Wyrok SN - III SK 2/05
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:III SK 2/05
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2007/1-2/36
Data wydania:2006-01-12

Wyrok z dnia 12 stycznia 2006 r.
III SK 2/05

W sprawach o wykonanie postanowienia sądu dotyczącego wpisu lub
wykreślenia partii politycznej z ewidencji ma zastosowanie art. 521 k.p.c. w
związku z art. 22 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 ze zm.).

Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Andrzej Wasilewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 stycznia 2006 r.
sprawy z wniosku Państwowej Komisji Wyborczej z udziałem Unii Polityki Realnej -
Prawica o wykreślenie wpisu partii politycznej z ewidencji, na skutek kasacji uczest-
nika od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 stycznia 2005 r.
[...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 23 stycznia 2002 r. [...]
oddalił apelację uczestnika postępowania - Unii Polityki Realnej-Prawica od posta-
nowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 26 lutego 2001 r. [...], mocą którego
Sąd Okręgowy w Warszawie orzekł o wykreśleniu partii politycznej ,,Unia Polityki Re-
alnej-Prawica" z ewidencji partii politycznych [...] oraz postawił tę partię w stan likwi-
dacji i wezwał ją do wskazania w terminie 1 miesiąca osoby likwidatora, podając w
uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia, że statut partii politycznej Unia Polityki Realnej-
Prawica nie czyni zadość wymaganiom określonym w art. 9 ustawy z dnia 27
czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 98, poz. 604), ponieważ ,,w statucie nie określono obo-
wiązków poszczególnych kategorii członków. Nie sprecyzowano kadencji władz oraz
ich kompetencji. Brak jest regulacji normującej sposób zaciągania zobowiązań ma-
jątkowych, uzyskiwania środków finansowych oraz trybu sporządzania i zatwierdza-
nia informacji o działalności finansowej partii. Nie przewidziano też zasad dokonywa-
nia zmian statutu, sposobu rozwiązania się partii oraz trybu łączenia z inna partią. W
statucie nieprecyzyjnie umocowano tryb dokonywania wyboru organów partii i uzu-
pełniania składu tych organów (art. 9 pkt 3, 4, 5, 6, 8, 9 ustawy). W wyniku kasacji
wniesionej przez partię polityczną - Unię Polityki Realnej-Prawica, Sąd Najwyższy
postanowieniem z dnia 21 października 2003 r. [...] uchylił zaskarżone postanowienie
Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 stycznia 2002 r. oraz poprzedzające je
postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 26 lutego 2001 r. i przekazał
sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Z kolei, w wyniku rozpoznania wniosku Państwowej Komisji Wyborczej w War-
szawie z dnia 6 listopada 2003 r., w którym wniosła ona o wykreślenie z ewidencji
partii politycznych wpisu partii politycznej pod nazwą ,,Unia Polityki Realnej-Prawica",
Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z dnia 4 czerwca 2004 r. [...] wykreślił
z ewidencji partii politycznych partię o nazwie ,,Unia Polityki Realnej-Prawica" wpi-
sana do rejestru partii politycznych pod numerem ewidencyjnym - [...] oraz postawił
partię polityczną Unia Polityki Realnej-Prawica w stan likwidacji, wzywając ją równo-
cześnie do wskazania w terminie 30 dni likwidatora majątku partii. W uzasadnieniu
tego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy stwierdził w szczególności, że: po pierwsze -
,,bezsporne jest w sprawie, że partia polityczna Unia Polityki Realnej-Prawica nie zło-
żyła w ustawowym terminie sprawozdania finansowego za 2002 r., do czego była
zobowiązana na podstawie art. 38. 1. ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach
politycznych (tekst pierwotny: Dz.U. 1997 r. Nr 98, poz. 604 z późn. zmianami)"; po
drugie - ,,podniesione przez partię okoliczności niedotrzymania ustawowego obo-
wiązku złożenia rozliczenia nie zasługują na uznanie. Szczególnie nietrafiony jest
zarzut prawomocnego wykreślenia Partii z ewidencji wskutek orzeczenia Sądu Ape-
lacyjnego z dnia 23 stycznia 2002 r. W polskim systemie prawnym kasacja przysłu-
guje od orzeczeń nieprawomocnych. Orzeczenie Sądu Apelacyjnego nie mogło
uprawomocnić się do czasu rozstrzygnięcia kasacji przez Sąd Najwyższy bądź przed
upływem terminu do złożenia odwołania. Partia mogła zatem czynnie wykonywać
swoje cele statutowe do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Wpraw-
dzie orzeczenie drugiej instancji jest natychmiast wykonalne - art. 388 § 1 k.p.c., jed-
nakże to uregulowanie dotyczy jedynie orzeczeń nadających się do wykonania w
drodze egzekucji. Orzeczenie o wykreśleniu partii politycznej z ewidencji jest orze-
czeniem kształtującym prawo, a zatem nie podlega wykonaniu w drodze egzekucji";
po trzecie - ,,ponadto, ustawa o partiach politycznych nie uzależnia złożenia spra-
wozdania finansowego od faktycznie uzyskanych środków finansowych, które partia
mogła przecież uzyskać w postaci kredytów bankowych, a nie tylko z Funduszu Wy-
borczego. A zatem, niezależnie od formy i rozmiarów prowadzonej działalności, par-
tia była zobowiązana do złożenia rozliczenia, chociażby wykazującego obroty zero-
we. Wszystkie inne argumenty dotyczące ewentualnych prowokacji politycznych jako
pozamerytoryczne nie mogą być podstawą rozstrzygnięcia w niniejszym postępowa-
niu." Następnie, postanowieniem z dnia 20 lipca 2004 r. Sąd Okręgowy w Warszawie
uzupełnił wydane uprzednio w niniejszej sprawie swe postanowienie z dnia 4
czerwca 2004 r. poprzez dodanie pkt 4: ,,kosztami nin. Postępowania obciążyć Unię
Polityki Realnej-Prawica i nakazać pobranie od uczestnika postępowania na rzecz
Skarbu Państwa (kasa tutejszego sądu) kwoty 30 (trzydziestu) zł tytułem nieuiszcze-
nia wpisu sądowego."

Następnie, Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 21 stycznia
2005 r. [...] oddalił apelację uczestnika postępowania - Unii Polityki Realnej-Prawica
od powyższego postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 4 czerwca
2004 r., uzupełnionego postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20
lipca 2004 r.;w uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny stwierdził w szcze-
gólności, że: po pierwsze - ,,w pełni podziela ustalenia i rozważania Sądu Okręgowe-
go wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia i przyjmuje je za własne";
po drugie - nietrafny jest zarzut apelacji, iż partia polityczna Unia Polityki Realnej-
Prawica nie prowadziła działalności ,,w wyniku wydanych błędnie orzeczeń o wykre-
śleniu je z ewidencji partii politycznych, z innych przyczyn niż przedmiot niniejszej
sprawy. Jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy, orzeczenia Sądu Apelacyjnego są
wykonalne, ale nieprawomocne. Również w postępowaniu nieprocesowym stosownie
do treści art. 5191 k.p.c. wymienione postanowienia Sądu Apelacyjnego są niepra-
womocne do czasu rozpoznania kasacji (w sprawach o wykreślenie partii z ewidencji
kasacja przysługuje stosownie do treści art. 22 ustawy o partiach politycznych) lub do
upływu terminu do wniesienia kasacji."; po trzecie - ,,nietrafnie zarzuca skarżący, iż
nie złożenie sprawozdania finansowego spowodowane zostało nie wpisaniem do
ewidencji partii osób upoważnionych do jej reprezentacji, co w jego ocenie winno
skutkować oddaleniem wniosku. W dniu 20 listopada 1998 r. został złożony wniosek
o dokonanie wpisu do ewidencji osób uprawnionych do reprezentacji partii na ze-
wnątrz. Postępowanie w tej sprawie zostało zawieszone postanowieniem z dnia 23
kwietnia 1999 r. z uwagi na toczące się postępowanie o wykreślenie partii z rejestru.
Postępowanie o dokonanie wpisu nie zostało podjęte. Jednak w ocenie Sądu Apela-
cyjnego, okoliczność ta nie miała wpływu na właściwą reprezentację uczestniczki
postępowania. Ustawa o partiach politycznych nakłada na partie obowiązek zawia-
damiania Sądu, między innymi o zmianach w składzie organów uprawnionych do
reprezentacji, w celu dokonania wpisu do rejestru (art. 19 ustawy). Wpis tych osób,
zgodnie z treścią wskazanej normy prawnej, ma charakter deklaratoryjny, a więc
skuteczność powołania osób uprawnionych do reprezentacji jest uzależniona od
ważności ich wyboru stosownie do postanowień statutu, a nie od rejestru. W ocenie
Sądu Apelacyjnego, osoby wskazane we wniosku z dnia 20 listopada 1998 r. były
uprawnione i obowiązane do wykonywania zobowiązań nałożonych na partię ustawą
o partiach politycznych, niezależnie od dokonania wpisu do rejestru"; po czwarte -
,,nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 11 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej. Wykreślenie partii politycznej na skutek nie złożenia sprawozdania finanso-
wego jest, w ocenie Sądu Apelacyjnego, w pełni zgodne z postanowieniami Konsty-
tucji, a nadto jest wyrazem zasady jawności finansowania partii politycznych i usta-
wowych skutków zaniechania obowiązku składania sprawozdania finansowego"; po
piąte - ,,także wskazany art. 38z ustawy o partiach politycznych nie jest sprzeczny z
art. 11 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Obowiązek
złożenia corocznego sprawozdania finansowego w określonym terminie, jest jak to
już wykazano wyrazem jawności finansowania partii politycznych, a nadto stanowi
realizację uprawnionych (art. 11 § 2) ograniczeń w formie ustawy z uwagi na ko-
nieczność zapewnienia bezpieczeństwa państwowego i publicznego, ochronę po-
rządku i zapobieganiu przestępstw".

W kasacji od powyższego postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z
dnia 21 stycznia 2005 r. pełnomocnik uczestnika postępowania - Unii Polityki Real-
nej-Prawica zarzucił: po pierwsze - naruszenie art. 38 ust. 1 w związku z art. 38c ust.
2 ustawy o partiach politycznych, ,,przez błędną wykładnię, iż istnieje obowiązek zło-
żenia sprawozdania finansowego w sytuacji, gdy orzeczeniem sądu partię wykre-
ślono z rejestru, a ponadto, iż w razie zaniechania tego obowiązku Sąd wydaje po-
stanowienie o wykreśleniu partii politycznej z ewidencji bez rozpatrywania okoliczno-
ści owego zaniechania"; po drugie - ,,naruszenie art. 11 Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka oraz art. 11 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, przez wydanie orzecze-
nia o wykreśleniu partii politycznej z ewidencji z powodu nie złożenia sprawozdania
finansowego z przyczyn, nota bene, wywołanych błędnym orzeczeniem Sądów o
wykreśleniu partii z rejestru uchylonym następnie przez Sąd Najwyższy w rozpozna-
niu kasacji, prowadzące w konsekwencji do ingerencji Państwa nieproporcjonalnej do
uprawnionego celu ." Równocześnie, jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie kasa-
cji do rozpoznania pełnomocnik skarżącego uczestnika postępowania wskazał, iż
,,zachodzi potrzeba wykładni stosunku art. 38 ust. 1 i art. 38c ust. 2 ustawy o partiach
politycznych do art. 11 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i art. 11 ust. 1 Kon-
stytucji Rzeczypospolitej Polskiej w aspekcie ich zgodności z tymi aktami prawnymi
wyższego rzędu, gwarantującymi prawo do tworzenia partii politycznych" W konse-
kwencji, w kasacji sformułowany został wniosek o uchylenie zaskarżonego postano-
wienia Sądu Apelacyjnego oraz poprzedzającego go postanowienia Sądu Okręgo-
wego.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do dyspozycji art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów po-
wszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), która weszła w życie z dniem 6 lutego
2005 r. (art. 6 tej ustawy) do złożenia i rozpoznania kasacji od orzeczenia wydanego
przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, a także do odmowy przyjęcia kasacji
do rozpoznania, stosuje się przepisy dotychczasowe.

Zgodnie z dyspozycją art. 22 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach poli-
tycznych (Dz.U. Nr 98, poz. 604 ze zm. - obecnie tekst jednolity: Dz.U. z 2001 r. Nr
79, poz. 857 ze zm. - powoływanej nadal jako: ustawa o partiach politycznych), któ-
rego brzmienie nie uległo zmianie, ,,w sprawach o wpis partii politycznej do ewidencji
stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieproceso-
wym, z uwzględnieniem przepisów niniejszej ustawy, z tym że kasacja przysługuje
jedynie od postanowień sądu drugiej instancji w przedmiocie wpisu lub wykreślenia
wpisu z ewidencji." Oznacza to, że w sprawach o wpis lub wykreślenie partii politycz-
nej z ewidencji ma zastosowanie w szczególności także art. 521 k.p.c., wedle któ-
rego: ,,jeżeli przepis szczególny inaczej nie stanowi, postanowienie orzekające co do
istoty sprawy staje się skuteczne, a jeżeli wymaga wykonania - także wykonalne, po
uprawomocnieniu się § 1. Jeżeli postanowienie takie ulega z mocy ustawy wykona-
niu przed uprawomocnieniem się, sąd, który wydał postanowienie, może stosownie
do okoliczności wstrzymać jego wykonanie § 2".
W rozpoznawanej sprawie należy mieć na uwadze to, że: po pierwsze - sto-
sownie do wymagań ustawowych, partia polityczna ma obowiązek składać Państwo-
wej Komisji Wyborczej, nie później niż do 31 marca każdego roku, sprawozdanie o
źródłach pozyskania środków finansowych (art. 38 ust. 1 in principio ustawy o par-
tiach politycznych), a w przypadku niezłożenia przez partię polityczną sprawozdania
w wymaganym ustawą terminie Państwowa Komisja Wyborcza ma obowiązek wy-
stąpić do sądu o wykreślenie wpisu tej partii z ewidencji (art. 38c ust. 1 ustawy o par-
tiach politycznych); po drugie - jest poza sporem, że skarżąca - Unia Polityki Realnej-
Prawica nie dopełniła obowiązku ustawowego wynikającego z art. 38 ust. 1 ustawy o
partiach politycznych i nie złożyła Państwowej Komisji Wyborczej w terminie do 31
marca 2003 r. wymaganego sprawozdania o źródłach pozyskiwania środków finan-
sowych, w tym o kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania oraz o wydatkach
poniesionych ze środków Funduszu Wyborczego w 2002 r., a w tej sytuacji Pań-
stwowa Komisja Wyborcza wystąpiła w dniu 6 listopada 2003 r. z wnioskiem do Sądu
o wykreślenie z ewidencji partii politycznych Unii Polityki Realnej-Prawica; po trzecie
- w konsekwencji, Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z dnia 4 czerwca
2004 r., wydanym na podstawie art. 38c ust. 2 ustawy o partiach politycznych, orzekł
o wykreśleniu z ewidencji partii politycznych wpisu partii politycznej Unia Polityki Re-
alnej-Prawica, a następnie - w wyniku rozpoznania apelacji uczestnika tego postę-
powania - rozstrzygnięcie to zostało utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Ape-
lacyjnego w Warszawie z dnia 21 stycznia 2005 r.; po czwarte - w rozpoznawanej
sprawie zaskarżone kasacją postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia
21 stycznia 2005 r. nie było postanowieniem prawomocnym; po piąte - ponieważ na
gruncie obowiązującego porządku prawnego brak jest przepisu ustawowego, który
przewidywałby wykonanie postanowienia sądu w sprawie wykreślenia partii politycz-
nej z ewidencji przed jego uprawomocnieniem się, oznacza to, że także w rozpozna-
wanej sprawie postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 21 stycznia 2005 r., od któ-
rego uczestnikowi postępowania - Unii Polityki Realnej-Prawica przysługiwała kasa-
cja (art. 22 ustawy o partiach politycznych), z chwilą jego wydania ani nie stało się
skuteczne, ani też nie było jeszcze wykonalne (art. 521 k.p.c.).
W tej sytuacji, oczywiście bezzasadne okazały się podniesione przez pełno-
mocnika uczestnika postępowania - Unii Polityki Realnej-Prawica w kasacji od za-
skarżonego postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie zarzuty naruszenia art.
38 ust. 1 w związku z art. 38c ust. 2 ustawy o partiach politycznych, a także zarzuty
naruszenia art. 11 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawo-
wych wolności oraz art. 11 ust. 1 Konstytucji RP, w uzasadnieniu których w kasacji
wywiedziono, iż: ,,zdaniem skarżącej, sprzeczne z aktami wyższej rangi niż ustawa
zwykła są regulacje art. 38 ust. 1 i art. 38c ust. 2 ściśle stosowane przez Sądy obu
instancji. Wymagania bowiem od partii składania sprawozdania finansowego (art. 38
ust. 1) w sytuacji, gdy jest ona wykreślona postanowieniem Sądu, wydaje się być
zbyt daleką ingerencją państwa w prawo do tworzenia partii gwarantowane aktami
prawnymi wyższej rangi. Nie jest winą skarżącej opłakany stan ustawodawstwa, brak
precyzji przepisów i ich częsta niezgodność z Konstytucją RP i EKPCZ. Taki stan
tym bardziej uzasadnia dokonywanie przez Sądy wykładni owego prawa zgodnie z
Konstytucją RP i EKPCZ. W niniejszej sprawie poszanowanie prawa przez skarżącą,
w tym art. 388 k.p.c., zgodnie z którym wyrok Sądu II instancji był natychmiast wyko-
nalny, odbija się negatywnie na losie skarżącej partii". Powyższa argumentacja
wskazuje jednak jednoznacznie na to, że w danym wypadku ,,o losie partii politycz-
nej" zdecydowała po prostu nieznajomość prawa (ignorantia iuris nocet).

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 k.p.c. w
związku z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postę-
powania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z
2005 r. Nr 13, poz. 98) orzekł jak w sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] III SK 7/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/15-16/241
2007-06-05 
[IA] III SK 6/07   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/7-8/120
2007-05-17 
[IA] III SK 5/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/19-20/306
2007-06-06 
[IA] III SK 4/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/19-20/305
2007-06-06 
[IA] III SK 2/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/11-12/182
2007-04-25 
  • Adres publikacyjny: