Wyrok z dnia 2 grudnia 2004 r.
III PK 54/04

Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny w toku procesu wszczętego
odwołaniem od wypowiedzenia złożonego na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z
2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.) powoduje, że przedmiotem rozpoznania stają
się roszczenia związane przeniesieniem w stan nieczynny (art. 4771 § 1 k.p.c.).

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 grudnia 2004 r. sprawy
z powództwa Elżbiety P. przeciwko Zespołowi Szkół Ekonomicznych w R. o przywró-
cenie do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Radomiu z dnia 21 kwietnia 2004 r.[...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Radomiu z dnia 22 stycznia 2004 r. [...] i
przekazał sprawę temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i orzecze-
nia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Powódka Elżbieta P. w sprawie przeciwko Zespołowi Szkół Ekonomicznych w
R. pozwem z dnia 19 sierpnia 2003 r. wniosła o przywrócenie terminu do złożenia
odwołania od wypowiedzenia z dnia 21 maja 2003 r., opartego na art. 20 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r.
Nr 118, poz. 1112 ze zm.) i o przywrócenie do pracy. W uzupełnieniu pozwu dnia 1
września 2003 r. załączyła do akt wniosek do dyrektora Zespołu Szkół z dnia 29
sierpnia 2003 r. o przeniesienie jej w stan nieczynny. Uwzględniając wniosek powód-
ki dyrektor przeniósł ją w stan nieczynny z dniem 1 września 2003 r.

Wyrokiem z dnia 22 stycznia 2004 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Radomiu oddalił powództwo ze względu na przekroczenie ter-
minu z art. 264 k.p. i braku podstaw do jego przywrócenia. Sąd w uzasadnieniu nie
podniósł w żadnym miejscu, iż powódka przeszła w stan nieczynny.
W apelacji od tego wyroku powódka - między innymi - zarzuciła naruszenie
przez Sąd art. 20 ust. 7 Karty Nauczyciela poprzez nieuwzględnienie faktu przenie-
sienia jej w stan nieczynny (pkt 4 apelacji).
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Radomiu wyrokiem z
dnia 21 kwietnia 2004 r. [...] oddalił apelację powódki. Sąd wskazał między innymi, iż
zarzut podniesiony w pkt 4 apelacji (wskazany powyżej) jest całkowicie nietrafny.
Podnoszone w nim argumenty nie mają bowiem znaczenia dla wyroku Sądu pierw-
szej instancji, a w szczególności uznania przez ten Sąd, iż powódka uchybiła termi-
nowi do wniesienia odwołania do sądu od wypowiedzenia stosunku pracy. Właśnie
bowiem to uchybienie terminowi - jak wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Rejono-
wego - było przyczyną oddalenia powództwa, a powódka w argumentacji zawartej w
apelacji do tego problemu w ogóle się nie odniosła, natomiast wysuwała argumenty
wskazujące na brak przyczyn wypowiedzenia jej umowy o pracę. Ta argumentacja
zaś mogłaby mieć znaczenie jedynie przy ustaleniu Sądu, iż odwołanie złożone zo-
stało w terminie.
W kasacji powódka wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz
poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w Radomiu i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania i orzeczenia co do kosztów procesu we-
dług norm przepisanych. W ocenie skarżącej, Sąd naruszył przepisy postępowania,
które to naruszenie miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 321 § 1 w
związku z art. 4771 § 1 k.p.c., poprzez wyrokowanie co do przedmiotu, który nie sta-
nowił żądania powódki, tzn. o roszczeniu o przywrócenie do pracy wynikającym z wy-
powiedzenia powódce w dniu 21 maja 2003 r. stosunku pracy, a nie o żądaniu przy-
wrócenia jej do pracy wobec braku podstaw do przeniesienia jej w stan nieczynny z
dniem 1 września 2003 r. Jako istotne zagadnienie prawne występujące w sprawie
skarżąca wskazała problem: czy w przypadku, gdy toczy się postępowanie o przy-
wrócenie do pracy nauczyciela, któremu wypowiedziano na zasadzie art. 20 ust. 1
pkt 2 Karty Nauczyciela stosunek pracy, a którego następnie przeniesiono w stan
nieczynny, jego roszczenie ulega z mocy art. 4771 § 1 k.p.c. przekształceniu na rosz-
czenie o przywrócenie do pracy z uwagi na brak podstaw do przeniesienia w stan
nieczynny.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 4771 k.p.c. jest wyrazem ograniczenia zasady wyrażonej w przepi-
sie art. 321 § 1 k.p.c., oznaczającej związanie sądu granicami żądania pozwu. W
sprawach z zakresu prawa pracy wszczętych przez pracownika sąd zobligowany jest
orzec zarówno o roszczeniach, które nie zostały objęte żądaniem, a które wynikają z
przytoczonych faktów, jak i o roszczeniach przedstawionych pod osąd, ale w rozmia-
rze mniejszym niż usprawiedliwiony wynikiem postępowania. Użyty w treści przepisu
zwrot ,,orzeka" a nie np. ,,może orzec" świadczy o tym, że wyjście ponad żądanie,
albo orzeczenie obok żądania, jest - jeśli taka możliwość wynika z postępowania -
obowiązkiem sądu, a nie tylko jego uprawnieniem. Co prawda, poczynione w § 1 in
fine zastrzeżenie, że ,,przepisy o uzupełnieniu wyroku stosuje się odpowiednio",
oznacza, że pracownik nie może oprzeć apelacji na zarzucie, że - wbrew zachodzą-
cym przesłankom - sąd nie orzekł o wszystkich roszczeniach wynikających z przyto-
czonych faktów lub że przyznał je w rozmiarze mniejszym niż usprawiedliwiony wyni-
kiem postępowania, lecz powinien żądać uzupełnienia wyroku w trybie art. 351 § 1
k.p.c. lub, jeśli tego nie uczynił, co do roszczeń pominiętych przez sąd wytoczyć
nowe powództwo, ale w przedmiotowej sprawie owo zastrzeżenie nie ma zastoso-
wania.
Sytuacja procesowa w rozpoznanej sprawie zbliżona była bowiem raczej do
konwersji roszczenia podobnej do tej, jaka zachodzi przy przekształceniu roszczenia
o orzeczenie bezskuteczności wypowiedzenia w roszczenie o przywrócenie do pracy
i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy po rozwiązaniu stosunku pracy na
skutek kwestionowanego wypowiedzenia.
Niewątpliwe jest, iż: powódka pozwem z dnia 19 sierpnia 2003 r. odwołała się
od złożonego jej przez dyrektora pozwanego Zespołu Szkół wypowiedzenia opartego
na art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity
tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.); że uczyniła to z przekroczeniem
terminu z art. 264 k.p. i że Sąd nie miał żadnych podstaw do jego przywrócenia. Jed-
nak w toku procesu powódka skorzystała z możliwości złożenia wniosku o przenie-
sienie jej w stan nieczynny, a dyrektor pozwanej placówki, zobligowany do uwzględ-
nienia wniosku, przeniósł ją w ten stan (art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela). Z tą
chwilą oświadczenie woli o wypowiedzeniu stosunku pracy powódce stało się bez-
skuteczne, a przedmiotem sporu stało się roszczenie o przywrócenie jej na poprzed-
nie warunki pracy i płacy w związku z przeniesieniem w stan nieczynny. Choć po-
wódka nie zgłaszała takiego żądania expressis verbis, żądanie to wynikało zarówno
z jej argumentacji przedstawianej w toku procesu, jak i z ogółu okoliczności sprawy.
Powódka została przeniesiona w stan nieczynny z dniem 1 września 2003 r. i pozo-
stawała w nim do końca lutego 2004 r. (6 miesięcy). W tym czasie fakt przeniesienia
jej w stan nieczynny był podnoszony na rozprawie w dniu 14 stycznia 2004 r. przed
Sądem pierwszej instancji i w apelacji, która wpłynęła do Sądu w dniu 26 stycznia
2004 r. Przez cały ten czas Sąd dysponował aktami osobowymi powódki, w którym
widniała decyzja o przeniesieniu jej w stan nieczynny. Należało przyjąć, iż w takim
stanie sprawy Sąd miał obowiązek orzec o roszczeniu przywrócenia na poprzednie
warunki pracy i płacy, będącym skutkiem przeniesienia powódki w stan nieczynny.
Choć nie zostało ono objęte wyraźnie żądaniem powódki, to wynikało z przytoczo-
nych faktów. Sąd byłby zwolniony z tego obowiązku jedynie w sytuacji, gdyby po po-
uczeniu strony w trybie art. 5 k.p.c., złożyła ona wyraźne oświadczenie, iż nie zgadza
się na orzekanie w tym przedmiocie. Sąd jednak, pomimo obowiązku pouczenia
strony w trybie art. 5 k.p.c., nie uczynił tego.

