Wyrok z dnia 26 marca 1997 r.
III RN 7/97

Osoba, która była zatrudniona w aparacie bezpieczeństwa publicznego nie
może korzystać ze szczególnych uprawnień kombatanckich.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Adam
Józefowicz, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 marca 1997 r. na rozprawie
sprawy ze skargi Romana P. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i
Osób Represjonowanych w W. z dnia 5 lipca 1996 r. [...] w przedmiocie pozbawienia
uprawnień kombatanckich, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu
Administracyjnego w Warszawie [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-
Ośrodka Zamiejscowego we Wrocławiu z dnia 24 września 1996 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i skargę oddalił.


U z a s a d n i e n i e

Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych na
podstawie art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. "a" w związku z art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy z dnia
24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 15 ze zm.) pozbawił Romana P.
uprawnień kombatanckich, z których dotychczas korzystał na podstawie decyzji
ZBOWiD z dnia 22 stycznia 1976 r. z tytułu działalności w Ruchu Oporu w latach 1942-
1944. Podstawę faktyczną tej decyzji - jak wynika z jej uzasadnienia - stanowiło
ustalenie, że Roman P. w okresie 22 września 1944 r. - 15 grudnia 1944 r. zatrudniony
był i działał w strukturach Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Sytuacja taka musiała -
zdaniem Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych -
doprowadzić do pozbawienia uprawnień kombatanckich - niezależnie od oceny tytułu
ich nabycia, zgodnie z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lutego 1994 r.
(Dz. U. Nr 92, poz. 482).
Skarżący w skardze podniósł, że z rekomendacji swoich przełożonych z
Batalionów Chłopskich przyjął propozycję pracy w organach Bezpieczeństwa Pub-
licznego i na podstawie instrukcji funkcjonariuszy Bezpieczeństwa Publicznego z L.
organizował urząd według własnej koncepcji, jednak nie podpisywał żadnej umowy, nie
otrzymał wynagrodzenia i nie dostał legitymacji służbowej. W dniu 17 grudnia 1944 r.
został aresztowany i uwięziony, a w lutym 1945 r. wywieziony na Ural do łagrów. Do
kraju wrócił w listopadzie 1945 r. W związku z tym stwierdził, że nie tylko nie pracował w
organach Bezpieczeństwa Publicznego, ale również jest jedną z jego ofiar.
Poinformował również Sąd, że nie miał możliwości udziału oraz wglądu do akt sprawy w
postępowaniu administracyjnym.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy we Wrocławiu wyrokiem z
dnia 24 września 1996 r. [...] uchylił wyżej powołaną decyzję, uznając iż przedmiotowa
sprawa nie została wszechstronnie wyjaśniona. Sąd uznał za bezsporne, że skarżący
podjął pracę w organach Bezpieczeństwa Publicznego, w których pracował kilka
miesięcy. Następnie zaś został aresztowany za współpracę z AK i zesłany do byłego
ZSRR w charakterze internowanego, gdzie przebywał przymusowo 1 rok od 20 grudnia
1944 r. do 22 grudnia 1945 r. Zdaniem Sądu, ustalone fakty wskazują, że sytuacja
skarżącego w zakresie prawa do uprawnień kombatanckich, nie może być
rozpatrywana w jednej płaszczyźnie, lecz wymaga analizy uwzględniającej przesłanki
nabywania i pozbawiania uprawnień kombatanckich. Sąd poddał w wątpliwość
wykładnię gramatyczną przepisu art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy o kombatantach i
przyjął, że zatrudnienie w aparacie bezpieczeństwa publicznego, jako ustawowa
przesłanka pozbawienia uprawnień kombatanckich może być przekreślone przez
późniejsze zasługi. Przeciwko poglądowi odmiennemu, tj. że późniejsze zasługi nie
niweczą skutku zatrudnienia w aparacie bezpieczeństwa, przemawia to,że przepisy
ustawy dotyczące zasad orzekania o uprawnieniach kombatanckich są oparte na relacji
czasowo-skutkowej między momentem prowadzenia działalności lub zaistnienia stanu
uprawniającego do uzyskania statusu kombatanta, a czasem zatrudnienia w aparacie
bezpieczeństwa publicznego. Wobec tego NSA stwierdził, że skoro skarżący podniósł w
postępowaniu administracyjnym okoliczności stanowiące odrębną podstawę przyznania
uprawnień kombatanckich na zasadzie art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kombatantach,
to należało tę okoliczność wszechstronnie wyjaśnić.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wniósł od powyższego wyroku
rewizję nadzwyczajną zarzucając rażące naruszenie przepisów, które stanowiły pods-
tawę zaskarżonej do NSA decyzji Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych oraz art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. b powołanej ustawy o kombatantach ..., a
także art. 207 § 1 i art. 207 § 2 pkt 1 i 3 KPA. Zdaniem Prezesa Naczelnego Sądu
