyznać sędziemu sądu rejonowego,
delegowanemu do sądu okręgowego, prawo przewodniczenia w sprawach rozpo-
znawanych przez ten sąd w pierwszej instancji, w składzie jednego sędziego i dwóch
ławników albo w składzie jednego sędziego. Z przepisu tego wynika generalna zasa-
da, że sędzia sądu niższego nie może być przewodniczącym składu sądzącego w
sądzie wyższym, chyba że Minister Sprawiedliwości przyzna takiemu sędziemu (co
dotyczy tylko sędziów sądu rejonowego delegowanych do sądu okręgowego) prawo
przewodniczenia w sprawach rozpoznawanych przez sąd okręgowy w pierwszej in-
stancji między innymi w składzie jednego sędziego. Naruszenie tej zasady ustrojowej
powoduje nieważność postępowania cywilnego.
Ponieważ w aktach rozpoznawanej sprawy brak było informacji o tym, czy
przewodniczący składu sądzącego, będący sędzią sądu rejonowego, dysponował
upoważnieniem do orzekania w sądzie okręgowym, a zwłaszcza upoważnieniem do
przewodniczenia składowi orzekającemu w sprawach rozpoznawanych przez ten
sąd, Sąd Najwyższy zwrócił się do Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie o wyja-
śnienie tej kwestii. W odpowiedzi Prezes Sądu Okręgowego wyjaśnił, że przewodni-
czący składowi sędziowskiemu sędzia Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy posia-
dał jedynie delegację Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie udzieloną na pod-
stawie art. 77 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszech-
nych. Zgodnie z tym przepisem, prezes sądu okręgowego, po uzyskaniu zgody kole-
gium sądu okręgowego, może delegować sędziego sądu rejonowego albo sędziego
sądu okręgowego do pełnienia obowiązków sędziego na obszarze właściwości tego
samego sądu okręgowego, jednakże na czas nie dłuższy niż miesiąc w ciągu roku.
W przepisie tym przewidziano instytucję tzw. małej delegacji, czyli delegowania sę-
dziego sądu rejonowego, w ramach okręgu sądowego, przez prezesa sądu okręgo-
wego do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie. Delegowanie to - dotyczą-
ce pełnienia obowiązków sędziego, przez okres nie dłuższy niż jeden miesiąc w
ciągu roku, tylko za zgodą kolegium sądu i tylko w granicach okręgu sądowego - nie
może jednak obejmować sytuacji, która - wbrew zasadzie wynikającej z art. 46 § 1
Prawa o ustroju sądów powszechnych - oznaczałaby przyznanie sędziemu sądu re-
jonowego, delegowanemu do sądu okręgowego przez prezesa sądu okręgowego,
prawa przewodniczenia w sprawach rozpoznawanych przez ten sąd w pierwszej in-
stancji, w składzie jednego sędziego i dwóch ławników albo w składzie jednego sę-
dziego. Sprzeciwia się bowiem temu zasada, że sędzia sądu niższego nie może być
przewodniczącym składu sądzącego w sądzie wyższym, a jedyny od niej wyjątek
dotyczy przyznania sędziemu sądu rejonowego przez Ministra Sprawiedliwości (a
więc nie przez prezesa sądu okręgowego, nawet za zgodą kolegium sądu okręgowe-
go) prawa przewodniczenia w sprawach rozpoznawanych przez sąd okręgowy w
pierwszej instancji między innymi w składzie jednego sędziego.
W odniesieniu do sędziego sądu rejonowego delegacja prezesa sądu okręgo-
wego może dotyczyć jedynie sytuacji delegowania tego sędziego do pełnienia obo-
wiązków sędziego w innym sądzie rejonowym albo do pełnienia obowiązków w są-
dzie okręgowym, ale bez prawa przewodniczenia w sprawach rozpoznawanych przez
sąd okręgowy w pierwszej instancji w składzie jednego sędziego i dwóch ławników
albo w składzie jednego sędziego (co de facto oznacza delegowanie do pełnienia
obowiązków sędziego w sądzie okręgowym w sprawach rozpoznawanych w pierw-
szej lub w drugiej instancji w składach zawodowych, jednak bez prawa przewodni-
czenia składowi sądzącemu).
W wyroku Sądu Najwyższego z 21 listopada 1997 r., I CKN 825/97 (OSNC
1998 nr 5, poz. 81; OSP 1998 nr 5, poz. 93 z glosą A. Szpunara; Palestra 1998 nr 9-
10, s. 202 z glosą A. Zielińskiego), uznano, że wzięcie przez Sąd Najwyższy z
urzędu pod rozwagę nieważności postępowania (art. 39311 k.p.c.) dotyczy tylko nie-
ważności postępowania przed sądem drugiej instancji (podobnie w wyroku Sądu
Najwyższego z 10 lutego 1998 r., II CKN 600/97, OSP 1999 nr 3, poz. 58 z glosą W.
Broniewicza). W rozpoznawanej sprawie Sąd Najwyższy wziął z urzędu pod rozwagę
nieważność postępowania przed Sądem Okręgowym w Warszawie-Sądem Ochrony
Konkurencji i Konsumentów jako Sądem pierwszej instancji, ponieważ kasacja przy-
sługiwała bezpośrednio od wyroku Sądu pierwszej instancji do Sądu Najwyższego.
Stwierdzenie z urzędu nieważności postępowania w zakresie obejmującym
rozprawę poprzedzającą wydanie zaskarżonego wyroku (oraz samo zaskarżone
orzeczenie) czyni zbędnym rozważanie przez Sąd Najwyższy zasadności przytoczo-
nych w kasacji jej podstaw i ich usprawiedliwienia. Należy jednak zwrócić uwagę, że
w kwestii możliwości nałożenia kar pieniężnych na podstawie ustawy z dnia 15 grud-
nia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów w odniesieniu do stanów faktycz-
nych sprzed jej wejścia w życie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9
marca 2004 r., w sprawie III SK 19/04.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, na podstawie powołanego wyżej
11
13
art. 393 § 1 k.p.c. oraz art. 393 § 1 w związku z art. 386 § 2 k.p.c. w związku z art.
39319 k.p.c., orzekł jak w sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] III SK 7/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/15-16/241
2007-06-05 
[IA] III SK 6/07   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/7-8/120
2007-05-17 
[IA] III SK 5/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/19-20/306
2007-06-06 
[IA] III SK 4/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/19-20/305
2007-06-06 
[IA] III SK 2/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/11-12/182
2007-04-25 
  • Adres publikacyjny: