Wyrok z dnia 11 grudnia 2002 r.
III RN 57/02

Uprawnienia wdowy po kombatancie, jakkolwiek pochodne od statusu
męża, powinny być oceniane z uwzględnieniem jej osobistej sytuacji prawnej.

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 grudnia 2002 r.
sprawy ze skargi Ireny C. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i
Osób Represjonowanych z dnia 19 października 1999 r. [...] w przedmiocie upraw-
nień przysługujących wdowie po kombatancie, na skutek rewizji nadzwyczajnej Pre-
zesa Naczelnego Sądu Administracyjnego [...] od wyroku Naczelnego Sądu Admini-
stracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Gdańsku z dnia 13 września 2001 r. .[...].

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu-Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku.

U z a s a d n i e n i e

Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku wyrokiem z
dnia 13 września 2001 r. oddalił skargę Ireny C. na decyzję Kierownika Urzędu do
Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 19 października 1999 r., którą
- utrzymując w mocy decyzję własną z dnia 18 sierpnia 1999 r. - odmówił przyznania
jej uprawnień przysługujących wdowie po kombatancie. Zdaniem Sądu, uprawnienia
te przysługiwałyby skarżącej jedynie wówczas, gdyby jej zmarły mąż Tadeusz C. był
kombatantem według obecnie obowiązujących przepisów. Tymczasem mąż skarżą-
cej został wcielony do Wojska Polskiego w sierpniu 1946 r., brał udział w ,,zabezpie-
czaniu referendum", ustalaniu granicy Państwa Polskiego, w rozminowywaniu kraju i
uzyskał uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu działalności w latach 1944 -
1956 w charakterze uczestnika walk o ustanawianie i utrwalanie władzy ludowej.
Zmarł w dniu 5 czerwca 1991 r. i choć nie był poddany weryfikacji, został pozbawiony
uprawnień kombatanckich z mocy art. 25 ust. 1 ustawy o kombatantach w brzmieniu
pierwotnym, obowiązującym od dnia 1 stycznia 1991 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 17 poz.
75).

Od tego wyroku Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wniósł rewizję
nadzwyczajną opartą na zarzucie rażącego naruszenia art. 27 ust. 1, art. 22 ust. 1
pkt 2, a ponadto art. 22 ust. 1 pkt. 1 w nawiązaniu do art. 22 ust. 2 pkt 1 ustawy z
dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368
ze zm.), w związku z art. 25 ust. 2 pkt 2 i art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 24 stycznia
1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojen-
nych i okresu powojennego oraz art. 2 i 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Pol-
skiej. Na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o NSA oraz art. 39313 k.p.c. w związku z art.
10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U.
Nr 43, poz. 189 ze zm.) skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przeka-
zanie sprawy do ponownego rozpoznania. Podniósł, że Sąd rozpoznając przedmio-
tową sprawę nie wziął pod uwagę tego, iż skarżąca miała status wdowy po komba-
tancie przyznany jej już w czasie obowiązywania ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r.,
potwierdzony zaświadczeniem Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjono-
wanych z dnia 9 października 1991 r. Odmowa przyznania jej uprawnień wynikają-
cych z tego statusu wynikała z ponownego postępowania weryfikacyjnego, które było
bezpodstawne i naruszające art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a. Powołując się na ugruntowany i
jednolicie przyjmowany w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego pogląd,
oparty na uchwale 7 sędziów NSA z dnia 21 lutego 2000r, OPS 15/99 (ONSA 2000 r.
nr 3, poz. 91), twierdził, że wdowom przysługują uprawnienia, o których mowa w art.
20 ust. 3 ustawy, po osobach, które na mocy dotychczasowych przepisów uzyskały
uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu działalności w latach 1944-1956 w cha-
rakterze "uczestników walk o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej", lecz zacho-
wały je, na podstawie art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o kombatantach po wejściu w życie
ustawy nowelizującej z dnia 25 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 68, poz. 436), jako żołnie-
rze z poboru, pełniący służbę wojskową w Wojsku Polskim w okresie od 10 maja
1945 r. do 30 czerwca 1947 r. (por. wyrok z dnia 13 marca 2001 r., II SA/Ka 1125/99,
wyrok z dnia 29 marca 2001 r., IISA/Gd 1532/99, wyrok z dnia 19 września 2001 r.,
IISA Gd 2527/99, wyrok z dnia 6 kwietnia 2001 r., II SA/Po 2471/99).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 20 ust. 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach
oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojenne-
go (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371 ze zm.), kombatantom i innym
osobom uprawnionym przysługują uprawnienia socjalne, które mają również wdowy
pozostałe po kombatantach i innych osobach uprawnionych (art. 20 ust. 3 ustawy).
Jednolicie przyjmowany jest pogląd, że uprawnienia wdowy mają charakter pochod-
ny, a ich nabycie uzależnione jest od tego, czy pierwotnie uprawniony do nich ich
mąż zachowałby je, gdyby żył.
Tadeusz C. został pozbawiony uprawnień kombatanckich uzyskanych na
mocy dotychczasowych przepisów wyłącznie z tytułu działalności w latach 1944-
1956 w charakterze ,,uczestnika walk o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej".
Stanowił o tym przepis art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o kombatantach (Dz.U. z 1991 r. Nr
17 poz. 75) w jego pierwotnym brzmieniu, obowiązującym od dnia 1 stycznia 1991 r.
Przepis ten nie przewidywał wyjątków, zatem nie ma wątpliwości, że wdowa po nim,
która wystąpiłaby przed dniem 1 sierpnia 1997 r. o przyznanie uprawnień na zasa-
dzie art. 20 ust. 3 ustawy o kombatantach, korzystająca z uprawnień pochodnych,
nie mogłaby ich nabyć (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2001 r., III RN
72/2000, OSNAPUS 2001 nr 19, poz. 575 oraz uchwałę z dnia 25 stycznia 1996 r., III
AZP 32/95, OSNAPUS 1996 nr 15, poz. 206, przedstawiające argumentację na rzecz
stanowiska, według którego istnienie stanu, w którym sam kombatant byłby pozba-
wiony uprawnień ze względu na to, że wyłączną podstawą ich nabycia było ,,uczest-
nictwo w walkach o utrwalenie władzy ludowej", daje podstawę do pozbawienia
uprawnień wdowy po kombatancie jako korzystającej z uprawnienia pochodnego).
Nie ulega jednak kwestii, że wdowie przysługuje jej własne uprawnianie, któ-
rego przesłanką jest ,,bycie wdową po kombatancie", dlatego też, uprawnienia wdów
po kombatantach, jakkolwiek pochodne od statusu mężów, powinny być oceniane w
odniesieniu do ich osobistej sytuacji prawnej. To oczywiste stwierdzenie nabiera
znaczenia zwłaszcza wówczas, gdy stan prawny istniejący w chwili zgłoszenia wnio-
sku różni się od obowiązującego za życia osoby, uznanej za kombatanta. Analiza
ustawy o kombatantach przemawia za przyjęciem poglądu, że przy uprawnieniach
pochodnych niezbędne jest ustalenie, iż zmarły kombatant zachowałby uprawnienia
kombatanckie, gdyby żył. Jeżeli więc wdowa po kombatancie powołuje się na fakty, z
którymi ustawa wiąże jej uprawnienia ze względu na zmianę prawa, dopuszczalna, a
nawet konieczna jest ponowna ocena uprawnień kombatanckich jej męża. Nie jest to
postępowanie weryfikacyjne w stosunku do osoby zmarłej, lecz ustalenie przesłanki
rozstrzygnięcia sprawy w przedmiocie uprawnień przysługujących wdowie.
Przyjęte przez Naczelny Sąd Administracyjny ustalenia faktyczne obejmują
stwierdzenie, że zmarły mąż wnioskodawczyni pełnił służbę w Wojsku Polskim jako
żołnierz z poboru; Sąd stwierdził, że w sierpniu 1946 r. został on wcielony do wojska,
a taka okoliczność została uwzględniona w ustawie z dnia 25 kwietnia 1997 r. o
zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego (Dz.U. Nr 68, poz. 436). Zgodnie z art. 25 ust. 2 pkt
2 ustawy o kombatantach w brzmieniu nadanym tą ustawą, żołnierze z poboru, któ-
rzy pełnili służbę w Wojsku Polskim w okresie od dnia 10 maja 1945 r. do 30 czerwca
1947 r., jeżeli uzyskali uprawnienia kombatanckie na mocy dotychczasowych przepi-
sów wyłącznie z tytułu działalności w latach 1944-1956 w charakterze uczestników
walk o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej, zachowują je. Ustawa zmieniająca
przewidywała ponadto stosowny tryb przywracania utraconych uprawnień i wznawia-
nia wstrzymanych rent. Gdyby więc Tadeusz C. żył, odzyskałby utracone uprawnie-
nia. Wdowa po nim nie może więc być w sytuacji innej niż on sam, zatem, zgodnie z
art. 20 ust. 3 ustawy, powinna być traktowana jak wdowa pozostała po ,,innych oso-
bach uprawnionych", której uprawnienia kombatanckie przysługują, tak jak wdowie
po kombatancie.

Uwzględniając te motywy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================