Administracyjnego przepis art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy o kombatantach nie
wprowadza żadnych rozróżnień czasowo-skutkowych. W świetle powołanego przepisu
decydujący jest fakt zatrudnienia w organach bezpieczeństwa publicznego.
Ustawodawca nie stworzył w tym zakresie dla podejmujących decyzje organów żadnej
sfery uznania (jest to konstrukcja prawna tzw. kompetencji związanej), bowiem
znaczący jest tu tylko i wyłącznie element ze sfery faktu. Jeśli więc zostało stwierdzone,
iż ktoś był zatrudniony w aparacie bezpieczeństwa publicznego, wówczas zgodnie z
wyraźną wolą ustawodawcy - uprawnienia kombatanckie nie mogą mu służyć z żadnych
tytułów, niezależnie od tego czy zdarzenie, z którego je wywodzi miało miejsce przed,
czy po okresie pozostawania w tej służbie. Wyrażona przez Sąd ocena prawna jest
rażąco błędna, a równocześnie stosownie do przepisu art. 209 KPA - jest ona wiążąca.
Dla uniknięcia tych skutków niezbędne jest uchylenie zaskarżonego wyroku, tym
bardziej, że NSA bezzasadnie przyjął, że zachodzi jeszcze potrzeba dokonywania
ustaleń co do faktów, które nie mają dla rozstrzygnięcia sprawy znaczenia prawnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ustawa z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach
będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze
zm.) określa system szczególnych uprawnień przysługującym kombatantom oraz
ofiarom represji, którym - jak to wyrażono w preambule - należny jest głęboki szacunek
wszystkich rodaków oraz szczególna troska i opieka ze strony instytucji państwowych,
samorządów terytorialnych i organizacji społecznych. Z drugiej strony w ustawie
powyższej zostały ustanowione regulacje stanowiące konsekwencję - także w
preambule wyrażonego - stwierdzenia, że między innymi komunistyczny aparat represji
w Polsce jest winny cierpień zadanych wielu obywatelom Państwa Polskiego ze
względów narodowościowych, politycznych i religijnych. W tej ustawie, wobec jej
przedmiotu, nie ma przepisów nakładających jakiekolwiek środki represyjne w stosunku
do osób, które uczestniczyły w strukturach "komunistycznego aparatu represji w
Polsce". Jedyną negatywną ocenę funkcjonowania tego aparatu konkretyzuje przepis
art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy, ustalający nieprzysługiwanie należnych kombatantom
(ofiarom represji) uprawnień osobie, która: "była zatrudniona w aparacie bez-
pieczeństwa publicznego lub informacji wojskowej". W stosunku do osób, które uzyskały
uprawnienia kombatanckie na podstawie dotychczasowych przepisów, chociaż były
zatrudnione w aparacie bezpieczeństwa publicznego lub informacji wojskowej ustawa -
w art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a - nakazała pozbawienie ich tych uprawnień. Treść obu wyżej
powołanych przepisów w zakresie w jakim podlegały one zastosowaniu do stanu
faktycznego rozpatrywanej sprawy została precyzyjnie i jednoznacznie sformułowana.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego trafnie wskazał, że ustalenie stanu
faktycznego - zatrudnienia określonej osoby w aparacie bezpieczeństwa publicznego -
wywołuje z mocy prawa konsekwencję pozbawienia uprawnień kombatanckich.
Konsekwencja ta wynika wprost ze wskazanych przepisów, a rzeczą Kierownika Urzędu
do Spraw Kombatantów jest jedynie jej potwierdzenie w deklaratoryjnej decyzji. Z
jednoznacznej treści przedmiotowych przepisów wynika, że osoba, która była
zatrudniona w aparacie bezpieczeństwa publicznego nie może korzystać ze
szczególnych uprawnień kombatanckich. Jeżeli nie miała dotychczas takich uprawnień,
to ich nie może uzyskać (art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a). Jeżeli zaś je uzyskała na podstawie
dotychczasowych przepisów, tak jak skarżący Roman P., to zostaje ich pozbawiona
(art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a).
W związku z powyższym uzasadnione są wszystkie zarzuty rewizji nadzwy-
czajnej i wyrażona w niej ocena co do rażącego charakteru naruszeń prawa w zas-
karżonym wyroku.
Sąd Najwyższy miał również na uwadze to, że stan faktyczny sprawy decydujący
o zastosowaniu wymienionych wyżej przepisów ustawy, został przez Naczelny Sąd
Administracyjny ustalony prawidłowo. W świetle bowiem twierdzeń skarżącego nie
mogą budzić wątpliwości ustalenia, na podstawie których Kierownik Urzędu do Spraw
Kombatantów i Osób Represjonowanych pozbawił uprawnień kombatanckich Romana
P., tj. że w okresie od 22 września 1994 r. do 15 grudnia 1944 r. pracował on w
organach Urzędu Bezpieczeństwa.
Z powyższych przyczyn wobec zasadności rewizji nadzwyczajnej na podstawie
art. 39315 KPC w związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu
postępowania cywilnego... (Dz. U. Nr 43, poz. 189) Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji wyroku.

========================================