Sąd Najwyższy zważył także, iż obowiązek Sądu wzięcia pod uwagę z urzędu
konwersji roszczenia, do którego doszło w przedmiotowej sprawie, zaktualizował się
mimo tego, że pierwotne roszczenie zostało zgłoszone po przekroczeniu terminu,
określonego w art. 264 k.p. Należało bowiem mieć na względzie, iż w toku trwania
procesu nie upłynął jeszcze termin na zgłoszenie roszczenia, w które owo pierwotne
roszczenie przekształciło się. Wraz z przejściem powódki w stan nieczynny otworzył
się jej bowiem nowy termin na dochodzenie swych racji przed Sądem. Nauczyciel
może bowiem kwestionować decyzję o przeniesieniu go w stan nieczynny, tak długo,
jak długo stan nieczynny trwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia
2000 r., I PKN 607/99,OSNAPiUS 2001 nr 19, poz. 581). Dla powódki termin ten
otworzył się z dniem 1 września 2003 r. i trwał do końca lutego 2004 r.

Reasumując, Sąd Najwyższy stwierdził, iż słuszny był podnoszony w kasacji
zarzut nieorzeczenia przez Sądy co do istoty sprawy (roszczeń powódki związanych
z przeniesieniem w stan nieczynny), co skutkowało, na podstawie art. 39313 k.p.c.,
uchyleniem zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej
instancji i przekazaniem sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i orzecze-
nia o kosztach postępowania kasacyjnego.
========================================