Wyrok z dnia 18 lipca 2002 r.
III RN 38/02

W sprawach ze stosunku służbowego sędziego w stanie spoczynku wła-
ściwa jest droga sądowa przed sądem pracy.

Przewodniczący SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 lipca 2002 r. sprawy
ze skargi Mariana W. na uchwałę Kolegium Sądu Okręgowego w R. w przedmiocie
wyrażenia zgody na podjęcie dodatkowego zatrudnienia, na skutek rewizji nadzwy-
czajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego [...] od wyroku Naczelnego
Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Rzeszowie z dnia 18 lipca 2001
r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i odrzucił skargę.

U z a s a d n i e n i e


Prezes Sądu Okręgowego w R. pismem z dnia 4 grudnia 2000 r. zawiadomił
Mariana W. (sędziego w stanie spoczynku), że na podstawie art. 68 § 1 - 3 oraz art.
683 Prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) za-
łatwił odmownie prośbę dotyczącą wyrażenia zgody na podjęcie zatrudnienia w cha-
rakterze radcy prawnego. Marian W. - traktując pismo Prezesa Sądu Okręgowego w
R. jako decyzję administracyjną - wniósł o jej zmianę i o wyrażenie zgody na podjęcie
zatrudnienia w charakterze radcy prawnego. Pismem Prezesa Sądu Okręgowego w
R. z dnia 15 stycznia 2001 r. [...] Marian W. zawiadomiony został, iż Kolegium Sądu
Okręgowego postanowiło jednogłośnie uchwałą podjętą w dniu 10 stycznia 2001 r. -
w trybie art. 41 § 1 pkt 9 Prawa o ustroju sądów powszechnych - nie uwzględnić od-
wołania od decyzji z dnia 4 grudnia 2000 r. w przedmiocie odmowy wyrażenia zgody
na podjęcie dodatkowego zatrudnienia w charakterze radcy prawnego. W skardze do
Naczelnego Sądu Administracyjnego Marian W. wniósł o uchylenie uchwały Kole-
gium Sądu Okręgowego w R. z dnia 10 stycznia 2001 r. oraz poprzedzającej ją de-
cyzji Prezesa Sądu Okręgowego w R. z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie odmowy
wyrażenia zgody na podjęcie dodatkowego zatrudnienia, względnie o stwierdzenie
ich nieważności. W uzasadnieniu skargi wskazał na naruszenie art. 2, 32 i 65 Kon-
stytucji RP, art. 1, 6, 7, 9, 10, 28, 77, 107 i 127 KPA, a także art. 68 Prawa o ustroju
sądów powszechnych. Wskazał ponadto, że ani decyzja Prezesa Sądu Okręgowego,
ani uchwała Kolegium Sądu Okręgowego w R. nie zawierają uzasadnienia i w
związku z tym trudno jest się zorientować, jakimi motywami kierowano się przy ich
podejmowaniu. Zdaniem sędziego Mariana W., w stosunku do sędziego w stanie
spoczynku stosuje się odpowiednio przepis art. 68 § 1 Prawa o ustroju sądów
powszechnych, który stanowi, że sędzia nie może podejmować dodatkowego
zatrudnienia bez uprzedniej zgody prezesa właściwego sądu. Jest to zatem decyzja
uznaniowa i mimo braku uzasadnienia decyzji należy domniemywać, że wyłączono
możliwość podjęcia przez sędziego w stanie spoczynku jakiegokolwiek zatrudnienia.
Takie stanowisko stanowi - zdaniem skarżącego - zaprzeczenie art. 68 tego Prawa,
które nawet w stosunku do sędziów w stanie czynnym przewiduje taką możliwość.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Rzeszowie wyrokiem
z dnia 18 lipca 2001 r. uchylił uchwałę Kolegium Sądu Okręgowego z dnia 10 stycz-
nia 2001 r. i poprzedzające ją decyzje Prezesa Sądu Okręgowego w R. z dnia 4
grudnia 2000 r. i 15 stycznia 2001 r. W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia wskazał,
że Naczelny Sąd Administracyjny jest właściwy w sprawach skarg na decyzje
administracyjne i inne akty lub czynności z zakresu administracji publicznej
dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku
wynikających z przepisów prawa wymienione w art. 16 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 11
maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.).
