Wyrok z dnia 6 lipca 2005 r.
III PK 50/05

Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego ma prawo do odprawy w wyso-
kości sześciomiesięcznego wynagrodzenia na podstawie art. 39 ustawy z dnia
25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z
1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.), także po wejściu w życie art. 12 ustawy z dnia 3
marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami praw-
nymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.).

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 lipca 2005 r. sprawy z
powództwa Marka K. przeciwko Przedsiębiorstwu Państwowej Komunikacji Samo-
chodowej w H. o odprawę pieniężną, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Lublinie z dnia 25 sierpnia 2004 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Lu-
blinie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyj-
nego.

U z a s a d n i e n i e


Powód Marek K., były dyrektor strony pozwanej, w sprawie przeciwko Przed-
siębiorstwu Państwowej Komunikacji Samochodowej w H. o odprawę, wniósł kasację
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 25 sierpnia 2004 r. [...]. Zaskarżo-
nym wyrokiem oddalono jego apelację od wyroku Sądu Okręgowego, oddalającego
powództwo o odprawę przewidzianą w art. 39 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o
przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze
zm.). Zdaniem Sądu ten przepis został w sposób pośredni uchylony przez art. 12
ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi pod-
miotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.). W kasacji powód zarzucił naru-
szenie art. 39 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych w związku z art. 12, art. 13
i art. 17 ustawy z dnia 3 marca 2000 r.

Pozwane Przedsiębiorstwo wniosło o odrzucenie kasacji lub odmowę przyję-
cia jej do rozpoznania i zasądzenie kosztów procesu.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja jest uzasadniona. Zgodnie z art. 39 ust. 1 ustawy o przedsiębior-
stwach państwowych w przypadku odwołania dyrektora przysługuje odprawa w wy-
sokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia. Przepisy ust. 2 i 3 tego artykułu prze-
widują wyłączenia prawa do odprawy, co jednak nie zachodzi w rozpoznawanej
sprawie. Natomiast przepis art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. stanowi, że w razie
odwołania ze stanowiska lub rozwiązania umowy o pracę albo umowy cywilnej będą-
cej podstawą zatrudnienia przez podmiot zatrudniający, z innych przyczyn niż naru-
szenie podstawowych obowiązków ze stosunku zatrudnienia, osobom określonym w
art. 2 może być przyznana odprawa w wysokości nie wyższej niż trzykrotność wyna-
grodzenia miesięcznego. Przepis art. 2 tej ustawy wymienia znaczną grupę osób wy-
konujących funkcje kierownicze, obejmuje on także dyrektorów przedsiębiorstw pań-
stwowych (art. 1 pkt 1 w związku z art. 2 pkt 1 tej ustawy).

Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony w wyroku tego Sądu z dnia 3 grud-
nia 2003 r., I PK 113/03 (OSNP 2004 nr 21, poz. 364), iż uprawnienie do odprawy
pieniężnej przysługującej dyrektorowi przedsiębiorstwa państwowego na podstawie
art. 39 ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, nie zostało uchylone przez
unormowania zawarte w art. 12, art. 13 i art. 26 ustawy z dnia 3 marca 2000 r.
Ustawa ta (art. 17) znowelizowała ustawę o przedsiębiorstwach państwowych, jed-
nakże pozostawiła jej art. 39 bez zmian. Przepis art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000
r. ma zastosowanie jedynie do tych składników stosunku pracy, które nie zostały
określone w innych ustawach. Sankcja nieważności (art. 13 tej ustawy) dotyczy tylko
tych elementów stosunku pracy, które są ustalane przez strony w wysokości wyższej
niż określona w ustawie. Fakultatywne przyznanie odprawy na podstawie art. 12
ustawy z dnia 3 marca 2000 r. obejmuje wszystkie osoby wymienione w jej art. 2 (w
związku z art. 1). Dlatego we wskazanym wyroku z dnia 3 grudnia 2003 r. przyjęto,
że przepis art. 39 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych jest przepisem szcze-
gólnym w stosunku do art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. Trzeba mieć bowiem na
względzie, że skoro obie ustawy mają różny zakres obowiązywania, to przy ocenie,
która z nich jest ogólna, a która szczególna, należy przyjąć odpowiednie kryteria.

Sądy rozpoznające niniejszą sprawę uznały, że ustawą ogólną jest ustawa o
przedsiębiorstwach państwowych, gdyż reguluje całokształt zagadnień związanych z
funkcjonowaniem tych przedsiębiorstw, a ustawa z dnia 3 marca 2000 r. reguluje
tylko kwestię zasad wynagradzania. Zdaniem Sądu Najwyższego nie jest to słuszne
z uwagi na zastosowanie błędnego kryterium oceny. W sprawie nie chodzi bowiem o
ogół zagadnień związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa państwowego, a
jedynie ten fragment jego sytuacji prawnej, który jest związany z odprawą z tytułu
rozwiązania stosunku pracy dyrektora, bo to jest przedmiotem sporu. Jeżeli abstra-
huje się od elementarnego stosunku prawnego, który jest przedmiotem oceny, to z
równym przekonaniem można twierdzić, że ustawą ogólną jest ustawa z dnia 3
marca 2000 r., gdyż dotyczy licznych podmiotów zatrudniających, a nie tylko przed-
siębiorstw państwowych. Posługiwanie się wyłącznie kryterium zakresu obowiązywa-
nia całych ustaw nie może więc dać zadowalającego rozwiązania. Trzeba porównać
zakres stosowania przepisów obu ustaw odnoszących się do tego elementarnego
stosunku prawnego, którego dotyczy spór. Nie jest wykluczone, że ta sama ustawa
zostanie uznana za ogólną w odniesieniu do jednego stosunku prawnego, a za
szczególną w odniesieniu do drugiego. Jeżeli ustawy mają różny zakres podmiotowy
i przedmiotowy - jak w rozpoznawanej sprawie - to porównuje się bowiem nie całe
ustawy, lecz poszczególne ich unormowania dotyczące tego samego zagadnienia.

Regulacja prawa do odprawy w ustawie z dnia 3 marca 2000 r. dotyczy nie
tylko przedsiębiorstw państwowych oraz nie tylko dyrektorów. Jest zatem przepisem
ogólnym w stosunku do art. 39 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, który do-
tyczy tylko dyrektorów tych przedsiębiorstw. Przy braku odrębnych unormowań doty-
czących stosunku między tymi przepisami, należy zatem przyjąć, że art. 39 ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych nie został uchylony przez art. 12 ustawy z dnia 3
marca 2000 r. Jedną z przyjętych zasad wykładni jest bowiem reguła, że późniejszy
przepis ogólny nie uchyla wcześniejszego przepisu szczególnego. Oznacza to, że
dyrektor ma prawo do odprawy w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia,
przy spełnieniu przesłanek z art. 39 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych.

W powołanym wyroku z dnia 3 grudnia 2003 r. Sąd Najwyższy przyjął, że art.
12, 13 i 26 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. modyfikuje prawo do odprawy. Jeżeli ta
modyfikacja miałaby być rozumiana jako ograniczenie wysokości odprawy do trzy-
miesięcznego wynagrodzenia, to Sąd Najwyższy rozpoznający niniejszą sprawę nie
podziela tego poglądu. Trzeba najpierw zauważyć, że kwestia wysokości odprawy
nie była przedmiotem sporu w tamtej sprawie. Sąd Najwyższy rozpoznawał bowiem
kasację strony pozwanej w sprawie, w której zasądzono na rzecz dyrektora odprawę
w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, a spór dotyczył tego, czy odprawa
ma charakter obligatoryjny (art. 39 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych), czy
fakultatywny (art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r.). Wspominając o modyfikacji
przepisu art. 39 Sąd Najwyższy nie wskazał wyraźnie, na czym ona polega, poczynił
tę uwagę poza głównym nurtem rozważań. Nie zajmował się tym szczegółowo, bo
nie mógł orzec na niekorzyść strony wnoszącej kasację (pozwanego pracodawcy). W
niniejszej sprawie powództwo zostało oddalone, a Sąd Najwyższy rozpoznaje kasa-
cję, w której powód twierdzi, że ma prawo do sześciomiesięcznej odprawy. Sąd Naj-
wyższy podziela ten pogląd tak co do prawa do odprawy, jak i co do jej wysokości.
Nie ma podstaw do ograniczenia jej wysokości do trzymiesięcznego wynagrodzenia
w oparciu o art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. Jest to konsekwencją poglądu o
szczególnym charakterze art. 39 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych w sto-
sunku do art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. Jeżeli art. 39 ustawy o przedsiębior-
stwach państwowych jest przepisem szczególnym, to ma ten charakter nie tylko w
odniesieniu do prawa do odprawy, ale też co do jej wysokości. W tych obu elemen-
tach ma on pierwszeństwo w stosowaniu przed art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000
r., określającym odprawę jako świadczenie fakultatywne i o niższej wysokości.

Trafny jest podniesiony w kasacji argument z zakresu wykładni systemowej.
Ustawa z dnia 3 marca 2000 r. (art. 16 - art. 24) dostosowała do jej regulacji szereg
innych przepisów, w tym w art. 17 zmieniła ustawę o przedsiębiorstwach państwo-
wych, pozostawiając jednak bez zmian art. 39. Gdyby jednym z celów ustawy było
pozbawienie dyrektorów tych przedsiębiorstw odprawy z art. 39 ustawy o przedsię-
biorstwach państwowych, to zgodnie z zasadami prawidłowej legislacji powinno to
być dokonane przez zmianę lub uchylenie tego przepisu, względnie przez wprowa-
dzenie ogólnego przepisu wyraźnie derogującego przepisy innych ustaw w określo-
nym zakresie, na przykład że tracą moc wszystkie przepisy w zakresie przewidują-
cym odprawy wyższe niż trzymiesięczne wynagrodzenie. Tego rodzaju wymogi wo-
bec ustawodawcy wynikają z zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego
przezeń prawa. Takiej ogólnej regulacji, odnoszącej się do wcześniejszych ustaw
szczególnych, ustawa z dnia 3 marca 2000 r. nie zawiera. Mechanizm utraty mocy
obowiązującej (nieważność) przewidziany jest jedynie w relacji między tą ustawą a
umowami o pracę i innymi aktami stanowiącymi podstawę nawiązania stosunku
pracy oraz umowami cywilnoprawnymi stanowiącymi podstawę zatrudnienia (art. 13 i
art. 26). Postanowienia tych umów i aktów sprzed wejścia w życie ustawy, przewidu-
jące odprawę wyższą niż trzymiesięczne wynagrodzenie są nieważne z mocy prawa
w części przekraczającej tę granicę (art. 12 w związku z art. 26). Ten sam skutek
przewidziany jest wobec wskazanych wyżej umów i aktów zawartych (wydanych) po
wejściu w życie ustawy (art. 13).

Z tych względów na podstawie art. 39313 § 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================