Wyrok z dnia 23 lutego 2005 r.
III PK 77/04

Ochrona trwałości stosunku pracy przewidziana w art. 32 ust. 1 ustawy z
dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r.
Nr 79, poz. 854 ze zm.) przysługuje od chwili zawiadomienia pracodawcy o
uchwale zarządu zakładowej organizacji związkowej wskazującej osoby podle-
gające ochronie.

Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Katarzyna Gonera (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 lutego 2005 r. sprawy
z powództwa Józefa K. przeciwko Elektrowni ,,S.W." SA w S.W. o przywrócenie do
pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, na skutek kasacji strony
pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Tarnobrzegu z dnia 9 czerwca 2004 r. [...]

1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację strony pozwa-
nej od wyroku Sądu Rejonowego w Stalowej Woli-Sądu Pracy z dnia 10 marca 2004
r. [...] w części zasądzającej od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 22.820
(dwadzieścia dwa tysiące osiemset dwadzieścia złotych) tytułem wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy (punkt I wyroku) oraz w części zasądzającej zwrot
kosztów zastępstwa procesowego (punkt II wyroku) i w tym zakresie przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu w Tarnobrzegu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apela-
cyjnego i kasacyjnego;
2. o d d a l i ł kasację w pozostałej części.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Stalowej Woli wyrokiem z 10 marca 2004 r. przy-
wrócił powoda Józefa K. do pracy w pozwanej Elektrowni ,,S.W." SA w S.W. na po-
przednich warunkach, a ponadto zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda
kwotę 22.820 zł tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w okresie
od 1 września 2003 r. do 25 lutego 2004 r. - pod warunkiem jej podjęcia w terminie
siedmiu dni od uprawomocnienia się wyroku.

Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony u strony pozwanej od 1985 r.
- ostatnio na stanowisku zastępcy kierownika wydziału automatyki. Pismem z 22
sierpnia 2003 r. pozwana rozwiązała z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia z
dniem 27 sierpnia 2003 r., podając jako przyczynę niezdolność do pracy trwającą
dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku. Pismo za-
wierające oświadczenie pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę zostało doręczo-
ne powodowi za pośrednictwem poczty 1 września 2003 r. W okresie od 30 paź-
dziernika 2002 r. do 26 lipca 2003 r., a więc przez 270 dni, powód - na skutek wy-
padku przy pracy - przebywał nieprzerwanie na zwolnieniu lekarskim, pobierając w
tym czasie zasiłek chorobowy. Jeszcze przed upływem okresu zasiłkowego, 7 lipca
2003 r., powód złożył w ZUS wniosek o przyznanie mu świadczenia rehabilitacyj-
nego. W pierwszym dniu roboczym po zakończeniu okresu zasiłkowego, 28 lipca
2003 r., powód stawił się do pracy, po czym na polecenie dyrektora do spraw pra-
cowniczych udał się do lekarza specjalisty z zakresu medycyny pracy, od którego
uzyskał zaświadczenie stwierdzające, że od 26 lipca 2003 r. jest zdolny do wykony-
wania pracy na zajmowanym stanowisku. W tym samym dniu, 28 lipca 2003 r., po-
wód zwrócił się o udzielenie mu urlopu wypoczynkowego i urlop taki został mu
udzielony od 28 lipca do 7 sierpnia 2003 r., a następnie - również na jego wniosek -
przedłużony do 22 sierpnia 2003 r. Decyzją z 13 sierpnia 2003 r. ZUS, uwzględniając
wniosek powoda złożony 7 lipca 2003 r., przyznał mu świadczenie rehabilitacyjne na
okres od 27 lipca 2003 r. do 20 lipca 2004 r. Dowiedziawszy się o tym pozwana
Spółka - uznając, że niezdolność powoda do pracy trwa dłużej niż okres pobierania
przez niego z tego tytułu zasiłku chorobowego - podjęła decyzję o rozwiązaniu z nim
umowy o pracę. Zamiar rozwiązania umowy o pracę z powodem skonsultowała z
komisją zakładową NSZZ Solidarność, ponieważ powód był członkiem tego związku.
Zakładowa organizacja związkowa odniosła się negatywnie do zamiaru rozwiązania
umowy o pracę z powodem, nie wspominając nic o tym, by powód pełnił w związku
jakąś funkcję, która chroniłaby go przed rozwiązaniem stosunku pracy. Dopiero w
piśmie z 4 września 2003 r. - a więc już po doręczeniu powodowi oświadczenia pra-
codawcy o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia - komisja zakładowa po-
informowała pracodawcę, że powód jest objęty ochroną przed zwolnieniem z pracy.
Organizacja związkowa powołała się przy tym na treść uchwały podjętej 28 sierpnia
2003 r., z której wynikało, że z dniem jej podjęcia powód został objęty ochroną w za-
kresie przewidzianym w art. 32 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o związkach zawodowych.
Wcześniej jeszcze, 18 sierpnia 2003 r., pozwana - w związku z tym, że dysponowała
dwoma wzajemnie się wykluczającymi dokumentami dotyczącymi stanu zdrowia po-
woda (przedłożonym przez powoda zaświadczeniem o zdolności do pracy oraz decy-
zją ZUS o przyznaniu mu świadczenia rehabilitacyjnego) - zwróciła się do organu
rentowego o wyjaśnienie sytuacji. Na skutek pisma pozwanej, na polecenie ,,Naczel-
nego Lekarza ZUS" wydane w trybie zwierzchniego nadzoru, powód został ponownie
zbadany, a lekarz orzecznik ZUS orzeczeniem z 1 października 2003 r. stwierdził, że
powód jest zdolny do pracy po wykorzystaniu okresu zasiłkowego zgodnie z pozio-
mem posiadanych kwalifikacji i zajmowanym stanowiskiem. W oparciu o orzeczenie
lekarza orzecznika decyzją z 5 listopada 2003 r. ZUS zmienił swoją poprzednią de-
cyzję z 13 sierpnia 2003 r. przyznającą powodowi świadczenie rehabilitacyjne i od-
mówił mu prawa do tego świadczenia, poczynając od 1 października 2003 r. Za
wrzesień 2003 r. powód pobrał świadczenie rehabilitacyjne.

Oceniając ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że roz-
wiązanie z powodem umowy o pracę naruszało art. 53 § 1 pkt 1 k.p. Decyzja praco-
dawcy o rozwiązaniu umowy o pracę na tej podstawie musi być poprzedzona uzy-
skaniem przez pracodawcę orzeczenia lekarskiego o dalszej niezdolności pracowni-
ka do pracy pomimo wyczerpania zasiłku chorobowego. O tym, że powód był zdolny
do pracy już w pierwszym dniu po upływie okresu zasiłkowego świadczy nie tylko
przedstawione przez niego pozwanemu pracodawcy zaświadczenie wydane przez
lekarza specjalistę z zakresu medycyny pracy, ale również stwierdzenie jego zdolno-
ści do pracy przez lekarza orzecznika ZUS w orzeczeniu z 1 października 2003 r.
Uznając, że doszło do naruszenia przez pracodawcę art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p., Sąd
Rejonowy przywrócił powoda do pracy. Sąd przyjął, że w dniu 1 września 2003 r.,
kiedy to pismo pozwanej o rozwiązaniu umowy o pracę zostało doręczone powodowi,
był on już objęty ochroną związkową przed zwolnieniem. W ocenie Sądu chwilą de-
cydującą o czasowym zakresie tej ochrony była data podjęcia przez organizację
związkową uchwały w tym przedmiocie, czyli 28 sierpnia 2003 r. W ustalonym stanie
faktycznym nie istnieją przesłanki pozwalające na traktowanie faktu objęcia powoda
ochroną związkową jako wykorzystywania art. 32 ustawy o związkach zawodowych
dla celu sprzecznego z istotą gwarancji związkowych. Skutkiem przyjęcia, że powód
w chwili rozwiązywania z nim umowy o pracę był objęty ochroną jako szczególnie
chroniony działacz związkowy, było zasądzenie na jego rzecz na podstawie art. 57 §
2 k.p. wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnobrzegu wyro-
kiem z 9 czerwca 2004 r. oddalił apelację strony pozwanej od wyroku Sądu Rejono-
wego. Pozwana zarzuciła w apelacji naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 32 ustawy o związkach zawodowych, art.
61 k.c. w związku z art. 300 k.p., art. 57 § 2 k.p., a ponadto sprzeczność istotnych
ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego co do zdolności powoda do
pracy po ustaniu okresu zasiłkowego oraz co do podlegania przez niego ochronie
związkowej.

Sąd Okręgowy, uzupełniając postępowanie dowodowe, dopuścił dowód z akt
ZUS dotyczących wniosku powoda o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego. Sąd
ustalił, że w związku ze zgłoszonymi przez stronę pozwaną wątpliwościami co do
zasadności decyzji organu rentowego o przyznaniu powodowi świadczenia rehabili-
tacyjnego ,,Naczelny Lekarz ZUS" skierował sprawę powoda do ponownego rozpa-
trzenia przez lekarza orzecznika ze względu na to, że orzeczenie z 7 sierpnia 2003 r.
ustalające uprawnienia powoda do świadczenia rehabilitacyjnego budziło zastrzeże-
nia merytoryczne w konfrontacji z zaświadczeniem lekarskim z 28 lipca 2003 r. wy-
danym przez lekarza uprawnionego do przeprowadzania badań profilaktycznych,
potwierdzającym zdolność powoda do wykonywania dotychczasowej pracy wobec
braku przeciwwskazań zdrowotnych. Lekarz orzecznik ZUS po ponownym zbadaniu
powoda i w oparciu o dostępną dokumentację medyczną orzeczeniem z 1 paździer-
nika 2003 r. stwierdził, że powód jest zdolny do pracy zgodnej z poziomem kwalifika-
cji zawodowych i brak jest podstaw do przyznania mu świadczenia rehabilitacyjnego.
W związku z tym ZUS odmówił powodowi prawa do świadczenia rehabilitacyjnego
poczynając od 1 października 2003 r. w związku z odzyskaniem zdolności do pracy
po wyczerpaniu okresu zasiłku chorobowego.
W wyniku oceny całokształtu zgromadzonego materiału Sąd Okręgowy po-
dzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji. Przede wszyst-
kim stwierdził - na podstawie zaświadczenia lekarskiego z 28 lipca 2003 r. wystawio-
nego przez uprawnionego lekarza specjalisty z zakresu medycyny pracy oraz na
podstawie akt organu rentowego dotyczących ustalenia prawa powoda do świadcze-
nia rehabilitacyjnego - że od 27 lipca 2003 r., czyli od dnia wyczerpania okresu
pobierania zasiłku chorobowego, powód jest zdolny do pracy. Nie była zgodna z
prawem decyzja pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę w sytuacji, gdy pracow-
nik następnego dnia po wyczerpaniu okresu zasiłkowego zgłosił się do pracy i przed-
stawił zaświadczenie lekarskie wydane przez uprawnionego lekarza stwierdzające
jego zdolność do pracy. Skoro pozwana, rozwiązując z powodem umowę o pracę
naruszyła art. 53 § 1 k.p., to wyrok Sądu Rejonowego przywracający powoda do
pracy na podstawie art. 56 § 1 k.p. jest zgodny z prawem. Ponadto Sąd Okręgowy
stwierdził, że powodowi przysługuje na podstawie art. 57 § 2 k.p. wynagrodzenie za
cały czas pozostawania bez pracy, ponieważ był pracownikiem szczególnie chronio-
nym. W ocenie Sądu Okręgowego, powód był objęty ochroną związkową jeszcze
przed rozwiązaniem z nim umowy o pracę, ponieważ 28 sierpnia 2003 r. międzyza-
kładowa organizacja związkowa NSZZ ,,Solidarność" podjęła uchwałę, według której
powód jako członek związku stał się osobą upoważnioną do reprezentowania tej or-
ganizacji wobec pracodawcy w rozumieniu art. 32 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o związkach
zawodowych. Co prawda, organizacja związkowa zawiadomiła pozwaną o tym, że
powód jest objęty ochroną w zakresie przewidzianym w powołanym przepisie dopiero
4 września 2003 r., ale ochrona przysługuje powodowi już od chwili podjęcia
uchwały. Objęcie powoda ochroną prawną w zakresie wynikającym z art. 32 ustawy
o związkach zawodowych ma znaczenie jedynie dla ustalenia wysokości zasądzone-
go wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, ponieważ przywrócenie powoda
do pracy nastąpiło nie w związku z naruszeniem przez pracodawcę art. 32 ustawy o
związkach zawodowych, lecz z powodu rozwiązania umowy pomimo odzyskania
przez pracownika zdolności do pracy po wyczerpaniu okresu zasiłkowego, a zatem z
powodu braku przesłanek do zastosowania art. 53 § 1 k.p. Odnosząc się do podnie-
sionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 61 k.c. w związku z art. 300 k.p., Sąd
Okręgowy stwierdził, że pismo organizacji związkowej informujące pracodawcę o
treści uchwały z 28 sierpnia 2003 r. o objęciu powoda ochroną z art. 32 ust. 1 pkt 1
ustawy o związkach zawodowych nie miało charakteru prawnego oświadczenia woli,
a zatem nie stosuje się do tego pisma art. 61 k.c. Ochrona z art. 32 ustawy o związ-
kach zawodowych obejmuje pracownika - działacza związkowego od dnia podjęcia
przez zarząd uchwały o objęciu go ochroną, nie zaś od chwili dotarcia o tym informa-
cji do pracodawcy. W ocenie Sądu powód został objęty ochroną od 28 sierpnia 2003
r., nie zaś od 4 września 2003 r., kiedy to pracodawca otrzymał informację o treści
uchwały podjętej przez zarząd organizacji związkowej. W chwili rozwiązania umowy
o pracę - co nastąpiło 1 września 2003 r. - powód był już objęty ochroną związkową.
Powodowi przysługuje wobec tego wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez
pracy, poczynając od 1 września 2003 r., a zatem Sąd Rejonowy nie naruszył art. 57
§ 2 k.p. Powoda pozbawiono przyznanego wcześniej świadczenia rehabilitacyjnego
dopiero od 1 października 2003 r., co jednak nie ma wpływu na wysokość (rozmiar)
zasądzonego wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Na podstawie art. 57
§ 2 k.p. powodowi przysługuje wynagrodzenie od chwili utraty pracy, nie przysługuje
mu natomiast - za okres po odzyskaniu zdolności do pracy - świadczenie rehabilita-
cyjne. Oceny tej nie zmienia fakt, że za okres do 1 października 2003 r. świadczenie
rehabilitacyjne wypłacono powodowi, ponieważ brak było ku temu podstaw ze
względu na stwierdzoną zdolność powoda do pracy.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła pozwana, zaskarżając wyrok
ten w całości. Kasację oparto na zarzucie naruszenia prawa materialnego przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie: 1) art. 56 § 1 k.p. w wyniku przyjęcia,
że rozwiązanie umowy o pracę zostało dokonane sprzecznie z art. 53 § 1 pkt 1 lit. b
k.p., 2) art. 32 ustawy o związkach zawodowych w związku z art. 8 k.p. w wyniku
przyjęcia, że ochrona związkowa przysługuje z chwilą podjęcia stosownej uchwały
przez organizację związkową, a nie z chwilą wskazania pracodawcy osób objętych
ochroną oraz że powołanie do zarządu związku w momencie rozwiązywania z pra-
cownikiem umowy o pracę nie było nadużyciem prawa, 3) art. 57 § 2 k.p. przez przy-
znanie powodowi wynagrodzenia w oparciu o ten przepis, pomimo braku podstaw, w
tym również za okres pobierania świadczenia rehabilitacyjnego. Skarżąca wniosła o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz o uchylenie w całości poprzedzają-
cego go wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji
do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonych wyroków i oddale-
nie powództwa.
Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji skarżąca wskazała wy-
stępujące w sprawie istotne zagadnienie prawne dotyczące zakresu ochrony związ-
kowej wynikającej z art. 32 ustawy o związkach zawodowych, związane z nadużywa-
niem tej ochrony przez pracowników oraz organizacje związkowe. Zdaniem skarżą-
cej konieczne jest wyjaśnienie sprzeczności poglądu o braku obowiązku poinformo-
wania pracodawcy przez organizację związkową o objęciu ochroną pracownika (wy-
rażonego w wyroku Sądu Najwyższego z 16 czerwca 1999 r., I PKN 120/99,
OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 648) i poglądu uznającego za sprzeczny ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa wybór pracownika w skład organu związku (i
objęcie go ochroną związkową) wyłącznie w celu obrony tego pracownika przed do-
konanym wypowiedzeniem umowy o pracę (wynikającego z wyroku Sądu Najwyż-
szego z 22 grudnia 1998 r., I PKN 509/98, OSNAPiUS 2000 nr 4, poz. 133). Weryfi-
kacja tych poglądów jest konieczna po zmianie od 1 lipca 2003 r. treści art. 32
ustawy o związkach zawodowych. Drugim ważnym zagadnieniem jest - zdaniem
pozwanej - rozstrzygnięcie wątpliwości związanych ze stosowaniem art. 53 § 1 k.p. w
związku z wykluczającymi się dokumentami - zaświadczeniem lekarskim stwierdza-
jącym zdolność do pracy po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego oraz pra-
womocną decyzją ZUS przyznającą za ten sam okres świadczenie rehabilitacyjne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W części dotyczącej oddalenia apelacji w zakresie przywrócenia powoda do
pracy kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw. Podstawą faktyczną przywróce-
nia powoda do pracy było ustalenie Sądu Rejonowego - zaakceptowane w całości
(po uzupełnieniu materiału dowodowego) przez Sąd Okręgowy - że powód po wy-
czerpaniu okresu zasiłkowego, poczynając od 27 lipca 2003 r. stał się zdolny do wy-
konywania dotychczasowej pracy. O zdolności powoda do pracy świadczyło nie tylko
jego zgłoszenie się w miejscu pracy i przedstawienie - na żądanie pracodawcy - za-
świadczenia o zdolności do pracy wystawionego przez uprawnionego lekarza specja-
listę z zakresu medycyny pracy, ale także udzielenie powodowi przez pracodawcę
urlopu wypoczynkowego. Stwierdzenie przez pracodawcę, że powód jest niezdolny
do pracy po wyczerpaniu okresu zasiłkowego, nie powinno prowadzić do udzielenia
mu urlopu wypoczynkowego, lecz do niezwłocznego - natychmiast po wyczerpaniu
okresu zasiłkowego - rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie
art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p. Ustalenie Sądu Okręgowego, że powód poczynając od 27
lipca 2003 r. był zdolny do pracy, nie zostało skutecznie podważone w kasacji i jest
wiążące w postępowaniu kasacyjnym. Kasacji nie oparto bowiem na zarzutach naru-
szenia przepisów postępowania, a jedynie przez zarzuty naruszenia przepisów doty-
czących dokonywania ustaleń faktycznych i oceny materiału dowodowego skarżąca
mogłaby kwestionować ustalenia Sądu przyjęte za podstawę faktyczną rozstrzygnię-
cia.
Z przepisu art. 53 § 3 k.p. wynika, że pracodawca nie może rozwiązać z pra-
cownikiem umowy o pracę bez wypowiedzenia, gdy ustała już przyczyna usprawie-
dliwiająca jego nieobecność w pracy, a pracownik stawił się do pracy. Udzielenie
pracownikowi przez pracodawcę urlopu wypoczynkowego wskazuje prima facie na
ustanie przyczyny usprawiedliwiającej jego nieobecność w pracy. Rozpoczęcie przez
pracownika korzystania z udzielonego mu przez pracodawcę urlopu wypoczynkowe-
go jest równoznaczne ze stawieniem się do pracy w związku z ustaniem przyczyny
nieobecności w rozumieniu art. 53 § 3 k.p., chyba że nie było podstaw do udzielenia
tego urlopu z powodu przedłużającej się niezdolności do pracy (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 4 kwietnia 2000 r., I PKN 565/99, OSNAPiUS 2001 nr 17, poz. 530).
Udowodnienie faktu przedłużania się niezdolności powoda do pracy po wyczerpaniu
okresu zasiłkowego i braku podstaw do udzielenia mu w związku z tym urlopu wypo-
czynkowego obciążało pozwanego pracodawcę. Uwzględnienie powództwa o przy-
wrócenie do pracy oznaczało, że w ocenie Sądu Okręgowego pozwana Spółka nie
wykazała, aby powód był nadal niezdolny do pracy po wyczerpaniu okresu zasiłko-
wego. Zakaz rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia po stawieniu się pra-
cownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności (art. 53 § 3 k.p.) nie
ma zastosowania, jeżeli pracownik jest nadal niezdolny do pracy wskutek choroby, a
do pracy zgłasza się w celu przerwania biegu okresu uprawniającego pracodawcę do
rozwiązania umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1999 r., I PKN
415/99, OSNAPiUS 2001 nr 10, poz. 342). Okoliczność dalszej niezdolności pracow-
nika do pracy wymaga jednak wykazania w postępowaniu prowadzonym w sprawie o
przywrócenie do pracy. Tego jednak nie udało się stronie pozwanej skutecznie wyka-
zać. Co prawda, pracodawca nie może skutecznie udzielić urlopu wypoczynkowego
pracownikowi niezdolnemu do pracy nawet wówczas, gdy pracownik wyraził na to
zgodę, a więc udzielenie urlopu wypoczynkowego w takiej sytuacji nie przerywa nie-
zdolności pracownika do pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 listopada 1999 r.,
I PKN 350/99, OSNAPiUS 2001 nr 6, poz. 198), jednak w rozpoznawanej sprawie
usprawiedliwione wynikami postępowania dowodowego było ustalenie Sądów obu
instancji, że powód po wyczerpaniu zasiłku chorobowego był zdolny do pracy, a urlop
wypoczynkowy został mu udzielony zgodnie z prawem.
Dodatkowych argumentów przemawiających za prawidłowością oceny co do
zdolności powoda do pracy po wyczerpaniu okresu zasiłkowego dostarczyło postę-
powanie przeprowadzone przez organ rentowy po przekazaniu przez Głównego Le-
karza Orzecznika ZUS sprawy przyznania powodowi świadczenia rehabilitacyjnego
do ponownego rozpatrzenia przez lekarza orzecznika, który po ponownym badaniu
powoda i w oparciu o dostępną dokumentację medyczną orzeczeniem z 1 paździer-
nika 2003 r. stwierdził, że powód jest zdolny do pracy zgodnej z poziomem kwalifika-
cji zawodowych i brak jest podstaw do przyznania mu świadczenia rehabilitacyjnego.
W związku z tym organ rentowy w decyzji z 5 listopada 2003 r. odmówił powodowi
prawa do świadczenia rehabilitacyjnego poczynając od 1 października 2003 r. w
związku z odzyskaniem zdolności do pracy po wyczerpaniu okresu zasiłkowego.
Zawarte w uzasadnieniu kasacji przypuszczenia, że powód w czasie pobiera-
nia zasiłku chorobowego złożył do organu rentowego wniosek o świadczenie rehabi-
litacyjne ,,zapewne" wraz z zaświadczeniem lekarskim mówiącym o jego dalszej nie-
zdolności do pracy, że lekarzowi z zakresu medycyny pracy, który wystawił zaświad-
czenie o zdolności powoda do pracy ,,jak można domniemywać" nie była znana do-
kumentacja medyczna i historia choroby powoda i ,,zapewne" powód w czasie krót-
kiej wizyty nie wspomniał lekarzowi, że złożył dokumenty o przyznanie świadczenia
rehabilitacyjnego, nie mają żadnego znaczenia dla oceny prawidłowości zastosowa-
nia przez Sąd Okręgowy art. 56 § 1 k.p. w związku z art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p. Są to
jedynie przypuszczenia skarżącego, niepoparte w żaden sposób przeprowadzonymi
na jego wniosek (z jego inicjatywy) dowodami.
Przedstawione przez stronę skarżącą zagadnienie dotyczące rozstrzygnięcia
wątpliwości związanych ze stosowaniem art. 53 § 1 k.p. w związku z wykluczającymi
się dokumentami: zaświadczeniem lekarskim stwierdzającym zdolność pracownika
do pracy po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego oraz decyzją ZUS przy-
znającą temu pracownikowi za ten sam okres świadczenie rehabilitacyjne, powinno
być ocenione jako w istocie zagadnienie natury procesowej, a mianowicie, któremu z
tych dokumentów należy przypisać większe znaczenie (moc dowodową). Nie chodzi
zatem w związku z tymi dokumentami o prawidłowe stosowanie art. 53 § 1 pkt 1 k.p.
Sąd ocenił moc dowodową obu tych dokumentów dochodząc do konkluzji, która
znalazła usprawiedliwienie w wynikach postępowania dowodowego. Przedstawione
zagadnienie okazało się ponadto nieistotne z punktu widzenia sposobu rozstrzygnię-
cia rozpoznawanej sprawy, skoro pierwotna decyzja ZUS z 13 sierpnia 2003 r. przy-
znająca powodowi prawo do świadczenia rehabilitacyjnego od 27 lipca 2003 r. do 20
lipca 2004 r. została następnie wzruszona decyzją z 5 listopada 2003 r. W wyniku
rozpoznania sprawy w trybie nadzoru przez Głównego Lekarza Orzecznika ZUS i w
wyniku wydania przez lekarza orzecznika orzeczenia z 1 października 2003 r. decy-
zją z 5 listopada 2003 r., wydaną na podstawie art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a., art. 83
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art.
66 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa, organ rentowy zmienił swoją wcze-
śniejszą decyzję z 13 sierpnia 2003 r. przyznającą świadczenie rehabilitacyjne i od-
mówił powodowi prawa do tego świadczenia. Z uzasadnienia decyzji ZUS z 5 listo-
pada 2003 r. jednoznacznie wynika, że ponowne badania powoda pozwoliły na
stwierdzenie, iż był on zdolny do pracy bezpośrednio po wykorzystaniu okresu zasił-
kowego, co oznacza, że pierwotna decyzja ZUS - przyznająca powodowi świadcze-
nie rehabilitacyjne - była wadliwa.
Zawarta w uzasadnieniu kasacji sugestia, jakoby w sytuacji ujawnienia wyklu-
czających się dokumentów medycznych, na Sądach pierwszej lub drugiej instancji
spoczywał obowiązek przeprowadzenia ,,obiektywnego" dowodu z opinii biegłych są-
dowych odpowiednich specjalności na okoliczność wyjaśnienia tych sprzeczności, a
,,wydaje się", że dowód taki był niezbędny, nie jest prawnie doniosła. Po pierwsze,
nie została powiązana z zarzutem naruszenia przepisów postępowania, z których
ewentualnie mógłby wynikać obowiązek Sądów obu instancji przeprowadzenia takie-
go dowodu - i to z urzędu, bo strona pozwana nie zgłaszała przecież wniosku o do-
puszczenie dowodu z opinii biegłego lekarza na tę okoliczność. Po drugie, sugestia
ta nie uwzględnia oczywistego skądinąd faktu, że postępowanie cywilne - także po-
stępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy - opiera się na założeniu
aktywności dowodowej stron prowadzących między sobą spór, a działanie sądu z
urzędu - także sądu pracy - w kierunku dopuszczenia dowodów niezgłoszonych
przez strony, dotyczyć powinno sytuacji wyjątkowych.
W tym stanie rzeczy zarzut naruszenia art. 56 § 1 k.p., przez przyjęcie, że roz-
wiązanie umowy o pracę z powodem zostało dokonane przez pracodawcę sprzecz-
nie z art. 53 § 1 pkt 1 lit. b k.p., okazał się nieuzasadniony.
Kasacja jest natomiast uzasadniona w części zarzucającej naruszenie art. 57
§ 2 k.p. w związku z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. Zgodnie z art.
57 § 1 k.p., pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przy-
sługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za
trzy miesiące i nie mniej niż za jeden miesiąc. Jeżeli jednak umowę o pracę rozwią-
zano z pracownikiem, w stosunku do którego rozwiązanie umowy o pracę podlega
ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego, wówczas wynagrodzenie przysługuje
za cały czas pozostawania bez pracy (art. 57 § 2 k.p.). Do kategorii pracowników,
których stosunek pracy podlega ochronie przed rozwiązaniem umowy o pracę i któ-
rym - w razie podjęcia pracy w wyniku przywrócenia do pracy - przysługuje wynagro-
dzenie za cały czas pozostawania bez pracy, należą szczególnie chronieni działacze
związkowi, o których mowa w art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach za-
wodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.)
Zgodnie art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, w brzmieniu obowią-
zującym od 1 lipca 2003 r. (wprowadzonym ustawą z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie
ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 135, poz.
1146), pracodawca nie może bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej,
między innymi, wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym
uchwałą zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem da-
nej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej orga-
nizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czyn-
ności w sprawach z zakresu prawa pracy, z wyjątkiem sytuacji gdy dopuszczają to
odrębne przepisy, przy czym zarząd zakładowej organizacji związkowej wskazuje
pracodawcy pracowników podlegających ochronie przewidzianej w art. 32 ust. 1 w
liczbie określonej w ust. 3 lub w ust. 4. W nowym stanie prawnym, obowiązującym od
1 lipca 2003 r., doniosłe znaczenie ma imienne wskazanie pracodawcy przez zarząd
zakładowej organizacji związkowej pracowników podlegających ochronie, którymi nie
są już - jak poprzednio, przed 1 lipca 2003 r. - wszyscy ,,członkowie zarządu i człon-
kowie komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej w czasie trwania man-
datu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu", lecz jedynie ,,imiennie wskazani
uchwałą zarządu jego członkowie lub inni pracownicy będący członkami danej zakła-
dowej organizacji związkowej, upoważnionymi do reprezentowania tej organizacji
wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w
sprawach z zakresu prawa pracy".
Przedstawiona zmiana stanu prawnego ma fundamentalne znaczenie dla
oceny, od kiedy pracownikowi imiennie wskazanemu pracodawcy przez zakładową
organizację związkową przysługuje ochrona z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach za-
wodowych. Istota zagadnienia wymagającego rozstrzygnięcia sprowadza się do
tego, jakie znaczenie należy przypisać nałożonemu na zakładową organizację
związkową obowiązkowi dotyczącemu imiennego wskazania pracodawcy osób pod-
legających szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy. W tym kontek-
ście rozważenia wymaga sytuacja powoda, który został objęty ochroną na podstawie
uchwały zarządu międzyzakładowej organizacji związkowej podjętej 28 sierpnia 2003
r., o której treści pracodawca został powiadomiony dopiero 4 września 2003 r., w
sytuacji, gdy umowa o pracę z powodem została rozwiązana 1 września 2003 r.
Sąd Okręgowy - podzielając w tym zakresie stanowisko Sądu Rejonowego -
przyjął, że ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy przysługuje pracownikowi od
chwili podjęcia uchwały zarządu organizacji związkowej o objęciu go taką ochroną.
Jest to w obecnym stanie prawnym pogląd błędny. W poprzednim stanie prawnym
możliwe było przyjęcie, że o czasowym zakresie ochrony przed rozwiązaniem sto-
sunku pracy decyduje data wyboru członka związku zawodowego do organów
związku - w tym między innymi do zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organi-
zacji związkowej. Taki pogląd był wyrażany w dotychczasowym orzecznictwie Sądu
Najwyższego, który przyjmował - w odniesieniu do poprzednio obowiązującego stanu
prawnego - że przewidziana w art. 32 ustawy o związkach zawodowych wzmożona
ochrona trwałości stosunku pracy działaczy związkowych przysługuje z mocy same-
go prawa i de lege lata nie jest uzależniona od poinformowania pracodawcy o jej
podmiotowym zakresie (por. wyrok Sądu Najwyższego z 16 czerwca 1999 r., I PKN
120/99, OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 648, w którym stwierdzono, że to pracodawcę,
a nie zakładową organizację związkową, obarcza powinność uzyskania wiadomości
o osobach, z którymi rozwiązanie stosunku pracy wymaga uzyskania zgody właści-
wego organu związków zawodowych). W poprzednim stanie prawnym odnoszenie
skutku prawnego, w postaci objęcia działaczy związkowych szczególną ochroną
przed rozwiązaniem stosunku pracy, do chwili podjęcia przez organizację związkową
uchwał powołujących określone osoby w skład zarządu i komisji rewizyjnej miało
bezpośredni związek z brakiem obowiązku powiadamiania przez zakładową organi-
zację związkową pracodawcy o dokonanych wyborach. To był istotny argument przy
kształtowaniu czasowego zakresu obowiązywania ochrony (od chwili podjęcia sto-
sownej uchwały o wyborze określonej osoby na członka zarządu lub członka komisji
rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej, a nie od chwili powiadomienia o treści
tej uchwały pracodawcy). Od 1 lipca 2003 r., w nowym stanie prawnym, należy przy-
jąć, że ochrona jest uzależniona od powiadomienia pracodawcy o osobach podlega-
jących ochronie, imiennie wskazanych w uchwale zarządu zakładowej organizacji
związkowej.

Za przyjęciem proponowanej wykładni, zgodnie z którą ochrona przewidziana
w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych przysługuje od chwili zawiadomie-
nia pracodawcy o podjętej przez zarząd zakładowej organizacji związkowej uchwale,
wskazującej imiennie osoby podlegające ochronie, przemawia przede wszystkim
treść przepisów, kładących nacisk na wskazanie pracodawcy przez zarząd zakłado-
wej organizacji związkowej pracowników podlegających ochronie (art. 32 ust. 1 pkt 1,
ust. 3, ust. 8). Stanowcze sformułowanie art. 32 ust. 3: ,,Zarząd zakładowej organiza-
cji związkowej (...) wskazuje pracodawcy pracowników podlegających ochronie
przewidzianej w ust. 1 (...).", a także swoista sankcja za zaniechanie takiego wska-
zania przewidziana w art. 32 ust. 8: ,,W przypadku, gdy właściwy organ nie dokona
wskazania (...), ochrona przewidziana w ust. 1 przysługuje - w okresie do dokonania
wskazania - odpowiednio przewodniczącemu zakładowej organizacji związkowej
bądź przewodniczącemu komitetu założycielskiego", potwierdzają ten pogląd. Z kolei
rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 16 czerwca
2003 r. w sprawie powiadamiania przez pracodawcę zarządu zakładowej organizacji
związkowej o liczbie osób stanowiących kadrę kierowniczą w zakładzie pracy oraz
wskazywania przez zarząd oraz komitet założycielski zakładowej organizacji związ-
kowej pracowników, których stosunek pracy podlega ochronie, a także dokonywania
zmian w takim wskazaniu (Dz.U. Nr 108, poz. 1013), wydane na podstawie art. 32
ust. 10 ustawy o związkach zawodowych, przewiduje - w § 2 - że zarząd oraz komitet
założycielski zakładowej organizacji związkowej imiennie wskazują pracodawcy na
piśmie pracowników, których stosunek pracy podlega ochronie, o której mowa w art.
32 ust. 1 ustawy (§ 2 ust. 1), oraz że zmiany we wskazaniu, o którym mowa w ust. 1,
zarząd oraz komitet założycielski zakładowej organizacji związkowej dokonują na
piśmie w terminie siedmiu dni od dnia zaistnienia zmiany (§ 2 ust. 2). Z przytoczo-
nych przepisów jednoznacznie wynika nałożony ustawą o związkach zawodowych na
zarząd zakładowej organizacji związkowej obowiązek imiennego wskazania praco-
dawcy na piśmie pracowników objętych ochroną z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych.

Dodatkowo za przedstawioną wykładnią przemawiają względy pragmatyczne.
Do 1 lipca 2003 r. krąg osób podlegających ochronie był precyzyjnie określony usta-
wowo (np. art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych przed nowelizacją stano-
wił, że pracodawca nie może bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej
wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym członkiem
zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej w czasie trwania
mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu). Dlatego można było przyjąć, że
ochrona przysługuje ex lege, niezależnie od poinformowania pracodawcy o jej pod-
miotowym zakresie. W obecnym stanie prawnym nie ma ustawowego sprecyzowania
podmiotowego zakresu ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy - to nie ustawa,
lecz zakładowa organizacja związkowa wyznacza krąg pracowników podlegających
tej ochronie. Z tej właśnie przyczyny zakładowa organizacja związkowa ma obowią-
zek wskazać pracodawcy imiennie krąg osób podlegających ochronie, zwłaszcza że
nie muszą to być osoby pełniące funkcje w organach tej organizacji. Wskazanie pra-
codawcy pracowników podlegających ochronie, o czym stanowi art. 32 ust. 3 ustawy
o związkach zawodowych, nie oznacza jedynie zwykłego poinformowania. Ustawo-
dawca nie formułuje wszak tego obowiązku jako obowiązku poinformowania, lecz
jako obowiązek wskazania. Wskazanie ma znacznie większą rangę. Od tego wska-
zania - jego dotarcia do wiadomości pracodawcy - zależy ochrona pracowników wy-
branych przez zarząd zakładowej organizacji związkowej do tej ochrony.

W zmienionym stanie prawnym dotychczasowa wykładnia art. 32 ustawy o
związkach zawodowych co do tego, od kiedy przysługuje szczególna ochrona przed
rozwiązaniem stosunku pracy, przestaje być aktualna. W nowej sytuacji normatywnej
nie tylko zakres podmiotowy ochrony, ale także zasięg czasowy tej ochrony, zależy
od wskazania pracodawcy osób (pracowników), którym ona przysługuje. Pracodawca
zaś jest związany przepisami o szczególnej ochronie stosunku pracy działaczy
związkowych od chwili powiadomienia go o zakresie podmiotowym tej ochrony (art.
32 ust. 4 w związku z ust. 1 ustawy o związkach zawodowych). Ochrona rozpoczyna
się z chwilą wskazania pracodawcy określonych imiennie osób jako podlegających
tej ochronie.

