Wyrok z dnia 5 kwietnia 2002 r.
III RN 244/01

Wykonanie domowych przyłączy sanitarnych w czasie obowiązywania
decyzji o pozwoleniu na budowę sieci sanitarnych wraz z przyłączami domo-
wymi, które okazało się częściowo niezgodne z prawem, z uwagi na brak decy-
zji o warunkach zabudowy i zagospodarowaniu terenu dla tych przyłączy, nie
może być uznane za samowolę budowlaną w rozumieniu art. 28 ustawy z dnia 7
lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. Nr 89, poz. 414 ze zm.).


Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Kazimierz Jaśkowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 kwietnia 2002 r.
sprawy ze skargi Romualda B. na decyzję Głównego Inspektora Nadzoru Budowla-
nego z dnia 28 września 1999 r. [...] w przedmiocie pozwolenia na budowę kanaliza-
cji sanitarnej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyro-
ku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 kwietnia 2001 r. [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e

Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej zarzucił wyrokowi Naczelne-
go Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 kwietnia 2001 r. rażące narusze-
nia art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Są-
dzie Administracyjnym (Dz.U. nr 74, poz. 368 ze zm.) i art. 28 ust. 1 oraz art. 34 ust.
1 pkt 1b ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (jednolity
tekst: Dz.U. z 1999 r. Nr 15, poz. 139 ze zm.) i na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o
NSA wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy Naczelnemu
Sądowi Administracyjnemu do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu wniesionej
rewizji wskazano, że Kierownik Urzędu Rejonowego w S. decyzją z dnia 18 września
1995 r. zatwierdził projekt budowlany i udzielił Społecznemu Komitetowi Budowy Ka-
nalizacji pozwolenia na budowę kanału sanitarnego w S. w ul. K. i A. (wraz z przyłą-
czami). Po wszczęciu na wniosek Anny, Bogusława i Czesława K. postępowania w
sprawie stwierdzenia nieważności wydanej decyzji ostatecznej, Wojewoda P. decyzją
z dnia 15 stycznia 1999 r. stwierdził wydanie pozwolenia na budowę z naruszeniem
prawa. Decyzję tę uchylił Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego w dniu 4 marca
1999 r. i sprawę przekazał do ponownego rozpatrzenia, w wyniku którego Wojewoda
P. decyzją z dnia 28 września 1999 r. stwierdził nieważność decyzji Kierownika
Urzędu Rejonowego w S z dnia 18 września 1995 r. na podstawie art. 156 § 1 pkt 2
KPA. Po rozpatrzeniu sprawy w trybie odwoławczym Główny Inspektor Nadzoru Bu-
dowlanego utrzymał w mocy decyzję Wojewody P. - decyzją z dnia 28 września 1999
r.
Naczelny Sąd Administracyjny, po rozpoznaniu skargi Romualda B., wyrokiem
z dnia 5 kwietnia 2001 r. uchylił zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję orga-
nu pierwszej instancji, uznając, że dające się rozłączyć z istniejącymi już budynkami
bez istotnego ich uszkodzenia przyłącze kanalizacyjne, wykonywane jako samo-
dzielne urządzenie budowlane, nie jest budową obiektu budowlanego lub jego czę-
ści. Na wybudowanie takiego przyłącza nie jest wymagane uzyskanie decyzji o wa-
runkach zabudowy i zagospodarowania terenu ani pozwolenia na budowę (art. 39
ust. 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym). Zbędne
jest także uzyskanie zgody właścicieli nieruchomości. Ponadto zgłoszenia budowla-
nego wymaga jedynie urządzenie budowlane montowane na obiektach wyższych niż
3 m (art. 30 ust. 1 pkt 2b Prawa budowlanego). Sąd orzekający zwrócił jednak
uwagę, że ze względu na wprowadzenie art. 29 ust. 2 pkt 9 i art. 30 ust. 1 pkt 2b
ustawą z dnia 22 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy Prawo budowlane, ustawy o za-
gospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych ustaw (Dz.U. Nr 111, poz. 726) z
mocą obowiązującą od dnia 23 listopada 1997 r., powyższy wywód może dotyczyć
przypadku budowy przyłączy po tej dacie. Natomiast w przypadkach wykonywania
przyłączy przed tym terminem lub gdy nie były one samodzielnym urządzeniami bu-
dowlanymi, ich realizacja wymagała uzyskania decyzji o warunkach zabudowy i za-
gospodarowania terenu wraz z pozwoleniem na budowę. W ramach takich ustaleń
Naczelny Sąd Administracyjny podzielił stanowisko organów administracyjnych, iż
decyzja o pozwoleniu na budowę kanału sanitarnego wraz z przyłączami domowymi
naruszała normy zawarte w art. 34 i 35 ust. 1 pkt 1b Prawa budowlanego, ponieważ
wcześniej wydana decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu nie
obejmowała części inwestycji w postaci przyłączy domowych. Natomiast nie zgodził
się z poglądem, jakoby przy podejmowaniu decyzji o budowie inwestycji nie było
zgody poszczególnych właścicieli działek na prace budowlane prowadzone na ich
nieruchomościach, wskazując na ich podpisy na wniosku o wydanie pozwolenia na
budowę oraz podpisanie projektu budowlanego. Następnie realizowanie budowy
przyłączy na własnych działkach świadczyło o ich wiedzy i zgodzie na wykonanie
tych przyłączy domowych. Roszczenia cywilnoprawne zainteresowanych właścicieli
działki nr 621 w stosunku do sąsiada korzystającego ze znajdującej się na ich posesji
studzienki kanalizacyjnej mogą być dochodzone w postępowaniu przed sądem pow-
szechnym. Naczelny Sąd Administracyjny uznał ostatecznie, że w rozpoznawanej
sprawie nie miało miejsca rażące naruszenie prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2
KPA, które mogło prowadzić do stwierdzenia nieważności z uwagi na niemożliwe do
zaakceptowania skutki prawne z punktu widzenia wymagań praworządności.
