Wyrok z dnia 24 października 2003 r.
III DS 5/02

Przewodniczący SSN Roman Sądej, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 października 2003 r.
sprawy obwinionego Piotra P. na skutek kasacji obwinionego od orzeczenie Wyższe-
go Sądu Dyscyplinarnego Naczelnej Rady Adwokackiej w Warszawie z dnia 10 listo-
pada 2001 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpo-
znania Wyższemu Sądowi Dyscyplinarnemu Naczelnej Rady Adwokackiej w War-
szawie.

U z a s a d n i e n i e


Rozpoznający sprawę w pierwszej instancji Sąd Dyscyplinarny Izby Adwokac-
kiej w G. orzeczeniem z dnia 4 lipca 2001 r. uznał adwokata Piotra P. za winnego
popełnienia trzech, z czterech, zarzuconych mu czynów, tak jak je opisano w akcie
oskarżenia, z tym że z czynu zarzuconego w pkt I oskarżenia (dotyczącego wielo-
krotnego niewzięcia udziału na terminach rozpraw w 35 sprawach, powodując ko-
nieczność odroczenia tych rozpraw), wyeliminowano określone w orzeczeniu oko-
liczności z 5 spraw. Za pierwszy z przypisanych obwinionemu czynów Sąd Dyscypli-
narny na podstawie art. 81 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 80 ustawy z dnia 26 maja
1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz.U. Nr 16, poz. 124) wymierzył obwinionemu kartę
zawieszenia w czynnościach zawodowych na okres jednego roku i sześciu miesięcy.
Za czyn drugi (dotyczący, w okresie od 5 kwietnia 1997 r. do 20 stycznia 2001 r. nie
udzielenia wyjaśnień na żądanie Okręgowej Rady Adwokackiej w G. co do niesta-
wiennictwa na rozprawach wymienionych w pkt I) na podstawie art. 81 ust. 1 pkt 4 w
związku z art. 80 ustawy Prawo o adwokaturze wymierzono karę zawieszenia w
czynnościach zawodowych na okres jednego roku. Za czyn trzeci (że obwiniony bę-
dąc ustanowionym z urzędu pełnomocnikiem w określonej sprawie nie złożył odpo-
wiedzi na pozew oraz nie stawił się na rozprawę w dniu 5 stycznia 2001 r.), na pod-
stawie art. 81 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 80 ustawy Prawo o adwokaturze, wymie-
rzono karę zawieszenia w czynnościach zawodowych na okres sześciu miesięcy. Na
podstawie art. 84 ust. 1 i 2 ustawy Prawo o adwokaturze Sąd Dyscyplinarny połączył
orzeczone kary i wymierzył adwokatowi Piotrowi P. karę łączną zawieszenia w czyn-
nościach zawodowych na okres dwóch lat i sześciu miesięcy. Na podstawie art. 81
ust. 3, w związku z art. 80 ustawy Prawo o adwokaturze Sąd Dyscyplinarny orzekł
wobec obwinionego zakaz wykonywania patronatu na okres trzech lat.

Po rozpoznaniu sprawy, na skutek odwołania obrońcy obwinionego Wyższy
Sąd Dyscyplinarny Naczelnej Rady Adwokackiej, orzeczeniem z dnia 10 listopada
2001 r., zaskarżone orzeczenie w tym tylko zmienił, że z opisu pierwszego z zarzu-
conych obwinionemu czynów wyeliminował czyny popełnione w okresie od dnia 22
listopada 1996 r. do 4 maja 1998 r. w pozostałej zaś części zaskarżone orzeczenie
Sądu Dyscyplinarnego pierwszej instancji utrzymał w mocy. Rozstrzygnięcie zmie-
niające wynika z ustalenia, że w innej sprawie dyscyplinarnej orzeczeniem Sądu
Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej z dnia 26 kwietnia 1999 r. [...] adwokat Piotr P.
został skazany za czyn polegający na niestawieniu się na rozprawach w okresie od
22 listopada 1996 r. do 4 maja 1998 r. oraz na nie złożeniu wyjaśnień dotyczących
tych niestawiennictw. Wprawdzie w tym wypadku przedmiotem osądu były niesta-
wiennictwa adwokata w innych rozprawach, niż te, których dotyczy niniejsze postę-
powanie, to jednak działanie obwinionego polegające na nie stawieniu się na roz-
prawach w przeciągu pewnego czasu stanowi jeden czyn jako delikt dyscyplinarny.
W konsekwencji należało wyeliminować z opisu czynu okres który był już objęty
orzeczeniem Sądu Dyscyplinarnego [...].

W pozostałej części Wyższy Sad Dyscyplinarny podzielił ustalenia faktyczne i
ocenę prawną Sądu pierwszej instancji. W szczególności, rozważając zarzuty pod-
niesione w odwołaniu wniesionym przez obrońcę obwinionego, Wyższy Sąd Dyscy-
plinarny stwierdził, że obwiniony adwokat, który przez kilka lat (od 1996 r. do stycznia
2001 r.) nie stawiał się na rozprawy powodując perturbacje w procesach karnych a
nadto uchylał się od złożenia wyjaśnień przed organami samorządu - naruszył zasa-
dy etyki i godności zawodu w sposób uzasadniający jak najbardziej surową represję
dyscyplinarną. Wymierzona obwinionemu kara, w tych okolicznościach musi być
uznana za odpowiadającą w pełni wadze zawinienia, przy uwzględnieniu ponadto
tego, że obwiniony był już wcześniej karany dyscyplinarnie za uchybienie zasadom
godności zawodu tego samego rodzaju to jest za nie stawianie się na rozprawach w
sprawie [...].

Od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego kasację wniósł obwiniony i
jego obrońca. Obwiniony zaskarżył w całości orzeczenie sądu odwoławczego, pod-
nosząc . zarzuty rażącego naruszenia prawa, które miało wpływ na treść orzeczenia
oraz rażącą niewspółmierność kary dyscyplinarnej.
W zakresie przepisów prawa procesowego wskazał naruszenie art. 5 § 1
k.p.k. w związku z art. 2 k.p.k. poprzez złamanie procesowej zasady prawdy mate-
rialnej, naruszenie art. 96 § 2 k.p.k. w związku z art. 35 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 23 lipca 1998 r. w sprawie postępowania dyscyplinarnego w
stosunku do adwokatów i aplikantów adwokackich (Dz.U. Nr 99, poz. 635) poprzez
nieuwzględnienie wniosku obwinionego o odroczenie rozprawy odwoławczej z powo-
du niemożności wzięcia udziału w rozprawie usprawiedliwionej zwolnieniem lekar-
skim i pozbawienie tym samym prawa do obrony, naruszenie art. 167 k.p.k. w
związku z art. 95h pkt 1 i 2 ustawy Prawo o adwokaturze poprzez naruszenie zasady
prawdy obiektywnej przez nieprzedstawienie dowodów z akt sprawy a oparcie się na
nierzetelnych protokołach przeglądu spraw, naruszenie art. 353 § 2 k.p.k. poprzez
niezachowanie 7 dniowego terminu i pominięcie wniosku o odroczenie terminu roz-
prawy mimo chęci brania udziału w rozprawie i przedstawienia dowodów, których
obwiniony nie mógł przedstawić w pierwszej instancji, naruszenie art. 457 § 2 k.p.k.
przez pominięcie przez Sąd Odwoławczy uzasadnienia powodów dla których nie
uwzględnił wniosku o odroczenie terminu rozprawy.
W zakresie przepisów prawa materialnego obwiniony wskazał na naruszenie
art. 10 § 1 d. k.k. poprzez przyjęcie że czyn zakwalifikowany w punkcie I orzeczenia
Sądu Dyscyplinarnego stanowi jeden delikt dyscyplinarny, naruszenie art. 80 ustawy
prawo o adwokaturze w związku z § 30 ust. 1 i 2 Zbioru zasad etyki i godności zawo-
du poprzez uznanie nieobecności na poszczególnych terminach rozpraw za zawinio-
ne przez skazanego mimo braku skutecznego powiadomienia go o terminach, bądź
uznanie nieusprawiedliwionej nieobecności na terminach, w których nie występował
jako obrońca a usprawiedliwienia znajdujące się w aktach sprawy wyczerpują zna-
miona deliktów dyscyplinarnych, naruszenie art. 30 ust. 1 i 2 Zbioru zasad etyki i
godności zawodu poprzez uznanie, że usprawiedliwienie nieobecności po terminie
rozprawy wyczerpuje znamiona przewinienia dyscyplinarnego. Ponadto orzeczeniu
zarzucił rażącą niewspółmierność kary na zasadzie art. 91b ustawy Prawo o adwo-
katurze. W konkluzji kasacji obwiniony wniósł o uchylenie w całości orzeczenia Wyż-
szego Sądu Dyscyplinarnego Naczelnej Rady Adwokackiej w Warszawie oraz utrzy-
manego nim w mocy orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego Izby adwokackiej w G. i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
W kasacji obrońcy obwinionego podniesiono zarzut rażącego naruszenia
prawa procesowego: naruszenie art. 91e Prawa o adwokaturze w związku z art. 457
§ 2 k.p.k. przez niewskazanie dlaczego zarzuty i wnioski odwołania zostały uznane
za niezasadne oraz rażące naruszenie prawa materialnego: §1 ust.3 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lipca 1998 r. w sprawie postępowania dyscypli-
narnego w stosunku do adwokatów i aplikantów adwokackich i art. 17 k.p.k. w
związku z art. 12 k.k. przez niezakwalifikowanie przewinień przypisanych obwinio-
nemu w pkt I i II zaskarżonego orzeczenia jako jednego czynu zgodnie z art. 12 k.k.,
.a w konsekwencji pominięcie, że postępowanie o przewinienia popełnione w okresie
03.01.1997 r. do 11.05.1998 r. powinno być umorzone, gdyż przewinienia te stano-
wiły integralną część czynu ciągłego za które obwinionego ukarano orzeczeniem
Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w G. z dnia 26 kwietnia 1999 r., naruszenie
§1 ust.3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lipca 1998 r. w sprawie
postępowania dyscyplinarnego w stosunku do adwokatów i aplikantów radcowskich
w związku z art. 12 i 85 k.k. przez niezakwalifikowanie jako jednego czynu przewi-
nień przypisanych w pkt. I zaskarżonego orzeczenia a popełnionych w okresie od 5
maja 1998 r. do 26 kwietnia 1999 r. oraz przypisanych w punkcie II, a popełnionych
w okresie od 12 maja 1998 r. do 26 kwietnia 1999 r. i naruszenie art. 84 ust. 2 i 3
Prawa o adwokaturze przez uniemożliwienie wydania orzeczenia łącznego obejmu-
jącego przewinienia za które obwinionego ukarano orzeczeniem z dnia 26 kwietnia
1999 r. i przewinienia przypisane zaskarżonym orzeczeniem z dnia 26 kwietnia1999
r. Podnosił także rażącą niewspółmierność jednostkowych kar dyscyplinarnych oraz
rażącej niewspółmierności kary łącznej orzeczonej wobec obwinionego. Wnioski ka-
sacji obrońcy obwinionego dotyczyły uchylenia orzeczenia Wyższego Sądu Dyscy-
plinarnego w Warszawie z dnia 10 listopada 2001 r. przekazanie sprawy temu Są-
dowi do ponownego rozpoznania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Wśród podniesionych w kasacji obwinionego uchybień znajdują się zarzuty
naruszenia przez Sąd Dyscyplinarny drugiej instancji prawa do obrony przez rozpo-
znanie sprawy pomimo usprawiedliwionej nieobecności obwinionego na rozprawie i
pomimo przesłania do Sądu Dyscyplinarnego wniosku o odroczenie rozprawy. W tym
zakresie wskazano w kasacji naruszenie art. 96 § 2 k.p.k. (w brzmieniu obowiązują-
cym do 1 lipca 2003 r.) oraz art. 353 § 2 k.p.k.

Rozpoznanie sprawy w zakresie powyższych zarzutów stanowiło pierwszopla-
nowy przedmiot rozprawy przed Sądem Najwyższym. Wykazanie bowiem naruszenia
prawa do obrony musiałoby w konsekwencji prowadzić do uznania już tylko z tego
powodu, wadliwości zaskarżonego orzeczenia. Ponadto rozpoznanie pozostałych
podniesionych w kasacjach uchybień byłoby przedwczesne, skoro skutki naruszenia
prawa do obrony obejmują cała rozprawę.

Rozpoznając kasację obwinionego i jego obrońcy w zakresie uchybień doty-
czących rozprawy przed Sądem Dyscyplinarnym drugiej instancji (art. 436 k.p.k.) Sąd
Najwyższy rozważył konsekwencje prawne przeprowadzenia tej rozprawy pod nie-
obecność obwinionego pomimo okoliczności, które wskazują na to, że obwiniony nie
mógł skorzystać ze swego prawa do udziału w rozprawie (art. 96 § 2 k.p.k. w brzmie-
niu obowiązującym do 1 lipca 2003 r. - przed nowelizacją wynikająca z art. 1 pkt 31
ustawy z dnia10 stycznia 2003 r. - Dz.U. Nr 17, poz. 155).

O tym, że rozprawa przed Wyższym Sądem Dyscyplinarnym została wyzna-
czona na dzień 10 listopada 2001 r. obwiniony został zawiadomiony dopiero 5 listo-
pada 2001 r.

Naruszony został zatem art. 353 § 1 k.p.k., stosownie do którego pomiędzy
doręczeniem zawiadomienia a terminem rozprawy głównej powinno upłynąć co naj-
mniej 7 dni.

W sytuacji wynikającej z niezachowania terminu określonego w art. 353 § 1
k.p.k. - zgodnie z art. 353 § 2 k.p.k. - rozprawa na wniosek obwinionego, zgłoszony
przed rozpoczęciem przewodu sądowego, powinna być odroczona. W rozpatrywa-
nym stanie faktycznym obwiniony adwokat Piotr P. swój wniosek o odroczenie roz-
prawy datowany 6 listopada 2001 r., to jest nazajutrz po otrzymaniu zawiadomienia o
terminie rozprawy, nadal na pocztę w dniu 7 listopada 2001 r.
Wniosek ten do Naczelnej Rady Adwokackiej poczta doręczyła dopiero 13 lis-
topada 2001 r. po odbyciu już rozprawy w dniu 10 listopada 2001 r. Wyższy Sąd
Dyscyplinarny nie mając w aktach sprawy wniosku o odroczeniu rozprawy nie znalazł
podstawy do zastosowania art. 353 § 2 k.p.k.

Stosownie do tego przepisu, rozprawa musi być odroczona na wniosek zgło-
szony przed rozpoczęciem przewodu sądowego. W rozpatrywanym przypadku Wyż-
szy Sąd Dyscyplinarny przed rozpoczęciem przewodu sądowego (przed rozprawą)
nie dysponował wnioskiem o odroczeniu rozprawy. Czy pomimo to przeprowadzenie
tej rozprawy bez udziału obwinionego można uznać za usprawiedliwione. Negatywna
odpowiedź na to pytanie - w ocenie Sądu najwyższego - wynika ze szczególnego
splotu okoliczności, które wskazują na to, że po pierwsze obwiniony nie mógł wziąć
udziału w rozprawie, chociaż uważał, że jest to pożądane dla jego obrony, po drugie,
że obwiniony złożył - za pośrednictwem poczty - wniosek o odroczeniu rozprawy i po
trzecie, że niedojście na czas do sądu dyscyplinarnego wniosku o odroczenie roz-
prawy może pozostawać w związku z uchybieniem zawiadomienia o rozprawie w
terminie określonym, w art. 353 § 1 k.p.k.

We wniosku o odroczeniu rozprawy obwiniony powoływał się na to, że w okre-
sie od 29 października do 3 listopada 2001 r. przebywał w szpitalu a następnie od 5
listopada 2001 r. miał zwolnienie lekarskie dotyczące przebytego zabiegu uniemożli-
wiającego mu podróżowanie. Twierdzenia te uprawdopodobnił dołączonym do wnio-
sku zaświadczeniem lekarskim. We wniosku tym obwiniony wskazał, że chciałby brać
udział w postępowaniu odwoławczym i przedstawić okoliczności których - jak to
stwierdził nie był w stanie ujawnić w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji.

W analizie powyższych okoliczności, szczególne znaczenie ma splot uchybie-
nia sądu dyscyplinarnego w zakresie zastosowania art. 353 § 1 k.p.k. z sytuacją fak-
tycznie obiektywnej, bo niezależnej od woli zainteresowanego, niemożności wzięcia
przez obwinionego udziału w rozprawie. Szczególne zaakcentowanie niemożności
udziału obwinionego w rozprawie przy jednoczesnym podjęciu przez niego działania
przewidzianego w art. 353 § 2 k.p.k. wynika stąd, że dla odroczenia rozprawy na
podstawie tego przepisu wystarczałoby samo zgłoszenie wniosku o odroczenie roz-
prawy. W tym wypadku jest coś więcej, obwiniony nie tylko domagał się swego
,,uprawnienia" do spowodowania odroczenia rozprawy ze względu na uchybienie
terminu do zawiadomienia o rozprawie. Obwiniony ponadto, a może przede wszyst-
kim, nie mógł z powodu choroby uczestniczyć w rozprawie. Jest to więc sytuacja,
której nie sposób oceniać w oderwaniu od gwarancji procesowej - prawa do obrony
(por. art. 42 ust. 2 Konstytucji RP i art. 6 k.p.k.), której podstawowym warunkiem rea-
lizacji jest prawo do udziału w rozprawie (art. 96 k.p.k. i art. 117 § 2 k.p.k.). Stosow-
nie do wskazanego wyżej art. 117 § 2 k.p.k. czynności procesowej nie przeprowadza
się między innymi jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo
wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn,, a także
wtedy, gdy uprawniona osoba usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o
nieprzeprowadzanie czynności bez jej obecności.

W stanie faktycznym sprawy obwiniony wysłał wniosek o odroczenie rozprawy
pocztą i nie upewnił się - na przykład telefonicznie lub przez skorzystanie z pomocy
obrońcy - czy wniosek ten został przez pocztę doręczony przed rozprawą.

Ten brak staranności obwinionego nie może mieć znaczenia decydującego w
kontekście z jednej strony uchybienia normy gwarancyjnej dla obwinionego z art. 353
§ 1 k.p.k., a z drugiej obiektywnych przyczyn jego niestawiennictwa na rozprawie. W
tej sytuacji decydujące znaczenie musi mieć zrealizowanie gwarancji prawa do
obrony (por. w tych kwestiach uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2002 r. I
KZP 8/02 - OSN KW 2002 nr 5 - 6, poz. 33, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14
lutego 2001 r. V KKN 395/98 - LEX nr 52027).

Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 537 i § 2
k.p.k. w związku z art. 436 k.p.k.).
========================================