Wyrok SN - III RN 36/03
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:III RN 36/03
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/201
Data wydania:2003-07-31

Wyrok z dnia 31 lipca 2003 r.
III RN 36/03

Tożsamość organizacji społecznej rozwiązanej w wyniku wprowadzenia
stanu wojennego, o jakiej stanowi art. 2 ust. 2a ustawy z dnia 25 października
1990 r. o zwrocie majątku utraconego przez związki zawodowe i organizacje
społeczne w wyniku wprowadzenia stanu wojennego (jednolity tekst: Dz.U. z
1996 r. Nr 143, poz. 661 ze zm.), nie oznacza tożsamości prawnej lecz tożsa-
mość organizacyjną, ideową oraz statutową.

Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Ryszarda Wal-
czaka po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 31 lipca 2003 r. sprawy ze skargi Stowa-
rzyszenia Dziennikarzy RP na orzeczenie Społecznej Komisji Rewindykacyjnej z dnia
11 września 2001 r. [...] w przedmiocie zwrotu majątku, na skutek rewizji nadzwy-
czajnej Prokuratora Generalnego [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjne-
go w Warszawie z dnia 26 września 2002 r. [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e

Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich (SDP), zarejestrowane w Sądzie Wo-
jewódzkim w Warszawie w 1989 r., podnosząc, że jest kontynuatorem rozwiązanego
w 1982 r. Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, zwróciło się wnioskiem z 20
czerwca 1991 r. do Społecznej Komisji Rewindykacyjnej o wydanie orzeczenia zo-
bowiązującego Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej (SDRP) do
zwrotu majątku, którego zostało pozbawione w wyniku wprowadzenia stanu wojen-
nego. Majątek objęty wnioskiem został przekazany powstałemu wiosną 1982 r. Sto-
warzyszeniu Dziennikarzy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (SDPRL), noszącemu
obecnie nazwę Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej.
Będące uczestnikiem postępowania SDRP wniosło o wydanie orzeczenia od-
mawiającego zobowiązania go do zwrotu składników majątku wymienionych we
wniosku, podnosząc przede wszystkim brak po stronie wnioskodawcy legitymacji do
ubiegania się o zwrot majątku odebranego Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich
rozwiązanemu w 1982 r., a ponadto kwestionując twierdzenie wnioskodawcy, że
składniki majątku zostały odebrane rozwiązanemu SDP w wyniku wprowadzenia
stanu wojennego; zdaniem uczestnika, przekazanie majątku nastąpiło w związku z
likwidacją SDP, która była następstwem rozwiązania tego stowarzyszenia na pod-
stawie przepisów Prawa o stowarzyszeniach, nie zaś przepisów dekretu o stanie
wojennym.
Społeczna Komisja Rewindykacyjna orzeczeniem (nazwanym ,,decyzją czę-
ściową") z 22 listopada 1991 r. [...] uznała, iż Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich
w Warszawie jest uprawnione do dochodzenia, w trybie ustawy z dnia 25 paździer-
nika 1990 r. o zwrocie majątku utraconego przez związki zawodowe i organizacje
społeczne w wyniku wprowadzenia stanu wojennego (Dz.U. z 1991 r. Nr 4, poz. 17;
obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 143, poz. 661 ze zm., powoływanej w dal-
szym ciągu jako ustawa z dnia 25 października 1990 r. albo ustawa o zwrocie ma-
jątku), zwrotu majątku przejętego przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospo-
litej Polskiej w czasie trwania stanu wojennego.
Na skutek skargi na powyższe orzeczenie Naczelny Sąd Administracyjny w
Warszawie wyrokiem z 6 maja 1992 r. [...] uchylił zaskarżoną ,,decyzję częściową". W
wyroku tym Naczelny Sąd Administracyjny wyraził pogląd, że z dokumentów znajdu-
jących się w aktach sprawy jednoznacznie wynika, iż składniki majątkowe zostały
odebrane Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich w wyniku wprowadzenia stanu wo-
jennego. Od czasu zawieszenia działalności tego Stowarzyszenia, na podstawie
przepisów dekretu o stanie wojennym, nie miało ono prawa dysponowania swoimi
składnikami majątkowymi. Następnie zostały one przekazane SDPRL. Zdaniem
Sądu, bez znaczenia dla kwestii spełnienia przesłanek z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia
25 października 1990 r. jest okoliczność, że SDP zostało formalnie rozwiązane na
podstawie przepisów Prawa o stowarzyszeniach, a nie na podstawie przepisów de-
kretu o stanie wojennym, skoro jeszcze przed rozwiązaniem zostało pozbawione
swego majątku. Sąd uznał również, że ponieważ powstała sytuacja podlega ocenie
według przepisu art. 1 ustawy o zwrocie majątku, to zastosowanie mają także pozo-
stałe jej przepisy. Bezsporne przy tym jest, że majątek rozwiązanego SDP przejęło
SDRP.
Decyzją z 21 czerwca 2000 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji
stwierdził nieważność decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych z 3 maja 1982 r. utrzy-
mującej w mocy decyzję Prezydenta m.st. Warszawy z 19 marca 1982 r. o rozwiąza-
niu Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, a także nieważność tej ostatniej decyzji.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, orzeczeniem z 11 września 2001 r. [...]
Społeczna Komisja Rewindykacyjna, uznała, że uprawnionym do odzyskania mająt-
ku Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, rozwiązanego w dniu 19 marca 1982 r.,
jest Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich zarejestrowane w Sądzie Wojewódzkim
(aktualnie Okręgowym) w Warszawie, ponadto zobowiązała Wojewodę M. do zapłaty
Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich kwoty 3.536.130 zł z ustawowymi odsetkami
od dnia wydania orzeczenia, zaś Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Pol-
skiej - Zarząd Główny w Warszawie do zapłaty wnioskodawcy kwoty 8.890 zł z usta-
wowymi odsetkami od dnia wydania orzeczenia. Komisja uznała nadto, że prawo
wieczystego użytkowania nieruchomości położonej w Warszawie przy ul. Foksal 3/5
przysługuje Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich i zobowiązała uczestnika postę-
powania SDRP do wydania powyższej nieruchomości uprawnionemu. Orzekła rów-
nież o przywróceniu wpisu w księdze wieczystej [...] o prawie wieczystego użytko-
wania na rzecz SDP.
W uzasadnieniu powyższego orzeczenia Społeczna Komisja Rewindykacyjna
stwierdziła, że Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, które dochodzi zwrotu majątku
utraconego w wyniku wprowadzenia stanu wojennego, nie jest następcą prawnym
rozwiązanego 19 marca 1982 r. Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, jest nato-
miast w istocie tym samym Stowarzyszeniem, które mimo formalnego rozwiązania
istniało nadal i prowadziło, wprawdzie w sposób nielegalny, swoją działalność.
Świadczy o tym, w ocenie Komisji, uchwała zarządu rozwiązanego SDP z 1 września
1998 r. oraz porozumienie zawarte 25 września 1998 r. pomiędzy Stefanem B., pre-
zesem rozwiązanego w 1982 r. SDP, a Stowarzyszeniem Dziennikarzy Polskich za-
rejestrowanym w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie w 1989 r. Porównując statuty
SDP rozwiązanego w 1982 r. i SDP zarejestrowanego w 1989 r., Komisja doszła do
wniosku, że SDP sprzed rozwiązania i SDP zarejestrowane w 1989 r. jest tym sa-
mym Stowarzyszeniem, które utraciło majątek w wyniku wprowadzenia stanu wojen-
nego i które dochodzi jego zwrotu. Okoliczność, że decyzja o rozwiązaniu Stowarzy-
szenia w 1982 r. została unieważniona, nie skutkuje reaktywowaniem SDP rozwią-
zanego w stanie wojennym, albowiem rozwiązane Stowarzyszenie nie zostało wpi-
sane do rejestru, ponieważ w tym czasie było już zarejestrowane SDP traktujące sie-
bie za kontynuatora działalności SDP rozwiązanego w stanie wojennym. Zdaniem
Komisji, istnieje jedno Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich zarejestrowane w Są-
dzie Wojewódzkim w Warszawie, któremu służy roszczenie o zwrot majątku. Spo-
łeczna Komisja Rewindykacyjna w oparciu o art. 1 ust. 1 i 2 ustawy o zwrocie mająt-
ku utraconego przez związki zawodowe i organizacje społeczne w wyniku wprowa-
dzenia stanu wojennego uznała, że SDRP jest zobowiązane do zwrotu żądanego
majątku, zaś na podstawie art. 2 ust. 3 tej ustawy przyjęła, że wartość majątku wy-
nosi 21.139.058,31 zł (w relacji do wzrostu przeciętnego wynagrodzenia miesięczne-
go, jaki nastąpił odpowiednio między dniem faktycznego pozbawienia majątku a
dniem wydania orzeczenia).
Skargę na powyższe orzeczenie wniosło do Naczelnego Sądu Administracyj-
nego Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej, zarzucając naruszenie
art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 25 października 1990 r. o zwrocie majątku przez przyjęcie,
że Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich zarejestrowane w Sądzie Wojewódzkim w
Warszawie w 1989 r. jest tym samym Stowarzyszeniem co Stowarzyszenie Dzienni-
karzy Polskich rozwiązane w 1982 r., oraz art. 2 ust. 3a tej ustawy przez nieuwzględ-
nienie przy wyliczeniu odszkodowania jego treści i niepomniejszenie zasądzonej
kwoty odszkodowania o kwotę zużytą na potrzeby osób będących członkami byłego
SDP, a następnie członkami SDRP, a nadto naruszenie art. 7 k.p.a, co miało istotny
wpływ na wynik sprawy. W odpowiedzi na skargę Społeczna Komisja Rewindyka-
cyjna wniosła o jej oddalenie.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 26 września 2002 r.
[...] oddalił skargę. Sąd uznał, że Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 6 maja
1992 r., I SA 172/92, prawidłowo ocenił, iż zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 25
października 1990 r., zwrotowi podlegają wszystkie składniki majątku odebrane w
wyniku wprowadzenia stanu wojennego, a nie tylko te, które przekazano na podsta-
wie przepisów dekretu o stanie wojennym. Wobec tego przepisy ustawy o zwrocie
majątku mają zastosowanie także do składników majątku odebranego SDP, które
zostało rozwiązane w 1982 r. Dla przyjęcia, że spełnione są przesłanki z art. 1 ust. 1
ustawy o zwrocie majątku bez znaczenia jest natomiast okoliczność, że podstawę
rozwiązania Stowarzyszenia stanowiły przepisy Prawa o stowarzyszeniach, skoro
jeszcze przed rozwiązaniem Stowarzyszenie zostało pozbawione swego majątku.
Powyższa ocena prawna była wiążąca dla Komisji oraz dla Naczelnego Sądu Admi-
nistracyjnego przy ponownym rozpoznaniu sprawy.
Podstawowy zarzut skarżącego Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczypospo-
litej Polskiej dotyczył tego, że wnioskodawca - Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich
- nie jest podmiotem uprawnionym do żądania zwrotu majątku. Wbrew temu zarzu-
towi, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że Stowarzyszenie Dziennikarzy Pol-
skich zarejestrowane w 1989 r. powinno być uznane za tożsame (w rozumieniu art. 2
ust. 2a ustawy o zwrocie majątku) ze Stowarzyszeniem rozwiązanym w 1982 r.
Społeczna Komisja Rewindykacyjna ustaliła bowiem, że SDP, mimo formalnego roz-
wiązania w 1982 r., nadal istniało i prowadziło nielegalną działalność (w kraju i za
granicą). Osoby tworzące zarząd główny rozwiązanego SDP wyraziły wolę traktowa-
nia SDP zarejestrowanego w 1989 r. jako kontynuatora SDP rozwiązanego w stanie
wojennym, podejmując stosowną uchwałę z 1 września 1998 r. Statut Stowarzysze-
nia zarejestrowanego w 1989 r. i jego nazwa nawiązują do Stowarzyszenia rozwią-
zanego w 1982 r. Po wydaniu przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
ostatecznej decyzji o stwierdzeniu nieważności decyzji z 1982 r. o rozwiązaniu SDP,
Stowarzyszenie to nie reaktywowało swojej działalności i nie zostało wpisane do re-
jestru Stowarzyszeń. Oznacza to, że istnieje obecnie tylko jedno Stowarzyszenie
Dziennikarzy Polskich, będące wnioskodawcą i uznające się za kontynuatora rozwią-
zanego SDP, któremu służy roszczenie o zwrot odebranego majątku. Przepis art. 2
ust. 2a ustawy o zwrocie majątku stanowi, że prawo domagania się zwrotu utracone-
go majątku przysługuje organizacji społecznej uznawanej za tożsamą z organizacją
społeczną rozwiązaną w wyniku wprowadzenia stanu wojennego, jeżeli rozwiązana
organizacja nie istnieje w dniu wejścia w życie ustawy. W ustalonym stanie faktycz-
nym nie ulega wątpliwości, że SDP rozwiązane w 1982 r. w wyniku wprowadzenia
stanu wojennego nie istniało w znaczeniu formalnoprawnym w dniu wejścia w życie
ustawy o zwrocie majątku. Ponadto SDP zarejestrowane w 1989 r., aby ubiegać się
o zwrot majątku, powinno być "uznane za tożsame" z SDP rozwiązanym w 1982 r.
Treść art. 2 ust. 2a ustawy o zwrocie majątku nie nakazuje badać i ustalać, czy Sto-
warzyszenie zarejestrowane w 1989 r. jest następcą prawnym Stowarzyszenia roz-
wiązanego w 1982 r., ani też, czy jest to ta sama osoba prawna. Chodzi jedynie o to,
czy Stowarzyszenie zarejestrowane w 1989 r. może być uznane za tożsame ze Sto-
warzyszeniem rozwiązanym w 1982 r. w rozumieniu art. 2 ust. 2a ustawy o zwrocie
majątku. Sąd uznał, że Komisja prawidłowo wyliczyła kwotę należnego SDP odszko-
dowania. Nie podzielił argumentów skarżącego, że kwota odszkodowania, do której
wypłaty zostało zobowiązane skarżące Stowarzyszenie, powinna być pomniejszona
o kwotę przeznaczoną na rzecz członków niegdyś SDP, a później SDRP. Mimo to-
czącego się wiele lat postępowania o zwrot majątku, skarżące Stowarzyszenie nie
przedłożyło żadnych dowodów na okoliczność przeznaczenia określonych kwot na
rzecz osób będących członkami rozwiązanego SDP.
Rewizję nadzwyczajną od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego w Warszawie wniósł Prokurator Generalny. Wyrokowi temu zarzucił rażące
naruszenie art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczel-
nym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.), oraz art. 2 ust. 2, ust.
2a i ust. 3a ustawy z dnia 25 października 1990 r. o zwrocie majątku utraconego
przez związki zawodowe i organizacje społeczne w wyniku wprowadzenia stanu wo-
jennego i na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Są-
dzie Administracyjnym wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpo-
znania.
W ocenie Prokuratora Generalnego kwestią zasadniczą w przedmiotowej
sprawie było ustalenie, czy Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, domagające się
zwrotu majątku, spełniało przesłanki z art. 2 ust. 2 i ust. 2a ustawy z dnia 25 paź-
dziernika 1990 r. o zwrocie majątku. Przepis art. 2 ust. 2 stanowi, że jeżeli jednostki
organizacyjne, o których mowa w ust. 1, nie istnieją w dniu wejścia w życie ustawy
bądź po tym dniu przestały istnieć, to zwrot składników majątkowych następuje mię-
dzy innymi na rzecz ogólnokrajowej organizacji społecznej, w której była zrzeszona
obecnie nieistniejąca organizacja, chyba że organizacja ta na podstawie stosownych
uchwał lub decyzji wskaże jednostki organizacyjne niższego szczebla, na rzecz któ-
rych należy dokonać zwrotu majątku; w tym przypadku zwrot następuje na rzecz tych
jednostek. Stosownie zaś do art. 2 ust. 2a, przepis ust. 2 stosuje się wobec or-
ganizacji społecznych uznawanych za tożsame z organizacjami społecznymi rozwią-
zanymi w wyniku wprowadzenia stanu wojennego.