Przeciwnego zdania był Minister Sprawiedliwości, który wskazał, że z decyzji z
dnia 14 września 1995 r. o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wynika,
że nie dotyczyła ona budowy przyłączy domowych, gdyż projektowana inwestycja
usytuowana została wyłącznie w liniach rozgraniczających ulicę K., nie obejmując
terenu żadnej posesji. W aktach sprawy nie ma żadnej odrębnej decyzji o warunkach
zabudowy i zagospodarowania terenu dla przyłączy domowych. Przepis art. 30 ust. 1
pkt 2b Prawa budowlanego, przewidujący obowiązek zgłoszenia budowy ma zasto-
sowanie wyłącznie do instalowania urządzeń na obiektach budowlanych o wysokości
powyżej 3 m, nie może być stosowany do wykonania przyłączy, które nie są instalo-
wane na obiekcie budowlanym (budynku). Z definicji zawartej w art. 3 pkt 9 Prawa
budowlanego, który wymienia przyłącza jako urządzenia budowlane związane z
obiektem budowlanym, wynika, że obiekt budowlany zyskuje charakter urządzenia
budowlanego dopiero poprzez funkcjonale związanie z innym obiektem budowlanym.
Przyłącza traktowane samoistnie, będą obiektami budowlanymi - budowami (art. 3
pkt 3), które dopiero przez funkcjonale połączenie z innym obiektem budowlanym
(np. budynkiem) będą urządzeniami budowlanymi zapewniającymi możliwość korzy-
stania z obiektu budowlanego w sposób funkcjonalny. Zgodnie z art. 28 Prawa bu-
dowlanego - roboty budowlane można rozpocząć jedynie na podstawie ostatecznej
decyzji o pozwoleniu na budowę, z wyjątkami przewidzianymi w art. 29 i 30. Roboty
budowlane polegające na wykonaniu przyłączy do istniejących obiektów budowla-
nych nie zostały objęte tymi wyjątkami, zatem wymagały uzyskania pozwolenia na
budowę, jak i poprzedzającej decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania
terenu, gdyż - stosownie do art. 39 ust. 1 ustawy o planowaniu przestrzennym -
zmiana zagospodarowania terenu polegająca na wykonaniu, odbudowie, rozbudowie
i nadbudowie obiektu budowlanego wymaga ustalenia warunków zabudowy i zago-
spodarowania terenu. Taka interpretacja jest aktualna zarówno w odniesieniu do
obecnie obowiązującego stanu prawnego, jak również do stanu prawnego istniejące-
go przed wejściem w życie zmiany ustawy - Prawo budowlane, wprowadzonej art. 29
ust. 2 pkt 9 i art. 30 ust. 1 pkt 2 lit. b. Ponadto inwestor nie przedstawił dowodu dys-
ponowania nieruchomością na cele budowlane w postaci oświadczeń właścicieli po-
szczególnych działek o wyrażeniu zgody na wykonanie przyłączy. Niedopełnienie
obowiązków w zakresie uzyskiwania zezwoleń na budowę inwestycji i brak kontroli w
zakresie ich zgodności z prawem stanowiły - w ocenie Ministra Sprawiedliwości - ra-
żące naruszenie prawa w rozumieniu art. 156 § 1 KPA, które powinno prowadzić do
uwzględnienia wniosków rewizji nadzwyczajnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty zawarte w rewizji nadzwyczajnej nie mogą prowadzić do uwzględnie-
nia zawartego w niej wniosku zmierzającego do uchylenia zaskarżonego wyroku Na-
czelnego Sądu Administracyjnego i w dalszej kolejności do stwierdzenia nieważności
wydanej w rozpoznawanej sprawie pierwotnej decyzji administracyjnej (art. 156 § 1
pkt 2 KPA). Wstępnej sygnalizacji wymaga niestaranne sporządzenie rewizji nad-
zwyczajnej, która w petitum zawiera zarzuty oparte na nieistniejących przepisach art.
28 ust. 1, art. 34 i 35 ust. 1 pkt 1b ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu
przestrzennym, które w istocie rzeczy są przepisami ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo
budowlane (Dz.U. Nr 89, poz. 414 ze zm.), co jednoznacznie wynika z uzasadnienia
wniesionej rewizji.
W rewizji nadzwyczajnej zakwestionowany został pogląd Naczelnego Sądu
Administracyjnego, że na wykonanie przyłączy domowych do obiektów budowlanych
w ogóle nie jest wymagane pozwolenie na budowę ani poprzedzająca je decyzja o
warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla tych przyłączy. Tymczasem
każda zmiana zagospodarowania terenu, polegająca w szczególności na wykonaniu,
odbudowie, rozbudowie i nadbudowie obiektu budowlanego, wymaga ustalenia wa-
runków zabudowy i zagospodarowania terenu (art. 39 ust. 1 ustawy o zagospodaro-
waniu przestrzennym). Natomiast nie wymagają takich warunków jedynie roboty bu-
dowlane polegające na remoncie lub montażu, a także przebudowa oraz zmiana
przeznaczenia budynku lub jego części, jeżeli nie powodują zmiany sposobu zago-
spodarowania terenu, a ponadto roboty budowlane nie wymagające pozwolenia na
budowę (art. 39 ust. 2 tej ustawy). Jeżeli zważyć, że przyłącza budowlane są z reguły
urządzeniami budowlanymi związanymi z obiektami budowlanymi (art. 3 pkt 9 Prawa
budowlanego), to mogą być one realizowane w ramach budowy tych obiektów jako
urządzenia techniczne zapewniające możliwość użytkowania obiektów zgodnie z ich
przeznaczeniem. Budowę przyłączy jako funkcjonalnej części budynku (art. 3 pkt 2
Prawa budowlanego) lub budowli, tj. obiektu budowlanego nie będącego budynkiem
lub obiektem małej architektury (art. 3 pkt 3 tego Prawa), można rozpocząć jedynie
na podstawie ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę tych obiektów budowla-
nych (art. 28 Prawa budowlanego), z zastrzeżeniem art. 29 i art. 30 tego Prawa.
Realizacja robót budowlanych polegających na wykonaniu przyłączy do istniejących
obiektów budowlanych nie została wymieniona w art. 29 i 30 Prawa budowlanego. W
szczególności inwestycja wykonania takich przyłączy nie polega na instalowaniu
urządzenia na obiektach budowlanych (co nie wymaga pozwolenia na budowę - art.
29 ust. 2 pkt 9 Prawa budowlanego), w tym na instalowaniu urządzenia o wysokości
powyżej 3 m na obiektach budowlanych (co wymaga zgłoszenia budowlanego - art.
30 ust. 2 b tego Prawa, który to przepis oczywiście dotyczy wysokości instalowanego
urządzenia na budynku, a nie wysokości budynku), przede wszystkim dlatego, że
przyłącze jest wykonywane do budowli, a nie na obiektach budowlanych (na budyn-
kach). Oznacza to, że wykonywanie przyłączy jako funkcjonalnych części obiektów
budowlanych wymaga uzyskania pozwolenia budowlanego obejmującego roboty bu-
dowlane polegające na wykonaniu tych obiektów wraz z przyłączami, będącymi
urządzeniami technicznymi zapewniającymi możliwość użytkowania budowanych
domów zgodnie z ich przeznaczeniem. Odbywa się to w ramach uzyskania pozwo-
lenia na budowę domów wraz z przyłączami domowymi do już istniejących sieci,
bądź na podstawie pozwolenia na budowę sieci waz z przyłączami domowymi do już
istniejących budynków. Te pozwolenia na budowę mogą być wydane po uprzednim
uzyskaniu wymaganych uzgodnień, pozwoleń lub opinii przez inwestora (art. 31 ust.
1 w związku z art. 35 ust. 1 Prawa budowlanego), który złożył wniosek w terminie
ważności decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, a także wyka-
zał prawo dysponowania nieruchomością na cele budowlane (art. 32 ust. 2 tego
Prawa). W konsekwencji trafny jest pogląd Ministra Sprawiedliwości, że roboty bu-
dowlane polegające na wykonaniu przyłączy do istniejących już obiektów budowla-
nych wymagały zatwierdzonego w decyzji o pozwoleniu na budowę projektu budow-
lanego, który powinien spełniać wymagania określone w decyzji o warunkach zabu-
dowy i zagospodarowania terenu (art. 34 ust. 1 Prawa budowlanego). W szczegól-
ności projekt budowlany powinien zawierać kompletny projekt zagospodarowania
działki lub terenu obejmujący między innymi sposób odprowadzania ścieków (art. 34
ust. 3 pkt 1) oraz oświadczenia właściwych jednostek organizacyjnych o zapewnieniu
odbioru ścieków (art. 34 ust. 3 pkt 3). Skoro w aktach sprawy nie było odrębnej decy-
zji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla przyłączy domowych, to
wydane pozwolenie na budowę kolektora ściekowego wraz z przyłączami było nie-
zgodne z art. 28 ust. 1, art. 34 i art. 35 ust. 1 pkt 1b Prawa budowlanego w części
dotyczącej wykonania sanitarnych przyłączy domowych. Takie naruszenie prawa nie
uzasadniało zatem konkluzji, że na wybudowanie przyłącza wodociągowego lub ka-
nalizacyjnego do istniejących obiektów budowlanych w ogóle nie jest potrzebne po-
zwolenie na budowę i poprzedzająca je decyzja o warunkach zabudowy i zagospo-
darowania terenu dla tych przyłączy, jaką w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wy-
prowadził Naczelny Sąd Administracyjny z uchwały tegoż Sądu z dnia 15 maja 2000
r., OPS 20/99 (ONSA 2000 nr 4, poz. 133). Uchwała formułowała jedynie myśl, że
wykonywanie przyłączy w istniejącym już obiekcie budowlanym nie jest budowaniem
obiektu budowlanego lub jego części w rozumieniu art. 48 Prawa budowlanego, pro-
wadzącego do wydania kategorycznej decyzji o rozbiórce samowolnej inwestycji.
Stanowisko zawarte w przywołanej uchwale NSA może oznaczać tylko tyle, że inwe-
stycje sanitarnych przyłączy domowych zrealizowane w czasie obowiązywania decy-
zji o pozwoleniu na budowę sieci sanitarnej wraz z przyłączami domowymi, która
okazała się częściowo niezgodna z prawem z uwagi na brak odrębnej decyzji o wa-
runkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla tych przyłączy, nie mogą być
uznane za samowolę budowlaną w rozumieniu art. 48 Prawa budowlanego. Nie wy-
klucza to wszakże, a nawet wymaga od organów administracji podjęcia działań
przewidzianych w art. 50, art. 51 lub art. 55 Prawa budowlanego dla osiągnięcia ce-
lów zgodnych z tym Prawem. W konsekwencji stwierdzone naruszenia prawa, które
niejako mogą być sanowane w trybie art. 50, 51 lub 55 Prawa budowlanego, nie mo-
gły prowadzić do stwierdzenia nieważności wydanej w sprawie pierwotnej decyzji
administracyjnej w trybie art. 156 § 1 pkt 1 KPA, jako że naruszenie prawa w tej de-
cyzji nie spowodowało niemożliwych do zaakceptowania skutków prawnych z punktu
widzenia zasady praworządności. Ponadto Naczelny Sąd Administracyjny trafnie ar-
gumentował, że zainteresowani właściciele działki [...] - Anna, Bogusław i Czesław K.
nie kwestionowali ani prawidłowości budowy kolektora sanitarnego ani usytuowania
studzienki kanalizacyjnej na ich terenie, natomiast -powołując się na uprawnienia
właścicielskie do gruntu, na którym usytuowana jest sporna studzienka - podważali
prawa ich sąsiada R.B. do dalszego korzystania z tej studzienki, która stała niewy-
starczająca dla kilku gospodarstw domowych z działki będącej własnością K. oraz
gospodarstwa sąsiada. W tym zakresie Naczelny Sąd Administracyjny prawidłowo
dostrzegł cywilnoprawne podłoże i takież możliwości rozstrzygnięcia tego sąsiedz-
kiego sporu przez sąd powszechny.
Powyższe okoliczności doprowadziły Sąd Najwyższy do stwierdzenia, że za-
skarżony wyrok, mimo częściowo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu, co w
konsekwencji wymagało oddalenia rewizji nadzwyczajnej na podstawie art. 236 ust. 2
Konstytucji RP i art. 39312 KPC w związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r.
(Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.).
========================================