W myśl art. 20 ust. 3 tej ustawy przez akty lub czynności z zakresu administracji
publicznej należy rozumieć wszelkie akty, czynności podejmowane przez organy
wymienione w ust. 2, które nie mają charakteru cywilnoprawnego. W uzasadnieniu
orzeczenia Naczelny Sąd Administracyjny poparł stanowisko wyrażone w orzeczeniu
z dnia 21 maja 1998 r., II SA 330/98 i uznał, iż czynność Prezesa Sądu Okręgowego
odmawiająca sędziemu w stanie spoczynku zgody na podjęcie zatrudnienia nie jest
czynnością o charakterze cywilnoprawnym z zakresu prawa pracy, a nosi znamiona
czynności wymienionej w art. 16 ust, 1 pkt 4 ustawy o NSA, czyli czynności z zakresu
administracji publicznej. Publicznoprawny akt w sprawie zgody na podjęcie
dodatkowego zatrudnienia przez sędziego w stanie spoczynku podlega - zdaniem
Sądu - kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego. Ponadto Sąd, uchylając
uchwałę Kolegium Sądu Okręgowego w R. i poprzedzającą ją decyzję Prezesa Sądu
Okręgowego w R. wskazał w uzasadnieniu orzeczenia, że zaskarżona uchwała, jak i
poprzedzająca ją decyzja z dnia 4 grudnia 2000 r., poza wskazaniem w swej treści
przepisu stanowiącego podstawę prawną rozstrzygnięć, nie zawierają uzasadnienia,
co nie pozwala na zbadanie czy przy wydaniu zaskarżonej uchwały spełniona została
powinność uwzględnienia słusznego interesu strony, jeśli nie stoi temu na
przeszkodzie interes społeczny.
Powyższy wyrok zaskarżył rewizją nadzwyczajną Prezes Naczelnego Sądu
Administracyjnego zarzucając naruszenie art. 19 pkt 1 oraz art. 27 ust. 2 ustawy z
dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368
ze zm.) w związku z art. 68 i 683 ustawy z dnia 20 czerwca - Prawo o ustroju sądów
powszechnych, wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu w Rzeszowie
do ponownego rozpoznania.
Prezes NSA podniósł, że żaden przepis prawa nie wskazuje wyraźnie organu,
przed którym sędzia w stanie spoczynku może dochodzić roszczeń wobec praco-
dawcy. Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że jest on właściwy w tych sprawach
wskazując na inne niż określone w punkcie 1 - 3 akty lub czynności z zakresu admi-
nistracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub
obowiązków wynikających z przepisów prawa. Tymczasem problem ten był już
przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 6 stycznia 1999 r., III RN
180/98, jaki zapadł na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Obywatelskich
wniesionej od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego, oddalającego skargę w
przedmiocie wyrażenia zgody na dodatkowe zatrudnienie sędziego SN w stanie
spoczynku. Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu stwierdził, że przepis art. 16 ust. 1
pkt 4 powołanej ustawy o NSA nie ma zastosowania w odniesieniu do żądań
sędziego w stanie spoczynku wnoszonych wobec pracodawcy. Uznał jednak, że
niewątpliwie sędziemu takiemu przysługuje droga sądowa, co wynika wprost z art. 45
ust. 1 Konstytucji RP. Wskazał ponadto, że przy istniejącej luce prawnej (nieokre-
ślenie w przepisach, jaki sąd jest właściwy) należy stosować odpowiednie przepisy
stanowiące, iż w sprawach o roszczenia ze stosunku służbowego sędziemu przysłu-
guje droga sądowa (art. 69 § 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju
sądów powszechnych). Przez drogę sądową w sprawie o roszczenie - zdaniem Sądu
Najwyższego - należy rozumieć drogę przed sądem powszechnym. Jeżeli przepis
szczególny nie stanowi inaczej, to właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd pow-
szechny. Na rzecz takiego stanowiska - zdaniem Sądu Najwyższego - przemawia to,
że sędzia orzekający w stanie czynnym może dochodzić swoich roszczeń przed
sądem pracy. Sędzia w stanie spoczynku pozostaje nadal w stosunku służbowym i
nie ma żadnego szczególnego przepisu prawa, który by przekazywał sprawy z tego
stosunku do właściwości NSA. Zgodnie zaś z art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja
1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, Sąd odrzuca skargę wniesioną po
upływie terminu do jej wniesienia, niedopuszczalną z innych przyczyn, a także gdy
nie uzupełniono w wyznaczonym terminie braków skargi. Stosownie do art. 18 pkt 1
powołanej ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym Sąd ten nie jest właściwy
w sprawach należących do właściwości innych sądów. Wnoszący rewizję nadzwy-
czajną podzielił pogląd, że jeżeli istnieje przepis szczególny uprawniający pracowni-
ka do złożenia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego, to właściwa jest droga
administracyjnosądowa, jeżeli zaś takiego przepisu brak, bądź istnieje przepis
exprssis verbis wskazujący na sąd powszechny, to właściwy jest sąd powszechny.
Tak więc rozstrzygnięcie Naczelnego Sądu Administracyjnego, który rozpoznał
sprawę merytorycznie, uznając tym samym swoją właściwość do rozpoznania sprawy
z zakresu wyrażenia zgody na podjęcie dodatkowego zatrudnienia przez sędziów w
stanie spoczynku, jest rażącym naruszeniem powołanego na wstępie art. 19 pkt 1
ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym w związku z art. 68 i art. 683 ustawy z
dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona. Trafnie powołuje się ona na wyrok
Sądu Najwyższego - z dnia 6 stycznia 1999 r., III RN 180/98 (OSNAPiUS z 1999 r. nr
21, poz. 670). W wyroku tym Sąd Najwyższy zajmował się kwestią dopuszczalności
drogi sądowej przed Naczelnym Sądem Administracyjnym i stosowania regulacji do-
tyczących stanu spoczynku w aspekcie prawa do podejmowania zatrudnienia przez
sędziów w stanie spoczynku. Wprawdzie sprawa dotyczyła sędziego Sądu Najwyż-
szego w stanie spoczynku, jednakże Sąd Najwyższy, ze względu na stosowanie w
tym względzie do sędziów Sądu Najwyższego przepisów ustawy z dnia 20 czerwca
1985 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych dokonał analizy przepisów art. 68 i 683
tego Prawa, na których naruszenie wnioskodawca wskazywał w swej skardze do Na-
czelnego Sądu Administracyjnego. W konkluzji Sąd Najwyższy uznał, że roszczenia
ze stosunku służbowego, w jakim pozostaje sędzia po przeniesieniu w stan spoczyn-
ku są roszczeniami, które mogą być dochodzone przed sądem pracy. Stanowisko to
podziela skład orzekający w niniejszej sprawie, zostało ono też zaakceptowane w
Komentarzu do Prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie
Sądownictwa pod redakcją J.Gudowskiego (Warszawa 2002 r, s. 318). ,,Sędzia w
stanie spoczynku pozostaje w stosunku służbowym, a prezes właściwego sądu wy-
konuje wobec niego czynności władcze wynikające z tego stosunku w zakresie okre-
ślonym w ustawach. Stosunek między sędzią sądu powszechnego a właściwym są-
dem nie podlega więc kognicji Naczelnego Sądu Administracyjnego, albowiem ist-
nieje domniemanie właściwości sądu powszechnego, a nie ma przepisu szczególne-
go przekazującego sprawy z tego stosunku do właściwości Naczelnego Sądu Admi-
nistracyjnego" (w dalszych wywodach komentatorzy odnieśli się też do dopuszczal-
ności wykonywania przez sędziego w stanie spoczynku zawodu adwokata lub radcy
prawnego - uwaga 7 do art. 105 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju są-
dów powszechnych, Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39316 KPC orzekł
jak w sentencji.
========================================