Zdaniem wnoszącego rewizję nadzwyczajną, bezsporne jest, że Stowarzy-
szenie Dziennikarzy Polskich zostało rozwiązane decyzją Prezydenta m. st. War-
szawy z 19 marca 1982 r. Następnie, decyzją z 25 maja 1982 r., Prezydent m. st.
Warszawy zarządził likwidację Stowarzyszenia i polecił komisji likwidacyjnej przeka-
zanie jego majątku Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej,
wpisanemu do rejestru stowarzyszeń na mocy decyzji Prezydenta m.st. Warszawy z
24 marca 1982 r., i majątek ten został faktycznie przekazany SDPRL (obecnie
SDRP). Decyzją Prezydenta m.st. Warszawy z 3 czerwca 1983 r., nastąpiło wykre-
ślenie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich z rejestru stowarzyszeń. Następnie, 12
czerwca 1989 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie wpisał do rejestru stowarzyszeń Sto-
warzyszenie Dziennikarzy Polskich. W październiku 1996 r. do Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych i Administracji wpłynął wniosek SDP zarejestrowanego w 1989 r. o
stwierdzenie nieważności decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych z 3 maja 1982 r.,
utrzymującej w mocy decyzję Prezydenta m.st. Warszawy z 19 marca 1982 r. w
przedmiocie rozwiązania Stowarzyszenia. Decyzją z 27 czerwca 2000 r. Minister
Spraw Wewnętrznych i Administracji stwierdził nieważność decyzji Ministra Spraw
Wewnętrznych z 3 maja 1982 r. utrzymującej w mocy decyzję Prezydenta m.st. War-
szawy z 19 marca 1982 r. w sprawie rozwiązania Stowarzyszenia Dziennikarzy Pol-
skich oraz decyzji Prezydenta m.st. Warszawy z 19 marca 1982 r. Wymieniona decy-
zja przywróciła, zdaniem wnoszącego rewizję nadzwyczajną, faktyczną i prawną
możliwość wznowienia działania SDP rozwiązanego w 1982 r. W ocenie Prokuratora
Generalnego, Naczelny Sąd Administracyjny zajął błędne stanowisko, uznając SDP
zarejestrowane w 1989 r. za tożsame z SDP rozwiązanym w 1982 r. Stowarzyszenie,
które jest osobą prawną w rozumieniu art. 33 k.c., uzyskuje osobowość prawną z
dniem uprawomocnienia się postanowienia o zarejestrowaniu. Dlatego należy przy-
jąć, że zarejestrowane w 1989 r. Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich jest nową
osobą prawną, która nie jest Stowarzyszeniem rozwiązanym w 1982 r.
Prokurator Generalny zauważył, że w postępowaniu o stwierdzenie nieważno-
ści decyzji administracyjnej z 1982 r. w sprawie rozwiązania SDP, Stowarzyszenie
zarejestrowane w 1989 r. nie występowało jako tożsame z rozwiązanym w 1982 r.,
lecz jako strona postępowania, tak samo jak SDRP, gdyż przemawiał za tym "interes
społeczny oraz cele statutowe obu stowarzyszeń". Według Prokuratora Generalnego
o tożsamości obu stowarzyszeń nie może świadczyć - wbrew temu co przyjął Na-
czelny Sąd Administracyjny - iż osoby tworzące zarząd rozwiązanego SDP wyraziły
wolę traktowania SDP zarejestrowanego w 1989 r. jako kontynuatora Stowarzysze-
nia rozwiązanego w 1982 r, jak również, że statut Stowarzyszenia zarejestrowanego
w 1989 r. i jego nazwa nawiązują do Stowarzyszenia rozwiązanego w 1982 r. Wno-
szący rewizję powołał wyrok Sądu Najwyższego z 14 lutego 1996 r., II CRN 6/96
(OSNC 1996 nr 7-8, poz. 105), w którym stwierdzono, między innymi, że Prawo o
stowarzyszeniach nie zna restytuowania dawnych stowarzyszeń w drodze powstania
nowej osoby prawnej o takiej samej nazwie i o takim samym celu, choć reguluje spo-
soby postępowania w sytuacji, gdy stowarzyszenie nie ma warunków do wznowienia
lub kontynuowania działalności. Podobnie z wyroku Naczelnego Sądu Administracyj-
nego w Warszawie z 18 marca 1995 r., I SA 2035/93 (ONSA 1996 nr 2, poz. 75), wy-
nika, iż ,,fakt przyjęcia przez nowo zarejestrowane stowarzyszenie nazwy stowarzy-
szenia wcześniej rozwiązanego i uchwalenie statutu o treści podobnej do treści sta-
tutu rozwiązanego stowarzyszenia nie ma żadnego znaczenia dla kształtowania żą-
dań o charakterze roszczeniowym w sferze administracyjno-prawnej. Inaczej mó-
wiąc, nowo powstałe i zarejestrowane stowarzyszenie, choćby nawet podejmowało
wszelkie kroki dla udowodnienia, że jego działalność stanowi kontynuację działalno-
ści stowarzyszenia wcześniej zlikwidowanego decyzją administracyjną wydaną z po-
wołaniem się na art. 26 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 paź-
dziernika 1932 r. - Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 94, poz. 808 ze zm.), nie
może być stroną domagającą się stwierdzenia nieważności decyzji o likwidacji". Ak-
ceptując powyższy pogląd prawny, Prokurator Generalny nie zgodził się z rozstrzy-
gnięciem Sądu, iż Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich zarejestrowane w 1989 r.
jest tożsame ze Stowarzyszeniem Dziennikarzy Polskich rozwiązanym w 1982 r., a
zatem, iż zostały spełnione przesłanki z art. 2 ust. 2a ustawy z dnia 25 października
1990 r. o zwrocie majątku utraconego przez związki zawodowe i organizacje spo-
łeczne w wyniku wprowadzenia stanu wojennego.
