Wyrok SN - III RN 180/98
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:III RN 180/98
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1999/21/670
Wokanda 1999/6/24
Data wydania:1999-01-06

Wyrok z dnia 6 stycznia 1999 r.
III RN 180/98

Sędzia w stanie spoczynku może dochodzić przed sądem pracy roszczeń
wynikających ze stosunku służbowego.

Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Teresa Flemming-Kulesza, Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 stycznia 1999 r. sprawy ze skargi
Barbary B. na decyzję Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1997
r. [...] w przedmiocie wyrażenia zgody na dodatkowe zatrudnienie sędziego SN w
stanie spoczynku, na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Obywatelskich
[...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 maja
1998 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i odrzucił skargę.

U z a s a d n i e n i e


Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł rewizję nadzwyczajną od wyroku Na-
czelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 maja 1998 r. [...] w sprawie
ze skargi Barbary B. na decyzję Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 3
lutego 1997 r. odmawiającą wyrażenia zgody na jej zatrudnienie. Zdaniem Pierw-
szego Prezesa SN sędzia tego Sądu (w stanie spoczynku) nie może pozostawać w
stosunku pracy, z wyjątkiem pracy profesora w szkole wyższej albo placówce nau-
kowo-badawczej (art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyż-
szym, jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.). Naczelny Sąd Adminis-
tracyjny podzielił ten pogląd i dlatego oddalił skargę. Przyjął ponadto, iż na podstawie
art. 16 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) właściwym do
rozpoznania sprawy jest sąd administracyjny. Sprawa wyrażenia zgody na podjęcie
zatrudnienia przez sędziego Sądu Najwyższego w stanie spoczynku jest bowiem
czynnością (aktem) z zakresu administracji publicznej dotyczącą przyznania upraw-
nienia wynikającego z przepisów prawa przez organ administracji publicznej. W re-
wizji nadzwyczajnej zarzucono rażące naruszenie art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28
sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz nie-
których innych ustaw (Dz.U. Nr 124, poz. 782 ze zm.), art. 41 ust. 1 ustawy o Sądzie
Najwyższym oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji RP. Rzecznik wniósł o uchylenie zaskar-
żonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona.

Jak wynika z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postę-
powania cywilnego... (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) rewizje nadzwyczajne od orze-
czeń Naczelnego Sądu Administracyjnego są rozpoznawane przez Sąd Najwyższy
przy odpowiednim stosowaniu przepisów o postępowaniu kasacyjnym. Oznacza to, iż
zgodnie z art. 39311 KPC sprawa jest rozpoznawana w granicach kasacji, jednakże
Sąd Najwyższy bierze pod uwagę z urzędu nieważność postępowania. Wynika stąd
wprost, iż w sprawie należy rozważyć trzy podstawowe kwestie: dopuszczalności
drogi sądowej przed Naczelnym Sądem Administracyjnym, zakresu stosowania re-
gulacji dotyczących stanu spoczynku w odniesieniu do sędziów Sądu Najwyższego,
którzy w dniu wejścia w życie tych przepisów byli emerytami oraz zastosowania od-
powiednich przepisów prawa materialnego dotyczących podejmowania zatrudnienia
przez sędziów Sądu Najwyższego w stanie spoczynku.

1. Rozważania co do pierwszej z tych kwestii należy rozpocząć od stwierdze-
nia, iż żaden przepis prawa nie określa wyraźnie organu, przed którym sędzia Sądu
Najwyższego w stanie spoczynku może dochodzić roszczeń wobec pracodawcy. Na-
czelny Sąd Administracyjny przyjął, iż jest on właściwy w tych sprawach na podsta-
wie art. 16 ust. 1 pkt 4 ustawy o NSA. Według tego przepisu orzeka on w sprawach
skarg na inne niż określone w pkt 1-3 (czyli decyzje i dwa rodzaje postanowień) akty
lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia
albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa. Zdaniem
Sądu Najwyższego przepis ten nie ma zastosowania w odniesieniu do żądań (rosz-
czeń) sędziego Sądu Najwyższego w stanie spoczynku wnoszonych wobec praco-
dawcy. Jest niewątpliwe, że temu sędziemu przysługuje droga sądowa, co wynika
wprost z art. 45 Konstytucji. Przyjąć jednak należy, iż istniejącą lukę prawną (nieo-
kreślenie w przepisach, jaki sąd jest właściwy) należy wypełnić przez odpowiednie
stosowanie przepisów stanowiących, iż w sprawach o roszczenia ze stosunku służ-
bowego sędziemu przysługuje droga sądowa (art. 48 ustawy o SN, art. 69 § 2 ustawy
z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, jednolity tekst:
Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.). Przez drogę sądową w sprawie o roszczenie
rozumie się drogę przed sądem powszechnym (NSA rozpoznaje bowiem skargi na
decyzje administracyjne i inne akty, a nie sprawy o roszczenia - sprawy cywilne).
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, to właściwy do rozpoznania sprawy
jest sąd powszechny. Sędzia orzekający (w stanie czynnym) może zatem dochodzić
swoich roszczeń przed sądem pracy. Stosunek pracy tego sędziego ustawy określają
jako stosunek służbowy (art. 31 ust. 1 ustawy o SN, art. 55 Prawa o u.s.p.). Stosunek
ten nie ustaje z powodu przejścia sędziego w stan spoczynku, co dotyczy także
sędziów Sądu Najwyższego. Instytucja przejścia sędziego w stan spoczynku nie jest
uregulowana w ustawie o SN. Stosowanie jej do sędziów tego Sądu wynika z art. 61
ustawy o Sądzie Najwyższym, który w sprawach w niej nie uregulowanych nakazuje
odpowiednie stosowanie Prawa o ustroju sądów powszechnych. Prawo to (art. 59)
wyraźnie odróżnia rozwiązanie stosunku służbowego (§ 1 i 2) od przejścia w stan
spoczynku (§ 3-7). Oznacza to, że sędzia w stanie spoczynku nadal pozostaje w
stosunku służbowym (zwłaszcza przemawia za tym poglądem przepis art. 59 § 7
określający prawo powrotu na zajmowane stanowisko). Treść tego stosunku jest
jednakże odmienna od sytuacji sędziego orzekającego. Z jednej bowiem strony ustał
już obowiązek wykonywania pracy (orzekania), z drugiej zaś - prawo do
wynagrodzenia przekształciło się w prawo do uposażenia. Mimo jednak odrębności
między sytuacją sędziego orzekającego (sędziego w stanie czynnym), a pozycją sę-
dziego w stanie spoczynku, nadających w istocie inny charakter prawny tym dwóm
stosunkom służbowym, należy uznać, iż sędzia w stanie spoczynku może dochodzić
roszczeń ze stosunku służbowego przed sądem pracy. Sędzia Sądu Najwyższego w
stanie spoczynku pozostaje w stosunku służbowym, a Pierwszy Prezes tego Sądu
wykonuje wobec niego czynności władcze wynikające z tego stosunku w zakresie
określonym w ustawach. Konkluzją jest, iż stosunek między sędzią Sądu Najwyższe-
go (a także powszechnego) a właściwym sądem nie podlega kognicji Naczelnego
Sądu Administracyjnego, albowiem: istnieje domniemanie właściwości sądu pow-
szechnego; sędzia orzekający dochodzić może roszczeń przed sądem powszech-
nym; sędzia w stanie spoczynku pozostaje nadal w stosunku służbowym; nie ma
przepisu szczególnego przekazującego sprawy z tego stosunku do właściwości NSA.

2. Jak wynika z przepisu art. 6 ust. 1 powołanej w rewizji nadzwyczajnej
ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r., przepisy art. 711 § 2 i 4 Prawa o u.s.p. (dotyczące
wysokości i waloryzacji uposażenia sędziego w stanie spoczynku) mają zastosowa-
nie do sędziów, którzy uzyskali prawo do emerytury lub renty przed dniem jej wejścia
w życie, jeżeli prawo to nabyli zajmując stanowisko sędziego. Zdaniem Rzecznika
Praw Obywatelskich oznacza to, iż sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku,
do którego stosuje się ten przepis, nie ma obowiązku uzyskania zgody na podjęcie
zatrudnienia, a ewentualnie jeżeli ten obowiązek istnieje, to przesłanki wyrażenia
zgody nie są ograniczone jedynie do zatrudnienia określonego w art. 41 ust. 1
ustawy o SN (praca na stanowisku profesora), lecz także na innych stanowiskach
(art. 68 w związku z art. 683 Prawa o u.s.p. i art. 61 ustawy o SN). Sąd Najwyższy
podziela stanowisko ,,ewentualne" (o czym w pkt 3 uzasadnienia). Natomiast w od-
niesieniu do twierdzenia, iż sędzia korzystający ze stanu spoczynku, który uzyskał do
tego uprawnienie z tytułu wcześniejszego przejścia na emeryturę, nie musi uzyskać
zgody na podjęcie zatrudnienia, trzeba stwierdzić, iż nie może ono być zaakcep-
towane. Wymaga tego przede wszystkim zasada równości obywateli wobec prawa
(art. 32 ust. 1 Konstytucji). Wynika z niej wprost, iż sędzia w stanie spoczynku, który
uprzednio był emerytem, nie powinien być traktowany lepiej ani gorzej niż sędzia
przechodzący w ten stan bezpośrednio ze stanowiska. Nadto trzeba mieć na wzglę-
dzie, że późniejsza ustawa (z dnia 17 grudnia 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o
ustroju sadów powszechnych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 1998 r. Nr 98,
poz. 607) stanowi (art. 1 pkt 2), iż sędzia w stanie spoczynku obowiązany jest do-
chować godności urzędu sędziego, a za uchybienia w tym zakresie ponosi odpowie-
dzialność dyscyplinarną. Nie ma wątpliwości, iż przepis ten dotyczy wszystkich sę-
dziów w stanie spoczynku (także tych, którzy wcześniej byli emerytami). Pogląd
przeciwny oznaczałby, iż nie mogą oni używać tytułu sędziego ,,w stanie spoczynku"
(art. 78 § 1 Prawa o u.s.p.) ani korzystać z ochrony polegającej na niedopuszczal-
ności zatrzymania ani ponoszenia odpowiedzialności karnej lub administracyjnej bez
zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego (art. 50 § 1 Prawa o u.s.p., art. 27 ust.
1 ustawy o SN). Nie ma zatem podstaw do przypuszczeń, aby celem unormowania z
art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. było odmienne uregulowanie sytuacji
sędziów w stanie spoczynku będących wcześniej emerytami w porównaniu z sę-
dziami przechodzącymi w stan spoczynku po wejściu w życie tych przepisów. Wynika
stąd, iż sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku jest obowiązany do uzyskania
zgody na podjęcie zatrudnienia.

3. Z wnioskiem o uzyskanie zgody na podjęcie zatrudnienia sędzia Sądu Naj-
wyższego powinien zwrócić się do Pierwszego Prezesa tego Sądu, będącego prze-
łożonym w stosunku służbowym łączącym sędziego z Sądem Najwyższym. Przes-
łanki działania Pierwszego Prezesa jako przełożonego, ale jednocześnie organu
władzy publicznej określa prawo (art. 7 Konstytucji). Sąd Najwyższy nie podziela
poglądu Pierwszego Prezesa, według którego do sędziów Sądu Najwyższego w
stanie spoczynku stosuje się art. 41 ust. 1 ustawy o SN. Trafnie podniesiono w rewizji
nadzwyczajnej, iż przepis ten odnosi się tylko do sędziów Sądu Najwyższego
,,piastujących" stanowisko sędziego, czyli wykonujących swoje funkcje. Zrozumiałe są
także przyczyny, dlaczego urzędującemu sędziemu Sądu Najwyższego ustawa
zakazuje zajmowania innych stanowisk niż profesora w szkole wyższej albo pla-
cówce naukowo-badawczej. Te stanowiska związane są z dużym stopniem niezależ-
ności, a zatem wykonywanie pracy profesora nie może nasuwać żadnych wątpliwości
w odniesieniu do niezawisłości sędziego Sądu Najwyższego. Bez wątpienia to
ograniczenie ustawowe swobody podejmowania pracy (art. 65 ust. 1 Konstytucji),
podyktowane jest także zamiarem podkreślenia wysokiej rangi Sądu Najwyższego (a
tym samym jego sędziów).

Sytuacja prawna sędziów w stanie spoczynku uregulowana jest w Prawie o
u.s.p., a do sędziów Sądu Najwyższego przepisy te mają odpowiednie zastosowanie
(art. 61 ustawy o SN). Oznacza to, że skoro art. 683 Prawa o u.s.p. stanowi, iż art. 68
stosuje się odpowiednio do sędziów w stanie spoczynku, to przewidziany w tym
przepisie wymóg uzyskania zgody prezesa właściwego sądu dotyczy także sędziów
Sądu Najwyższego (chyba że prawo do podjęcia pracy przez sędziego w stanie spo-
czynku wynika z ustawy). Nie ma jednak w tym przepisie ograniczenia możliwości
podjęcia pracy przez sędziego tylko na stanowisku profesora. Wynika stąd, iż Pierw-
szy Prezes Sądu Najwyższego może (powinien) wyrazić zgodę na podjęcie (konty-
nuowanie) pracy przez sędziego tego Sądu, chyba że jej wykonywanie mogłoby
uchybić godności zawodu sędziego (art. 68 § 1 i 2 Prawa o u.s.p.). Nie zachodzi
natomiast obawa co do możliwości ograniczenia niezawisłości sędziego związana z
podjęciem innej pracy, gdyż sędzia w stanie spoczynku nie wykonuje funkcji orzecz-
niczej.

Według przepisu art. 65 ust. 1 Konstytucji ,,Każdemu zapewnia się wolność
wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa".
Podniesiony w rewizji nadzwyczajnej zarzut jego niezastosowania przy wykładni
przepisów dotyczących możliwości podejmowania zatrudnienia przez sędziów w sta-
nie spoczynku jest uzasadniony. Nie został on bowiem wzięty pod uwagę przy orze-
kaniu w sprawie. Trzeba jednakże wyraźnie stwierdzić, iż ten, kto zdecydował się na
zostanie sędzią, musi godzić się na ograniczenia związane z tym stanowiskiem, co
dotyczy także sędziów w stanie spoczynku. Prawo o u.s.p. nie jest w tym zakresie
sprzeczne z art. 65 ust. 1 Konstytucji. Oczywiste jest, iż Pierwszy Prezes Sądu Naj-
wyższego, podejmując decyzję w przedmiocie zgody na podjęcie zatrudnienia przez
sędziego tego Sądu w stanie spoczynku, powinien kierować się zasadami rządzący-
mi w demokratycznym państwie prawnym urzeczywistniającym zasadę sprawiedliwo-
ści społecznej (art. 2 Konstytucji), z zachowaniem reguły równości wobec prawa i
niedyskryminacji (art. 32 Konstytucji), mając także na względzie, iż ustawa (w tym
przypadku Prawo o u.s.p.) może wprowadzić wyjątki od zasady wolności pracy (art.
65 ust. 1 Konstytucji).

Z tych względów orzeczono jak w sentencji.
========================================

Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] III RN 135/03   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/16/274
2003-12-12 
[IA] III RN 45/03   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/11/185
2003-07-22 
[IA] III RN 36/03   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/12/201
2003-07-31 
[IA] III RN 17/03   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/11/186
2003-07-31 
[IA] III RN 12/03   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/13/218
2003-08-12 
  • Adres publikacyjny: