Wyrok z dnia 4 kwietnia 2007 r.
III PK 1/07

Przepis art. 411 § 1 k.p. nie ma zastosowania do upadłości z możliwością
zawarcia układu (art. 267 i następne ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo
upadłościowe i naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.).

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Herbert Szurgacz
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 kwietnia
2007 r. sprawy z powództwa Andrzeja S. przeciwko Syndykowi Masy Upadłości ,,I.R."
SA w R. o odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę,
na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 14 września 2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Rzeszowie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 15 maja 2006 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Rzeszowie w pkt l wyroku zasądził od pozwanego Syndyka Masy Upadłości
I.R. SA w R. na rzecz powoda Andrzeja S. kwotę 196.176,33 zł wraz z ustawowymi odset-
kami od dnia 20 maja 2004 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za niezgodne z pra-
wem wypowiedzenie umowy o pracę, w pozostałym zakresie powództwo oddalił. Sąd usta-
lił, iż powód był zatrudniony w I.R. od dnia 4 listopada 2000 r. na podstawie umowy o
pracę na czas nieokreślony na stanowisku Dyrektora Generalnego - Prezesa Zarządu. W
umowie o pracę strony określiły, iż odwołanie powoda ze składu zarządu z innych przy-
czyn niż określone w art. 52, 53, 55 i 66 k.p. jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o
pracę w trybie wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę. Do umowy sporządzono
też aneks ustalając wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 9 - krotnego przeciętnego
wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku oraz umówiono
się, że okres wypowiedzenia umowy o pracę wynosi 9 miesięcy. W okresie od dnia 19
grudnia 2003 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r. powód był niezdolny do pracy z powodu cho-
roby i przebywał na zwolnieniu lekarskim. Uchwałą Rady Nadzorczej z dnia 30 grudnia
2003 r. został odwołany z funkcji prezesa zarządu spółki, a w dniu 6 kwietnia 2004 r. dorę-
czono powodowi pismo zawierające oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę z za-
chowaniem dziewięciomiesięcznego okresu wypowiedzenia. W dniu 5 maja 2004 r. po-
zwany skierował do powoda pismo zawierające oświadczenie pracodawcy o cofnięciu
wypowiedzenia umowy o pracę lecz powód nie wyraził zgody na tę czynność. Na koniec
pierwszego kwartału 2004 r. wynagrodzenie powoda wynosiło 21.797,37 zł brutto. W tak
ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że powodowi
wypowiedziano umowę o pracę w okresie usprawiedliwionej niezdolności do pracy czyli z
naruszeniem art. 41 k.p., co uzasadniało zastosowanie art. 45 § 1 i art. 471 k.p. Pozwany
nie cofnął skutecznie swego oświadczenia woli o rozwiązaniu z powodem umowy o pracę,
a kwota odszkodowania odpowiadała wysokości wynagrodzenia za umówiony przez strony
okres wypowiedzenia. Sąd nie znalazł podstaw do zastosowania art. 8 k.p. gdyż pozwany nie
wykazał przesłanek zastosowania tego przepisu, a ponadto podkreślił, że roszczenie powoda
powstało po ogłoszeniu upadłości pozwanego w dniu 9 lutego 2004 r. i nie dotyczył go tryb
dochodzenia wierzytelności wskazany w art. 145 Prawa upadłościowego i naprawczego.
Orzekając o odsetkach od zasądzonej należności jako datę wymagalności roszczenia przyjął
Sąd datę doręczenia stronie pozwanej odpisu pozwu i oddalił powództwo w części obejmują-
cej żądanie zasądzenia odsetek od daty wniesienia pozwu.
Wyrokiem z dnia 14 września 2006 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Rzeszowie zmienił pkt l i III zaskarżonego wyroku i oddalił powództwo Andrzeja S.
przeciwko Syndykowi Masy Upadłości I.R. SA w R. Sąd Okręgowy wskazał, iż Sąd pierwszej
instancji przeprowadził w wystarczającym zakresie postępowanie dowodowe i poczynił usta-
lenia niezbędne dla rozstrzygnięcia sporu, jednakże stosując obowiązujące przepisy pominął
dyspozycję art. 411 k.p. Sąd doszedł do przekonania, iż w okolicznościach faktycznych niniej-
szej sprawy winien mieć zastosowanie przepis art. 411 k.p., a zatem wypowiedzenie powo-
dowi umowy o pracę w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy nie naruszało prze-
pisu art. 41 k.p. W ocenie Sądu brak jest innych okoliczności, które świadczyłyby o wadliwo-
ści rozwiązania stosunku pracy przez pozwanego, w konsekwencji nie zachodzą podstawy do
zastosowania art. 45 i 471 k.p. i do zasądzenia na rzecz powoda odszkodowania za rozwią-
zanie stosunku pracy.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył powód. Zarzucił naruszenie art. 41 w
związku z art. 411 k.p., poprzez nieuwzględnienie faktu, że wypowiedzenie umowy o pracę z
powodem zostało złożone w okresie jego niezdolności do pracy z powodu choroby oraz art.
543 Prawa upadłościowego i naprawczego, poprzez przyjęcie, że przepis ten nie odnosi się
do regulacji zawartej w art. 411 k.p. Wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania z
uwagi na istnienie potrzeby wykładni przepisu art. 411 k.p. i wyjaśnienie, czy ustawodawca,
odwołując się w § 1 tego przepisu do pojęcia ,,ogłoszenie upadłości" ma na uwadze zarówno
,,ogłoszenie upadłości" obejmujące likwidację majątku dłużnika, jak również ogłoszenie upa-
dłości z możliwością zawarcia układu, czy też z uwagi na treść art. 543 Prawa upadło-
ściowego i naprawczego, w przepisie art. 411 k.p. chodzi wyłącznie o ogłoszenie upadło-
ści obejmującej likwidację majątku upadłego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Okoliczności faktyczne sprawy nie są sporne. Kwestia prawna sprowadza się
do odpowiedzi na pytanie, czy przepis art. 411 § 1 k.p., znoszący ochronę przed wy-
powiedzeniem umowy o pracę w stosunku do pracowników, którym do osiągnięcia
wieku emerytalnego brakuje nie więcej niż 4 lata (art. 39 k.p.), przebywającym na
urlopie oraz w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy (art. 41 k.p.), a
także wyłączający obowiązek konsultacji związkowej, znajduje zastosowanie w razie
ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu (art. 267 i nast. ustawy z dnia
23 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.,
w dalszym ciągu w skrócie: p.u.n.). Przepis art. 411 § 1 k.p. stanowi, że w razie upa-
dłości lub likwidacji pracodawcy, nie stosuje się przepisów art. 38, 39 i 41, ani przepi-
sów szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub
rozwiązaniem umowy o pracę. Przepis ten został wprowadzony do Kodeksu pracy
ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie in-
nych ustaw (Dz.U. Nr 20, poz. 107), a więc pod rządami prawa upadłościowego z
1934 r., które posługiwało się jednolitym pojęciem ogłoszenia upadłości, prowadzącej
w efekcie do likwidacji przedsiębiorstwa. W orzecznictwie przyjmowano, że od dnia
ogłoszenia upadłości przestają pracodawcę obowiązywać przepisy ograniczające
możliwość wypowiadania i rozwiązywania umów o pracę, a ogłoszenie upadłości jest
wystarczającą przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę. W wyroku z dnia 9 stycz-
nia 2001 r., I PKN 171/00 (OSNAPiUS 2002 nr 16, poz. 379), Sąd Najwyższy stwier-
dził ponadto, że od tej chwili niedopuszczalną ingerencją w sprawy związane z pro-
cesem upadłościowym byłoby ze strony sądu badanie stopnia zaawansowania po-
stępowania upadłościowego i rozstrzyganie w jakim momencie powinna nastąpić
likwidacja określonej działalności, sprzedaż składników majątkowych, zwalnianie po-
szczególnych pracowników oraz jego kolejność. Obok postępowania upadłościowego
istniało postępowanie układowe, uregulowane w rozporządzeniu Prezydenta Rzecz-
pospolitej z 1934 r. - Prawo o postępowaniu układowym. O ile to pierwsze miało
charakter wyłącznie likwidacyjny, drugie służyło sanacji przedsiębiorstwa. W stanie
prawnym obowiązującym do 2004 r. nie budziło wątpliwości, że wszczęcie postępo-
wania układowego nie stanowi podstawy do dopuszczonego przez art. 411 § 1 k.p.
ograniczenia ochrony przed zwolnieniem z pracy.
Zdaniem Sądu Okręgowego, wejście w życie nowego p.u.n. spowodowało
zmianę stanu prawnego, polegającą na zrównaniu w zakresie ograniczenia ochrony
trwałości stosunku pracy sytuacji, kiedy toczy się postępowanie upadłościowe obej-
mujące likwidację majątku upadłego (art. 15 p.n.u.) oraz postępowania upadłościo-
wego z możliwością zawarcia układu (art. 14 p.n.u.). Dogmatycznej podstawy dla
takiego stanowiska dostarczają - zdaniem Sądu Okręgowego - przepisy art. 543 i
544 oraz 500 p.n.u.. Ponadto znajduje ono uzasadnienie w celu regulacji uchylającej
szczególną ochronę niektórych grup pracowników w powiązaniu z faktem, iż ustawo-
dawca, wprowadzając nowe prawo upadłościowe i naprawcze, nie dokonał równo-
czesnej zmiany brzmienia art. 411 k.p. Stanowisko to i powołana na jego uzasadnie-
nie argumentacja nie przekonują. Według art. 543 p.u.n. ilekroć w przepisach odręb-
nych jest mowa o ,,postępowaniu upadłościowym", rozumie się przez to postępowa-
nie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego. Podobnie art. 544 stwier-
dza, że ilekroć w przepisach odrębnych jest mowa o ,, postępowaniu układowym",
rozumie się przez to także postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia
układu. Nietrudno zauważyć, że wymienione przepisy nie posługują się zwrotem
,,ogłoszenie upadłości", zawartym w art. 411 k.p., lecz innym określeniem - ,,postępo-
wanie upadłościowe (układowe)". Mając ponadto na uwadze, że przepisy te zostały
zamieszczone w dziale II Przepisy przejściowe, a więc mają charakter uregulowań
odnoszących się do sytuacji przejściowych, związanych z wejściem w życie nowego
prawa upadłościowego i naprawczego w sytuacji toczącego się postępowania upa-
dłościowego i nie mają charakteru uregulowań kształtujących stosunki społeczne na
przyszłości i od nowa - trudno upatrywać w nich jednoznacznej podstawy prawnej dla
tak znacznego poszerzenia zakresu zdarzeń, z którymi należy łączyć zniesienie
ochrony prawnej pracowników przed wypowiedzeniem umowy o pracę w porównaniu
do stanu dotychczasowego.
Upadłość likwidacyjna wiąże się z niemożnością dalszego zatrudniania pra-
cowników ponieważ jej celem jest ostatecznie zamknięcie zakładu pracy. Z tego
punktu widzenia regulacja zawarta w przepisie art. 411 k.p. jest zrozumiała. Jak
wzmiankowano, również stanowisko judykatury było w tym kontekście jednolite. Ina-
czej jest w przypadku ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, która
zmierza do zachowania przedsiębiorstwa pod warunkiem spłaty zadłużenia na wa-
runkach określonych w układzie zawartym z wierzycielami. Zarządca masy upadłości
nie jest uprawniony do zbycia przedsiębiorstwa upadłego lub jego części związanej z
prowadzeniem działalności gospodarczej. Zarządca wykonuje czynności zwykłego
zarządu tym przedsiębiorstwem. Gdyby kontynuowanie jego działalności okazało się
niemożliwe, sąd powinien zmienić sposób prowadzenia postępowania na upadłość
obejmującą likwidację majątku upadłego (art. 17 p.n.u.). Dopiero zmiana sposobu
prowadzenia postępowania upadłościowego stwarzałaby - zdaniem Sądu Najwyż-
szego - podstawy do zastosowania dyspozycji art. 411 k.p.
Wskazując na podstawy normatywne, które - zdaniem Sądu Okręgowego -
miałyby de lege lata uzasadniać zastosowalność art. 411 k.p. również do postępowa-
nia układowego, Sąd ten wskazał na przepis art. 500 p.u.n. Według tego przepisu w
sprawach z zakresu prawa pracy wszczęcie postępowania naprawczego wywołuje
skutki jak ogłoszenie upadłości, z wyłączeniem spraw dotyczących ochrony roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Ma rację Sąd Okręgowy wska-
zując, że oznacza to, iż w postępowaniu naprawczym znajduje zastosowanie art. 411
§ 1 k.p., stwarzający możliwość rozwiązania stosunku pracy z wyłączeniem przepi-
sów dotyczących ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Jednak już dalszy
wniosek wyprowadzony przez Sąd Okręgowy z przytoczonego uregulowania, że
mianowicie skoro w art. 500 p.u.n. stwierdza się, iż wszczęcie postępowania na-
prawczego wywołuje skutki jak ogłoszenie upadłości, to skutki te (w postaci możliwo-
ści zastosowania art. 411 k.p) obejmują również postępowanie z zawarciem układu,
nie jest tak jednoznaczny, jak to przyjął Sąd. Przepis art. 500, zgodnie z jego wyraź-
nym brzmieniem odnosi się do postępowania naprawczego, został zamieszczony w
części czwartej ustawy o postępowaniu naprawczym w razie zagrożenia niewypła-
calnością. Można przecież argumentować, że skoro ustawodawca nie zamieścił
analogicznego przepisu w kontekście unormowań postępowania upadłościowego z
możliwością zawarcia układu, to w postępowaniu tym art. 411 k.p. nie znajduje zasto-
sowania. Za taką ścisłą wykładnią przemawia z jednej strony szczególny charakter
przepisu art. 411 k.p., znoszącego w znacznym zakresie ochronę pracowników przed
wypowiedzeniem stosunku pracy, w związku z utrwaloną wykładnią z okresu sprzed
wejścia w życie nowego p.n.u., ograniczającą zastosowanie tego przepisu do upa-
dłości likwidacyjnej. Zasadnicza zmiana zakresu tej ochrony wymagałaby wyraźnej
wypowiedzi ustawodawcy, której p.n.u. nie zawiera. W piśmiennictwie (por. A. Toma-
nek: Ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu a stosunki pracy, PiZS
2004 r. nr 11) trafnie zwrócono uwagę, że zastosowanie uproszczonych zasad roz-
wiązywania stosunków pracy uniemożliwia objęcie pracowników skutkami przejścia
zakładu pracy na innego pracodawcę (art. 231 k.p.).Nie można bowiem wykluczyć, że
restrukturyzacja działalności upadłego będzie połączona ze zbyciem zorganizowa-
nych części przedsiębiorstwa. Zbycie takie skutkuje wstąpieniem przez nabywcę w
stosunki pracy istniejące w dniu przejścia, co jednak nie byłoby możliwe jeżeli
zbywca rozwiązałby stosunki pracy przed dokonaniem sprzedaży.
W sumie, Sąd Najwyższy w składzie orzekającym, jest zdania, że w sytuacji
braku wyraźnego uregulowania w przepisach ustawy Prawo upadłościowe i napraw-
cze de lege lata więcej argumentów przemawia na rzecz stanowiska, że przepis art.
411 § 1 k.p. nie znajduje zastosowania do upadłości z możliwością zawarcia układu.
Z przytoczonych motywów, na podstawie art. 39815 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.
========================================