Wnoszący rewizję nadzwyczajną podniósł ponadto, że około 75 % członków
rozwiązanego SDP jest lub było członkami SDRP. Okoliczność ta była istotna dla
ustalenia wysokości odszkodowania na podstawie art. 2 ust. 3a ustawy, który stano-
wi, że od odszkodowania, o którym mowa w ust. 3, potrąca się - waloryzowaną na
zasadach przewidzianych w art. 3 ust. 1 - wartość składników majątkowych zużytych
na potrzeby osób będących członkami podmiotów uprawnionych do odszkodowania.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, przy zastosowaniu tego przepisu przez Sąd, fakt
tożsamości osobowej członków rozwiązanego SDP oraz SDRP nie został dostatecz-
nie wzięty pod uwagę przez Naczelny Sąd Administracyjny.
Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich wniosło o oddalenie rewizji nadzwy-
czajnej wniesionej przez Prokuratora Generalnego, dołączając do odpowiedzi na re-
wizję nadzwyczajną kilka dokumentów obrazujących faktyczną (nieformalną) działal-
ność Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich w kraju i za granicą, pomimo jego roz-
wiązania w 1982 r.
Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej popierając rewizję
Prokuratora Generalnego wniosło o zwrócenie się do Trybunału Konstytucyjnego z
pytaniem prawnym o zgodność art. 5, 6 i 7 ustawy z dnia 25 października 1990 r. o
zwrocie majątku utraconego przez związki zawodowe i organizacje społeczne w wy-
niku wprowadzenia stanu wojennego z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust.
2 oraz art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna nie zasługuje na uwzględnienie. Zaskarżonemu wyro-
kowi Naczelnego Sądu Administracyjnego nie sposób przypisać rażącego narusze-
nia wskazanych w niej przepisów prawa.
Skarżący zarzucił naruszenie art. 2 ust. 2, ust.2a i ust. 3a ustawy z dnia 25
października 1990 r. o zwrocie majątku utraconego przez związki zawodowe i orga-
nizacje społeczne w wyniku wprowadzenia stanu wojennego. Ustawa ta przewiduje,
że zwrotowi podlegają wszystkie składniki majątku organizacji społecznych, odebra-
ne im w wyniku wprowadzenia stanu wojennego, a także te, które przekazano innym
jednostkom organizacyjnym na podstawie między innymi dekretu o stanie wojennym
oraz innych przepisów szczególnych stanu wojennego; w razie niemożności zwrotu
tego majątku wskutek jego zniszczenia lub zaginięcia, przysługuje odszkodowanie na
zasadach określonych w ustawie (art. 1 ust. 1 ustawy). Obowiązek zwrotu majątku
obciąża właściwe organizacje związkowe, organy państwowe i inne jednostki organi-
zacyjne, które ten majątek przejęły (objęły) (art. 1 ust. 2 ustawy). W razie przekształ-
cenia, reorganizacji lub likwidacji podmiotów, które ten majątek przejęły (objęły), do
zwrotu majątku obowiązani są ich następcy prawni (art. 1 ust. 3 ustawy). Zwrot
składników majątkowych następuje na rzecz jednostek organizacyjnych organizacji
społecznych, które były w posiadaniu tego majątku w dniu faktycznego pozbawienia
majątku (art. 2 ust. 1 ustawy). Przepis art. 2 ust. 2 ustawy stanowi, że jeżeli jednostki
organizacyjne, o których mowa w art. 2 ust. 1 (czyli także jednostki organizacyjne or-
ganizacji społecznych, które pozbawiono majątku), nie istnieją w dniu wejścia w życie
ustawy bądź po tym dniu przestały istnieć, to zwrot składników majątkowych nastę-
puje na rzecz organizacji społecznej, w której była zrzeszona obecnie nieistniejąca
jednostka organizacyjna, chyba że organizacje te na podstawie stosownych uchwał
lub decyzji wskażą jednostki organizacyjne niższego stopnia, na rzecz których należy
dokonać zwrotu majątku; w tym przypadku zwrot majątku następuje na rzecz tych
jednostek. Z kolei art. 2 ust. 2a ustawy przewiduje, że przepis ust. 2 stosuje się także
wobec organizacji społecznych uznawanych za tożsame z organizacjami społecz-
nymi rozwiązanymi w wyniku wprowadzenia stanu wojennego. Przepis art. 2 ust. 3
ustawy określa sposób ustalenia wysokości odszkodowania wypłacanego w przy-
padku zniszczenia, zaginięcia lub zużycia składnika mienia. Wreszcie, stosownie do
art. 2 ust. 3a ustawy, od odszkodowania, o którym mowa w ust. 3, potrąca się - walo-
ryzowaną na zasadach przewidzianych w art. 3 ust. 1 - wartość składników majątko-
wych zużytych na potrzeby osób będących członkami podmiotów uprawnionych do
odszkodowania.