W przedstawionym kontekście prawnym powinna być oceniona zasadność
roszczeń powoda o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Bezsporne jest,
że w chwili składania powodowi przez pracodawcę oświadczenia o rozwiązaniu z nim
umowy o pracę nie pełnił on żadnej funkcji związkowej - nie był ani przewodniczą-
cym, ani zastępcą przewodniczącego, ani też członkiem zarządu zakładowej organi-
zacji związkowej. Podczas posiedzenia międzyzakładowej organizacji związkowej
działającej u strony pozwanej, które odbyło się 28 sierpnia 2003 r., została podjęta
uchwała ustalająca imienną listę osób podlegających ochronie na podstawie art. 32
ustawy o związkach zawodowych. Na liście tej znalazł się również powód, przy czym
jako jedyna spośród wskazanych przez zarząd osób nie pełnił w tym czasie żadnej
funkcji w organizacji związkowej - był jej szeregowym członkiem. W piśmie z 4 wrze-
śnia 2003 r., które tego samego dnia doszło do wiadomości pozwanego pracodawcy,
międzyzakładowa organizacja związkowa stwierdziła, że osoby wymienione w pod-
jętej uchwale z dniem jej podjęcia uzyskują ochronę prawną w zakresie przewidzia-
nym w art. 32 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 ustawy o związkach zawodowych. W tym czasie
powód nie pozostawał już jednak w stosunku pracy z pozwaną, bowiem umowa o
pracę została rozwiązana bez wypowiedzenia z dniem 1 września 2003 r.
Skoro nieprawidłowe jest stanowisko Sądu Okręgowego co do wykładni art. 32
ustawy o związkach zawodowych (zgodnie z którym o czasowym zakresie ochrony
decyduje data podjęcia przez zarząd zakładowej organizacji związkowej uchwały
dotyczącej imiennego wskazania członka zarządu lub innego pracownika będącego
członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do jej reprezen-
towania wobec pracodawcy), to tym samym błędny jest pogląd, że w chwili rozwiąza-
nia z nim stosunku pracy powód podlegał ochronie z art. 32 ust. 1 ustawy o związ-
kach zawodowych. Stawia to pod znakiem zapytania zasadność jego roszczenia o
wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy. Roszczenie takie - na podsta-
wie art. 57 § 2 k.p. - przysługuje wówczas, gdy umowę o pracę rozwiązano z pra-
cownikiem, w stosunku do którego rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu
z mocy przepisu szczególnego, np. z mocy art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawo-
dowych. Powód w chwili rozwiązywania z nim stosunku pracy nie był pracownikiem
szczególnie chronionym, w stosunku do którego rozwiązanie umowy o pracę podle-
gało ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego.

Z powyższych rozważań wynika, że powodowi nie przysługuje wynagrodzenie
za cały czas pozostawania bez pracy na podstawie art. 57 § 2 k.p., ponieważ w
chwili rozwiązywania z nim umowy o pracę nie był szczególnie chronionym działa-
czem związkowym. Przysługuje mu jedynie wynagrodzenie za czas pozostawania
bez pracy limitowany na podstawie art. 57 § 1 k.p.
W celu wyliczenia wysokości tego wynagrodzenia Sąd Najwyższy uchylił za-
skarżony wyrok w części oddalającej apelację strony pozwanej od wyroku Sądu Re-
jonowego w części zasądzającej od strony pozwanej na rzecz powoda wynagrodze-
nie za czas pozostawania bez pracy i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Podniesione w kasacji zarzuty dotyczące nadużycia prawa przez powoda w
związku z ,,powołaniem go do zarządu związku w momencie rozwiązywania z nim
umowy o pracę" są nieuzasadnione. Przede wszystkim powód nie został wybrany do
zarządu związku, lecz zarząd zakładowej organizacji związkowej wskazał go imien-
nie jako podlegającego szczególnej ochronie pracownika będącego członkiem danej
zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organiza-
cji wobec pracodawcy (art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych). Po-
nadto, skarżący nie wykazał w żaden sposób, aby podniesione przez niego w uza-
sadnieniu kasacji okoliczności (zgłoszenie wniosku o świadczenie rehabilitacyjne tuż
przed zakończeniem zwolnienia chorobowego, przedłożenie ,,na zamówienie" za-
świadczenia lekarskiego o zdolności do pracy po zakończeniu zwolnienia chorobo-
wego, nieodbieranie korespondencji z wypowiedzeniem, czekanie na stosowną
uchwałę organizacji związkowej) miały rzekomo ewidentnie świadczyć o nadużyciu
przez powoda prawa do ochrony związkowej, które zgodnie z art. 8 k.p. nie powinno
podlegać ochronie. Wreszcie przyjęcie przez Sąd Najwyższy, że szczególna ochrona
przysługiwała powodowi dopiero od chwili wskazania jego osoby pozwanemu praco-
dawcy jako osoby podlegającej takiej ochronie, co nastąpiło już po ustaniu stosunku
pracy, sprawia, że kwestia ewentualnego nadużycia przez powoda prawa podmioto-
wego (do szczególnej ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy) nie jest prawnie
doniosła. Zarzutu naruszenia art. 8 k.p. skarżąca nie stawia bowiem wyraźnie w sto-
sunku do roszczenia powoda o zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania
bez pracy. Żądania zasądzenia takiego wynagrodzenia na podstawie art. 57 § 1 k.p.
nie można byłoby uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ocenia-
jąc ewentualny wpływ pobranego przez powoda świadczenia rehabilitacyjnego na
wysokość wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy należy uwzględnić do-
tychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące tej kwestii (por. uchwałę z
15 maja 1992 r., I PZP 27/92, PiZS 1992 nr 8, s. 59, wyrok z 25 stycznia 1983 r., I
PRN 139/82, OSNCP 1983 nr 9, poz. 138, wyrok z 14 listopada 1980 r., I PRN
117/80, OSNCP 1981 nr 6, poz. 110).
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================