Wyrok z dnia 9 marca 2004 r.
III SK 11/04

Zakaz rozpowszechniania audycji lub innych przekazów, które mogą za-
grażać rozwojowi niepełnoletnich określony w art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 29
grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 101,
poz. 1114 ze zm.) dotyczy sytuacji, w których zagrożenie to jest prawdopo-
dobne.

Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 marca 2004 r. sprawy
z powództwa Telewizyjnej Korporacji Partycypacyjnej SA - z siedzibą w W. - następ-
cy prawnego Polskiej Korporacji Telewizyjnej Spółki z o.o. w W. przeciwko Przewod-
niczącemu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w przedmiocie odwołania od decyzji
Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji [...] z dnia 28 lutego 2001 r.,
na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Gospo-
darczego w Warszawie z dnia 27 września 2002 r. [...]

1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił odwołanie,
2. zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanego kwotę 2.700 zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym oraz kwotę
1.000 zł tytułem zwrotu wpisu od kasacji.

U z a s a d n i e n i e


Przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (nadal jako: Przewodni-
czący KRRiT) decyzją [...] z dnia 28 lutego 2001 r. stwierdził naruszenie przez Polską
Korporację Telewizyjną Spółka z o.o. z siedzibą w W. (nadal jako: Polska Korporacja
Telewizyjna) § 1 pkt 1, pkt 2 i pkt 3 rozporządzenia Krajowej Rady Radiofonii i Tele-
wizji z dnia 21 listopada 1994 r. w sprawie szczegółowych zasad rozpowszechniania
przez radio i telewizję audycji, które mogą zagrażać psychicznemu, uczuciowemu lub
fizycznemu rozwojowi dzieci i młodzieży (Dz.U. z 1995 r. Nr 20, poz. 108 ze zm.) po-
przez rozpowszechnienie w dniu 10 stycznia 2001 r. o godz. 2000 filmu amerykań-
skiego pt. ,,M." [...] i nałożył na Polską Korporację Telewizyjną karę pieniężną w wy-
sokości 100.000 zł. W uzasadnieniu tej decyzji Przewodniczący KRRiT stwierdził w
szczególności, że: po pierwsze - Polska Korporacja Telewizyjna rozpowszechniła film
,,M." o godz. 2000, kwalifikując go jako możliwy do oglądania w kategorii ,,za zgodą
rodziców", podczas gdy w wersji wyświetlanej w kinach w USA został on zakwalifiko-
wany do kategorii filmów ,,tylko dla dorosłych"; po drugie - film ten nasycony jest wul-
garyzmami i scenami oraz zwrotami zawierającymi treści agresywne, pokazuje pato-
logiczne wzorce relacji i zachowań społecznych w kontekście problematyki trudno
zrozumiałej dla dzieci, a tym samym treści tego filmu mogą być odbierane jako za-
grażające w sensie emocjonalnym zwłaszcza dzieciom w wieku przedszkolnym oraz
młodzieży szkolnej; po trzecie - emisja tego filmu nastąpiła o godz. 2000, pomimo
obowiązującego na podstawie art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o ra-
diofonii i telewizji (Dz.U. z 1993 r. Nr 7, poz. 34 ze zm. - powoływanej nadal jako:
ustawa o radiofonii i telewizji) zakazu rozpowszechniania tego typu audycji lub innych
przekazów pomiędzy godziną 600 rano a godziną 2300 wieczorem.

W wyniku odwołania Polskiej Korporacji Telewizyjnej od decyzji
Przewodniczącego KRRiT z dnia 28 lutego 2001 r., w którym podniosła ona zarzut
błędu w ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonej decyzji,
sprzeczność istotnych ustaleń w tej sprawie z treścią zebranego materiału dowodo-
wego oraz niewłaściwe zastosowanie § 1 pkt 3 i § 2 ust. 1 rozporządzenia KRRiT z
1994 r. - Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 27 września 2002 r. [...] uchy-
lił powyższą decyzję oraz zasądził od Przewodniczącego KRRiT koszty postępowa-
nia na rzecz Polskiej Korporacji Telewizyjnej. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd
Okręgowy - mając na uwadze dyspozycję art. 18 ust. 4 i ust. 5 ustawy o radiofonii i
telewizji oraz § 1 rozporządzenia KRRiT - stwierdził, że decyzja [...] Przewodniczą-
cego KRRiT ,,jest w ocenie Sądu nietrafna", bowiem: po pierwsze - ,,film nie zawiera
treści pornograficznych. Wprawdzie zawiera kilka scen miłosnych, są one jednak
zrealizowane w sposób kulturalny (...), nie są wulgarne (...)"; po drugie - ,,film zawiera
słowa i zwroty wulgarne, grubiańskie, rubaszne, obraźliwe i pogardliwe (łącznie 122,
jak podaje w zaskarżonej decyzji Przewodniczący KRRiT), a także sceny przemocy.
Jednakże nie sama ilość przemocy i wulgaryzmów jest decydująca, lecz to czy treści
te mogą zagrażać fizycznemu, psychicznemu i moralnemu rozwojowi niepełnolet-
nich."; po trzecie - Sąd dopuścił w sprawie dowód z opinii biegłego psychologa, na
podstawie której skonstatował, iż: ,,problemy poruszone w filmie nie stanowią zagro-
żenia dla rozwoju emocjonalnego nieletnich, prezentowane w filmie sceny przemocy
oraz wulgaryzmy mogą być wprawdzie dla części dzieci interesujące, ale w filmie
brutalne zachowania nie były nagradzane, a więc nie zachęcają do ich stosowania w
rzeczywistości. Zdaniem biegłej ,,film mogą oglądać nieletni powyżej 15 roku życia,
ale wyłącznie za zgodą i w towarzystwie dorosłych."; równocześnie: ,,Sąd nie
uwzględnił wniosku pełnomocnika Przewodniczącego KRRiT o dopuszczenie dowo-
du z opinii innego biegłego lub wydanie opinii uzupełniającej przez biegłą (...), która
miałaby się w tej opinii ustosunkować do poglądów innych biegłych na temat sporne-
go filmu. Przede wszystkim celem postępowania sądowego nie jest wymiana poglą-
dów pomiędzy biegłymi. W sprawie niniejszej opinia biegłego jest wyczerpująca,
logiczna i nie zachodzi konieczność jej uzupełnienia. Biegła była słuchana przez Sąd
na rozprawie (...) i pełnomocnicy stron nie mieli do niej żadnych pytań."; po czwarte -
,,Ocena filmu musi być kompleksowa, uwzględniająca również wartość artystyczną i
wymowę społeczną - a te kwestie w zaskarżonej decyzji w ogóle nie były wzięte pod
rozwagę. Bardziej brutalne treści zawierają chociażby programy informacyjne nada-
wane w różnych porach dnia"; po piąte - ,,Nie bez znaczenia jest również okolicz-
ność, iż film był nadany o godz. 2000, gdy małe dzieci powinny już po dobranocce
udawać się na spoczynek, że był oznakowany w sposób umożliwiający zorientowa-
nie się, iż nie jest przeznaczony dla dzieci w każdym wieku, a ponadto telewizja ,,C."
jest kodowana i nie jest powszechnie dostępna."

W kasacji od powyższego wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27
września 2002 r. Przewodniczący KRRiT zarzucił.
Po pierwsze - Naruszenie art. 379 pkt 5 k.p.c., które miało istotny wpływ na
wynik sprawy, a tym samym skutkuje nieważność postępowania, bowiem: ,,W dniu 6
czerwca 2002 r. odbyła się przed Sądem Okręgowym rozprawa, na której biegła -
wyznaczona w sprawie przez Sąd - podpisała (dopiero wtedy) wydaną przez siebie
opinię. Strona pozwana w swoim piśmie procesowym złożonym bezpośrednio w Są-
dzie w dniu 22 maja 2002 r. zajęła stanowisko w przedmiocie przesłania jej - wraz z
wezwaniem na rozprawę na dzień 6.06.2002 r. - tekstu niepodpisanej opinii. W pi-
śmie tym strona pozwana uzasadniła swoje stanowisko o niemożności złożenia me-
rytorycznego stanowiska w przedmiocie tej opinii. Na rozprawie przed Sądem Okrę-
gowym, która miała miejsce w dniu 6 czerwca 2002 r. Sąd ten wydał postanowienie,
mocą którego zobowiązał stronę pozwaną do pisemnego ustosunkowania się do
prawidłowo podpisanej przez biegłą opinii. 19 czerwca 2002 r. strona pozwana (...)
złożyła pismo procesowe, w którym zgłosiła konkretne zarzuty do wydanej przez bie-
głą opinii. O rozprawie wyznaczonej przez Sąd na dzień 19 września 2002 r. Sąd
Okręgowy nie powiadomił biegłej. Tym samym, Sąd Okręgowy pozbawił stronę po-
zwaną możliwości zadania biegłej pytań oraz ustosunkowania się przez nią do za-
rzutów strony pozwanej w cytowanym piśmie procesowym (...). Postępowanie w tej
sprawie zostało ograniczone do przesłuchania biegłej na rozprawie w dniu 6.06.2002
r., na której - dopiero wtedy - została stronie pozwanej prawidłowo doręczona opinia.
Na tej rozprawie Sąd nie uwzględnił zgłoszonych przez stronę pozwaną wniosków
dowodowych. W świetle powyższych faktów nie może budzić wątpliwości, że strona
pozwana została pozbawiona możliwości obrony swoich praw".
Po drugie - Naruszenie art. 18 ustawy o radiofonii i telewizji ,,przez błędną jego
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie". KRRiT stoi na straży wolności słowa w radiu
i telewizji (art. 6 ustawy o radiofonii i telewizji), ma jednak również obowiązek kontroli
przestrzegania przez nadawców między innymi wymagań określonych w art. 18
ustawy o radiofonii i telewizji. Tymczasem, w rozpoznawanej sprawie: ,,wbrew usta-
leniom Sądu, przedstawiony przez stronę pozwaną materiał dowodowy w sposób
oczywisty świadczy o tym, że wyemitowany przez stronę powodową film przynajmniej
mógł zagrażać fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi nieletnich, a
zatem w godzinach pomiędzy 600 a 2300 nie powinien zostać wyemitowany. Stanowi-
ska powyższego nie zmienia fakt, że film ten nadany został w paśmie kodowanym.
Emisja audycji lub innych przekazów w paśmie kodowanym pozostaje bez żadnego
wpływu na konieczność dostosowania ich do wymogów ustawy o radiofonii i telewi-
zji."
Po trzecie - Ponadto, w uzasadnieniu kasacji Przewodniczący KRRiT zarzucił,
że: a) rozpoznając sprawę Sąd ,,nie wziął pod uwagę pisemnych dowodów przedsta-
wionych w tej sprawie przez stronę pozwaną. W uzasadnieniu wyroku nie znalazło
się nawet jedno zdanie, które dałoby podstawę do przyjęcia, jakimi motywami w tym
zakresie kierował się Sąd. Stanowisko Sądu przedstawione w uzasadnieniu skarżo-
nego wyroku zawiera wewnętrzne sprzeczności - podobnie zresztą, jak stanowisko
biegłej w wydanej opinii. W ślad za opinią biegłego Sąd przyjął, że film mogą oglądać
,,nieletni powyżej 15 roku życia, ale wyłącznie za zgodą i w towarzystwie dorosłych."
A contrario należy zatem przyjąć, że dzieci do 15 roku życia filmu tego nie powinny
oglądać w ogóle."; b) ,,Sąd przywołał programy informacyjne stwierdzając, że często
zawierają one sceny bardziej okrutne niż oceniany w tej sprawie film. Na bazie tych
wywodów Sąd wyraził swoistego rodzaju zdziwienie, że ,,nadawcom tych programów
nie czyni się zarzutów nieprzestrzegania przepisów ustawy o radiofonii i telewizji".
Powyższe stanowisko Sądu musi budzić co najmniej zdziwienie, gdyż rolą Krajowej
Rady Radiofonii i Telewizji i jej Przewodniczącego - w tym zakresie - nie jest ocenia-
nie metodą porównawczą, który z wyeliminowanych programów zawierał sceny bar-
dziej, a który mniej drastyczne i na tej podstawie stwierdzać naruszenie w/w ustawy."
W konsekwencji, Przewodniczący KRRiT wniósł w kasacji o uchylenie w cało-
ści zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Warszawie
do ponownego rozpoznania lub o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie po-
wództwa oraz o zasądzenie kosztów postępowania wedle norm przepisanych.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia kasacją oraz jej
podstaw, biorąc pod uwagę z urzędu nieważność postępowania (art. 39311 § 1
k.p.c.). Podniesiony w kasacji zarzut nieważności postępowania poprzez naruszenia
art. 379 pkt 5 k.p.c., czyli pozbawienia strony pozwanej możliwości obrony jej praw
okazał się bezzasadny. Skarżący uzasadniał go tym, że doręczona mu została nie-
podpisana opinia powołanej przez Sąd Okręgowy biegłej, którą biegła podpisała do-
piero na rozprawie w dniu 6 czerwca 2002 r. i dlatego skarżący ustosunkował się do
tej opinii dopiero w piśmie procesowym z dnia 19 czerwca 2002 r., przy czym ,,Sąd
Okręgowy pozbawił stronę pozwaną możliwości zadania biegłej pytań oraz ustosun-
kowania się przez nią do zarzutów strony pozwanej przedstawionych w cytowanym
piśmie procesowym z 19.06.2002 r.", bowiem o rozprawie wyznaczonej na dzień 19
września 2002 r. Sąd nie powiadomił biegłej i równocześnie ,,na tej rozprawie Sąd nie
uwzględnił zgłoszonych przez stronę pozwaną wniosków dowodowych, a w przed-
miocie wniosków dowodowych (...) wypowiedział się dopiero w uzasadnieniu wyro-
ku." Tymczasem, stosownie do utrwalonego już orzecznictwa sądowego, nieważność
postępowania z tego powodu, że ,,strona została pozbawiona możności obrony swo-
ich praw" (art. 379 pkt 5 k.p.c.) należy interpretować w sposób ścisły, a to oznacza,
że ma ona miejsce tylko wówczas, gdy stronie całkowicie uniemożliwiono (,,pozba-
wiono możliwości") obronę przysługujących jej praw w postępowaniu sądowym, a nie
w sytuacji, gdy doszło jedynie do ograniczenia lub utrudnienia obrony praw strony
przed sądem w wyniku naruszenia określonych przepisów postępowania lub też z
powodu pominięcia przez sąd zgłoszonych przez stronę wniosków dowodowych.

Trafny okazał się natomiast podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 18
ustawy o radiofonii i telewizji oraz § 1 pkt 1 - pkt 3 rozporządzenia KRRiT z 1994 r.,
zwłaszcza jeśli zważyć, że ponieważ w kasacji nie został podniesiony żaden inny
zarzut naruszenia przepisów postępowania (poza omówionym wyżej, lecz bezzasad-
nym zarzutem nieważności postępowania), to Sąd Najwyższy jest związany ustale-
niami faktycznymi dokonanymi w toku postępowania w niniejszej sprawie przez Sąd
Okręgowy, w tym w szczególności także tymi spośród nich, na które Sąd ten wskazał
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, przyjmując je za podstawę dla swego roz-
strzygnięcia. Art. 18 ust. 4 i ust. 5 ustawy o radiofonii i telewizji stanowią w szczegól-
ności, że: ,,4. Zabronione są audycje lub inne przekazy zagrażające fizycznemu, psy-
chicznemu lub moralnemu rozwojowi niepełnoletnich, w szczególności zawierające
treści pornograficzne lub w sposób nieuzasadniony i nadmierny eksponujące prze-
moc. 5. Audycje lub inne przekazy, które mogą zagrażać fizycznemu, psychicznemu i
moralnemu rozwojowi niepełnoletnich, inne niż te, o których mowa w ust. 4, nie mogą
być rozpowszechniane między godziną 6 a godziną 23." Egzegeza treści obu przyto-
czonych przepisów wskazuje w szczególności jednoznacznie na to, że: po pierwsze -
w art. 18 ust. 4 ustawy o radiofonii i telewizji sformułowany został kategoryczny za-
kaz emitowania wymienionych w tym przepisie audycji lub innych przekazów, które
ze względu na swe treści ,,zagrażają" rozwojowi niepełnoletnich, czyli osób, które nie
ukończyły 18 lat (art. 10 § 1 k.c. a contrario); zakaz prawny sformułowany w tym
przepisie dotyczy sytuacji, w których ,,zagrożenie zostało stwierdzone" (faktycznie
istnieje!), a w konsekwencji emisja tego typu audycji lub innego przekazu jest bez-
względnie zabroniona; po drugie - w art. 18 ust. 5 ustawy o radiofonii i telewizji sfor-
mułowany został natomiast kategoryczny zakaz rozpowszechniania jedynie w okre-
ślonym czasie antenowym (pomiędzy godziną 600 rano a godziną 2300 wieczorem)
audycji lub innych przekazów, które ,,mogą zagrażać" rozwojowi niepełnoletnich, czyli
osób, które nie ukończyły 18 lat (art. 10 § 1 k.c. a contrario); zakaz prawny sformuło-
wany w tym przepisie dotyczy sytuacji, w których ,,zagrożenie jest możliwe" (jest
prawdopodobne!) i właśnie z tej przyczyny nie obowiązuje bezwzględny zakaz emisji
tego typu audycji lub innego przekazu, lecz jedynie zakaz ich emisji w porze określo-
nej w tym przepisie.
Z kolei, w § 1 ust. 1 pkt 1 - pkt 3 rozporządzenia KRRiT z 1994 r. (wydanego
na podstawie upoważnienia wynikającego z art. 18 ustawy o radiofonii i telewizji)
sformułowana została ponadto dyrektywa postępowania, która w praktyce służyć po-
winna ułatwieniu oraz ujednoliceniu stosowanych w tym zakresie kryteriów ocen, a
mianowicie: ,,nadawcy radiowi i telewizyjni powinni ograniczać emisję programów,
które mogą zagrażać psychicznemu, uczuciowemu lub fizycznemu rozwojowi dzieci i
młodzieży. Dotyczy to w szczególności audycji: 1) ukazujących brutalność i przemoc,
a zwłaszcza zawierających sceny znęcania się, dręczenia lub inne sceny okrutne, 2)
zawierających zachowania naruszające normy obyczajowe, zwroty, słowa i gesty
wulgarne, 3) drastycznie naruszających obyczajowość poprzez pornografię, prowa-
dzących do jedynie przedmiotowego traktowania człowieka, pozbawiających wrażli-
wości ludzkiej i uwłaczających jego godności".
Otóż dokonane w rozpoznawanej sprawie ustalenia faktyczne należy oceniać
w kontekście powyższej, aktualnie obowiązującej regulacji prawnej. I tak, trzeba
wziąć pod uwagę to, że charakteryzując rozpowszechniony przez stronę powodową
w dniu 10 stycznia 2001 r. o godz. 2000 film amerykański pt. ,,M." [...], za co Przewod-
niczący KRRiT decyzją [...] z dnia 28 lutego 2001 r. nałożył na Polską Korporację
Telewizyjną karę pieniężną w wysokości 100.000 zł, Sąd Okręgowy w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku stwierdził między innymi, iż: po pierwsze - ,,nie ulega wątpliwo-
ści, iż film zawiera słowa i zwroty wulgarne, grubiańskie, rubaszne, obraźliwe i po-
gardliwe (łącznie 122, jak podaje w skarżonej decyzji Przewodniczący KRRiT), a
także sceny przemocy."; po drugie - ,,prezentowane w filmie sceny przemocy oraz
wulgaryzmy mogą być wprawdzie dla części dzieci interesujące, ale w filmie brutalne
zachowania nie były nagradzane, więc nie zachęcają do ich stosowania w rzeczywi-
stości."; po trzecie - ,,zdaniem biegłej film mogą oglądać nieletni powyżej 15 roku ży-
cia (sic! - dop.), ale wyłącznie za zgodą i w towarzystwie dorosłych."; po czwarte -
,,film był nadany o godz. 2000, gdy małe dzieci powinny już po dobranocce udawać
się na spoczynek". Jednakże, powyższe ustalenia faktyczne - wbrew podjętemu
przez Sąd Okręgowy rozstrzygnięciu w rozpoznawanej sprawie - jednoznacznie
wskazują na to, że w tym wypadku strona powodowa naruszyła zakaz ustawowy
sformułowany w art. 18 ust. 5 ustawy o radiofonii i telewizji, skoro: a) amerykański
film pt. ,,M." [...] ,,zawierał słowa i zwroty wulgarne, grubiańskie, rubaszne, obraźliwe i
pogardliwe (łącznie 122, jak podaje w skarżonej decyzji Przewodniczący KRRiT), a
także sceny przemocy", ,,prezentowane w filmie sceny przemocy oraz wulgaryzmy
mogą być wprawdzie dla części dzieci interesujące", w związku z czym w opinii bie-
głej, film ten ,,mogą oglądać nieletni powyżej 15 roku życia" i to ,,wyłącznie za zgodą i
w towarzystwie dorosłych" - co wskazuje niedwuznacznie na to, że film ten niewąt-
pliwie ,,mógł zagrażać" fizycznemu, psychicznemu i moralnemu rozwojowi niepełno-
letnich; po drugie - pomimo stwierdzenia prawdopodobieństwa, iż film ten ,,może za-
grażać" fizycznemu, psychicznemu i moralnemu rozwojowi niepełnoletnich, jest poza
sporem, że film ten ,,był nadany o godz. 2000"; po trzecie - tym samym, postępowanie
strony powodowej było w tym wypadku sprzeczne z zakazem ustawowym sformuło-
wanym w art. 18 ust. 5 ustawy o radiofonii i telewizji, a dla oceny prawnych konse-
kwencji tego faktu nie mogły mieć żadnego znaczenia przytoczone przez Sąd Okrę-
gowy w tym kontekście w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku komentarze lub wyja-
śnienia zmierzające do wyjaśnienia motywów (lub wręcz usprawiedliwienia) postę-
powania strony powodowej.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39315 k.p.c.
orzekł jak w sentencji, zasądzając od strony powodowej na rzecz strony pozwanej
koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym na podstawie art. 98
k.p.c. w związku z § 6 pkt 5 i § 12 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwo-
ści z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
========================================