Przytoczenie przepisów dotyczących zasad zwrotu majątku utraconego przez
organizacje społeczne w wyniku wprowadzenia stanu wojennego było konieczne w
celu dokonania wykładni pojęcia ,,organizacje społeczne uznawane za tożsame z or-
ganizacjami społecznymi rozwiązanymi w wyniku wprowadzenia stanu wojennego".
Pojęcie to miało bowiem podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Przy
jego wykładni powinno się uwzględnić cel ustawy. Celem tym było zadośćuczynienie
organizacjom społecznym pozbawionym majątku w wyniku wprowadzenia stanu wo-
jennego: zarówno tym istniejącym nieprzerwanie od 1981 r., jak i tym, które - co
prawda formalnie rozwiązane lub zlikwidowane w stanie wojennym - prowadziły
nadal (nielegalną) działalność albo wznowiły, reaktywowały tę działalność w warun-
kach demokratycznego państwa po transformacji ustrojowej, jaka dokonała się w
1989 r. Ustawa z dnia 25 października 1990 r. o zwrocie majątku utraconego przez
związki zawodowe i organizacje społeczne w wyniku wprowadzenia stanu wojennego
pozwala organizacjom społecznym pozbawionym majątku w stanie wojennym na od-
zyskanie tego majątku, przewidując zwrot majątku na rzecz organizacji o różnym
statusie prawnym i różnych związkach prawnych i faktycznych z tymi organizacjami,
którym majątek odebrano - albo na rzecz tych samych podmiotów, które zostały ma-
jątku pozbawione, przy założeniu, że nadal istnieją i została zachowana ciągłość ich
bytu prawnego (art. 2 ust. 1 ustawy), albo na rzecz innych podmiotów (z formalnego
punktu widzenia), jeżeli te, które zostały majątku pozbawione, już nie istnieją (art. 2
ust. 2 i ust. 2a ustawy). W każdym przypadku chodzi o realizację celu ustawy - za-
pewnienie zadośćuczynienia organizacjom społecznym, które utraciły majątek w wy-
niku wprowadzenia stanu wojennego.
Naczelny Sąd Administracyjny przyjął, wbrew stanowisku Stowarzyszenia
Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej, a także wbrew poglądowi wyrażonemu przez
wnoszącego rewizję nadzwyczajną Prokuratora Generalnego, że Stowarzyszenie
Dziennikarzy Polskich zarejestrowane w 1989 r. może być uznane za tożsame - w
rozumieniu art. 2 ust. 2a ustawy - ze Stowarzyszeniem Dziennikarzy Polskich roz-
wiązanym w 1982 r. w wyniku wprowadzenia stanu wojennego. Tożsamość, o której
mowa w art. 2 ust. 2a ustawy, nie powinna być rozumiana jako tożsamość prawna -
w przepisie tym nie chodzi o tę samą osobę prawną, którą pozbawiono majątku w
stanie wojennym, ani o jej następcę prawnego. Z tej przyczyny orzeczenia Sądu
Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego przytoczone w rewizji nadzwy-
czajnej nie są adekwatne do problemu prawnego wymagającego rozstrzygnięcia w
rozpoznawanej sprawie. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 marca
1995 r., I SA 1035/93 (ONSA 1996 nr 2, poz. 75) dotyczy innej sytuacji faktycznej i
prawnej. W rozpoznawanej sprawie nie chodzi bowiem o weryfikację przez właściwy
organ decyzji o likwidacji stowarzyszenia w części orzekającej o majątku tego stowa-
rzyszenia, lecz o zwrot majątku na rzecz organizacji społecznej, która może być
uznana za tożsamą z organizacją pozbawioną tego majątku w wyniku wprowadzenia
stanu wojennego. Znaczenie ma zatem nie tożsamość (identyczność) prawna,
następstwo prawne albo reaktywowanie działalności tego samego stowarzyszenia po
stwierdzeniu nieważności decyzji administracyjnych o jego rozwiązaniu i likwidacji,
lecz tożsamość organizacyjna (w znaczeniu zachowania struktur organizacyjnych i
aktywności działaczy), ideowa (w znaczeniu tych samych celów i zadań organizacji),
statutowa. Chodzi zatem o swoiste rozumienie pojęcia "uznawane za tożsame", ade-
kwatne do celów ustawy o zwrocie majątku. Z tego punktu widzenia Stowarzyszenie
Dziennikarzy Polskich powołane do życia w 1989 r. może być uznane za tożsame ze
Stowarzyszeniem Dziennikarzy Polskich rozwiązanym, pozbawionym majątku i for-
malnie zlikwidowanym w wyniku wprowadzenia stanu wojennego. Sąd Najwyższy
podziela pogląd prawny Naczelnego Sądu Administracyjnego przedstawiony w od-
niesieniu do tej kwestii w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Ustalenia faktyczne,
które stanowiły podstawę dokonanych ocen prawnych, są wiążące w postępowaniu
wszczętym w wyniku wniesienia rewizji nadzwyczajnej, wobec braku oparcia jej na
podstawie naruszenia prawa procesowego. Związanie ustalonym stanem faktycznym
oznacza przy tym, że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym nie tylko nie można
kwestionować dokonanych ustaleń, ale także nie wolno prowadzić nowych dowodów
(z tego punktu widzenia dokumenty dołączone do odpowiedzi na rewizję
nadzwyczajną są bez znaczenia procesowego). Stan faktyczny przyjęty za podstawę
wyrokowania przez Naczelny Sąd Administracyjny był jednak wystarczający do
uznania, że istnieje tożsamość między obydwiema organizacjami społecznymi.
,,Nowe" SDP (zarejestrowane w 1989 r.) może być uznane za tożsame ze ,,starym"
SDP (rozwiązanym w 1982 r.) pod względem ideowym, statutowym i organizacyjnym.
Zachowana bowiem została ciągłość personalna (chodzi przynajmniej o niektórych,
znaczących, działaczy obu Stowarzyszeń), organizacyjna (chodzi o struktury dzia-
łające - w pewnym okresie nielegalnie - zarówno w kraju, jak i z agranicą, a także o
kontynuowanie działalności realizującej cele rozwiązanej formalnie organizacji), oraz
ideowa (co wynika z podobieństw, a nawet identyczności, statutów obu organizacji).
Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich zarejestrowane w 1989 r. nie jest ani tą
samą osobą prawną, która pod nazwą Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich dzia-
łała do chwili formalnego rozwiązania w 1982 r., ani też następcą prawnym tego
Stowarzyszenia. Na przyjęcie takiego założenia nie pozwalają zarówno przepisy
ustawy - Prawo o stowarzyszeniach, jak i przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące
osobowości prawnej i następstwa prawnego. Są to z formalnoprawnego punktu wi-
dzenia dwie różne osoby prawne. Byt prawny jednej z nich zakończył się z chwilą
rozwiązania i likwidacji w okresie stanu wojennego, byt prawny drugiej rozpoczął się
z chwilą zarejestrowania w 1989 r. Taka ocena wzajemnych relacji prawnych między
jednym i drugim Stowarzyszeniem Dziennikarzy Polskich nie stanowi jednak prze-
szkody do uznania, że ubiegające się o zwrot majątku Stowarzyszenie może być
,,uznane za tożsame" w rozumieniu art. 2 ust. 2a ustawy o zwrocie majątku ze Stowa-
rzyszeniem rozwiązanym w wyniku wprowadzenia stanu wojennego. W żadnym
miejscu Naczelny Sąd Administracyjny nie stwierdził, że SDP powstałe w 1989 r. jest
następcą prawnym SDP zlikwidowanego w 1982 r. Nie przyjął też konstrukcji re-
aktywowania bytu prawnego zlikwidowanej osoby prawnej w wyniku stwierdzenia
nieważności decyzji administracyjnej w sprawie jej rozwiązania. Hipotetyczne (poten-
cjalne) możliwości reaktywowania SDP rozwiązanego w 1982 r. nie powinny być
brane pod uwagę przy ocenie, czy SDP zarejestrowane w 1989 r. spełnia przesłanki
określone w art. 2 ust. 2a ustawy o zwrocie majątku, skoro do tej pory nikt nie zgła-
sza faktycznej woli, chęci, zamiaru reaktywowania bytu prawnego Stowarzyszenia
zlikwidowanego w stanie wojennym, mimo stwierdzenia nieważność decyzji Prezy-
denta m.st. Warszawy i Ministra Spraw Wewnętrznych z 1982 r. w sprawie rozwiąza-
nia tego Stowarzyszenia. Chociaż więc decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych i Ad-
ministracji z 2000 r. stwierdzająca nieważność decyzji organów obu instancji z 1982
r. w sprawie rozwiązania Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich przywróciła prawną
możliwość wznowienia działania tego Stowarzyszenia, to istotne znaczenie faktyczne
ma to, że do takiej reaktywacji nie doszło, ponieważ osoby, które były zarówno dzia-
łaczami Stowarzyszenia rozwiązanego w 1982 r., jak i działaczami Stowarzyszenia
zarejestrowanego w 1989 r., uznały, że to ostatnie Stowarzyszenie jest ideowym
kontynuatorem poprzedniego. W uchwale z 1 września 1998 r. żyjący członkowie za-
rządu głównego SDP wybranego na nadzwyczajnym zjeździe w 1980 r. stwierdzili,
że nigdy nie uznali za legalną decyzji władz PRL z 1982 r. o rozwiązaniu SDP i pro-
wadzili nadal działalność Stowarzyszenia z udziałem jego członków aż do relegali-
zacji w 1989 r. (przy czym powtórną rejestrację SDP w 1989 r. traktując jako jego
relegalizację), w związku z czym uważają obecnie działające SDP za to samo Stowa-
rzyszenie Dziennikarzy Polskich, które stało się przedmiotem bezprawnych decyzji
władz PRL w 1982 r. Przytoczona uchwała - w połączeniu z innymi okolicznościami
przedstawionymi w uzasadnieniu wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego - po-
zwalała na przyjęcie, że chociaż nie można traktować Stowarzyszenia powstałego
formalnie w 1989 r. (w wyniku wpisu do rejestru stowarzyszeń) jako tej samej osoby
prawnej, która została rozwiązana w 1982 r. i zlikwidowana w 1983 r. (przez wykre-
ślenie z rejestru stowarzyszeń), to jednak możliwe jest uznanie istniejącego SDP za
tożsame z SDP rozwiązanym w wyniku wprowadzenia stanu wojennego.
Rewizja nadzwyczajna nie zawiera argumentacji prawnej dotyczącej narusze-
nia art. 2 ust. 2 ustawy, dlatego odniesienie się do tego zarzutu jest znacznie utrud-
nione, a ponadto zbędne, skoro Naczelny Sąd Administracyjny przyjął, że Stowarzy-
szenie Dziennikarzy Polskich zarejestrowane w 1989 r. ma legitymację do ubiegania
się o zwrot majątku odebranego Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich rozwiąza-
nemu w 1982 r. na podstawie art. 2 ust. 2a ustawy o zwrocie majątku, ponieważ
może być uznane za tożsame w rozumieniu tego przepisu ze Stowarzyszeniem roz-
wiązanym w 1982 r. W rozpoznawanej sprawie chodziło zatem przede wszystkim o
prawidłową wykładnię i zastosowanie art. 2 ust. 2a ustawy o zwrocie majątku, a nie o
jej art. 2 ust. 2.
Nieuzasadniony jest natomiast zarzut rewizji nadzwyczajnej dotyczący naru-
szenia art. 2 ust. 3a ustawy o zwrocie majątku. Podnoszona w rewizji nadzwyczajnej
okoliczność, że około 75 % członków rozwiązanego SDP stało się członkami SDPRL
lub SDRP, nie została nigdy wykazana ani nawet uprawdopodobniona. Naczelny Sąd
Administracyjny nie uwzględnił skargi Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczypospolitej
Polskiej w części dotyczącej wysokości odszkodowania (co do potrącenia wartości
składników majątkowych zużytych na potrzeby osób będących członkami podmiotów
uprawnionych do odszkodowania), stwierdzając, że SDRP - pomimo toczącego się
wiele lat postępowania - nie przedłożyło żadnych dowodów na okoliczność, że prze-
znaczyło określone kwoty na rzecz osób będących poprzednio członkami SDP. Za-
skarżony rewizją nadzwyczajną wyrok opierał się w tej części na przesłankach fak-
tycznych (braku dowodów na okoliczności podnoszone w skardze). Tej argumentacji
rewizja nadzwyczajna skutecznie nie podważa, ponieważ nie konstruuje zarzutów
procesowych ani nie odwołuje się do pominiętych przez Naczelny Sąd Administra-
cyjny dowodów, z których ewentualnie mogłaby wynikać podnoszona, ale nieudo-
wodniona, okoliczność.
Sąd Najwyższy nie uwzględnił wniosku Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczy-
pospolitej Polskiej o zwrócenie się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem praw-
nym o zgodność art. 5, 6 i 7 ustawy o zwrocie majątku z Konstytucją RP. Przepisy
ustawy o zwrocie majątku, których konstytucyjność zakwestionował uczestnik postę-
powania, nie miały związku z podstawą rewizji nadzwyczajnej i nie zostały w niej
wskazane. Przy rozpoznawaniu rewizji nadzwyczajnej Sąd Najwyższy stosuje odpo-
wiednio przepisy o kasacji, z których wynika związanie podstawami kasacji (rewizji
nadzwyczajnej) i ograniczony przedmiotowo zakres rozpoznania sprawy (por. odpo-
wiednio stosowany art. 393?? § 1 k.p.c.). Przedstawienie pytania prawnego Trybuna-
łowi co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją jest możliwe wówczas, jeżeli
od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed
sądem (por. postanowienie SN z 18 września 2002 r., III CKN 326/01, LEX nr
56989). Zgodnie z art. 193 Konstytucji RP, każdy sąd może przedstawić Trybunałowi
Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na
pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. W niniejszej
sprawie przedmiotem rozpoznania - w związku z podstawami rewizji nadzwyczajnej -
były jedynie przepisy art. 2 ust. 2, ust. 2a i ust. 3a ustawy o zwrocie majątku. Skład i
tryb powoływania Społecznej Komisji Rewindykacyjnej, zakres jej działania i organi-
zacja pracy (art. 5 ustawy), tryb procedowania (art. 6 ustawy), charakter prawny jej
orzeczeń - zrównanych z decyzją administracyjną - i sposób ich zaskarżania do Na-
czelnego Sądu Administracyjnego (art. 7 ustawy) nie były objęte granicami rewizji
nadzwyczajnej. Dlatego nie można było przyjąć, że od odpowiedzi na pytanie doty-
czące konstytucyjności art. 5, 6 i 7 ustawy o zwrocie majątku zależało rozstrzygnięcie
sprawy toczącej się przed Sądem Najwyższym.

Niezależnie od tego, czy sąd rozpoznający sprawę podejmie decyzję o przed-
stawieniu Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego co do zgodności aktu
normatywnego z Konstytucją, sama strona może wnieść do Trybunału skargę kon-
stytucyjną. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP, każdy, czyje konstytucyjne wolno-
ści lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie,
wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją
ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ admini-
stracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego
obowiązkach określonych w Konstytucji. Uwzględnienie skargi konstytucyjnej otwiera
drogę do ewentualnego wznowienia postępowania administracyjnego lub sądowego.
Stosownie do art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o
niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatyw-
nego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, osta-
teczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi pod-
stawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na
zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] III RN 135/03   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/16/274
2003-12-12 
[IA] III RN 45/03   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/11/185
2003-07-22 
[IA] III RN 17/03   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/11/186
2003-07-31 
[IA] III RN 12/03   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/13/218
2003-08-12 
[IA] III RN 138/02   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/15/256
2003-11-28 
  • Adres publikacyjny: