Wyrok z dnia 14 maja 1996 r.
III ARN 88/95

Osobom pełniącym służbę w Milicji Obywatelskiej i Korpusie Bezpie-
czeństwa Wewnętrznego, które uzyskały uprawnienia kombatanckie na podstawie
dotychczasowych przepisów także z innych tytułów, niż działalność w latach
1944-1956 w charakterze "uczestników walk o ustanowienie i utrwalenie władzy
ludowej§, należy w toku postępowania weryfikacyjnego wykazać, że wykonywały
zadania związane ze zwalczaniem organizacji niepodległościowych i osób
działających na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej,
aby pozbawić te osoby uprawnień kombatanckich na podstawie art. 25 ust. 2 pkt
1 lit. a) ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych
osobach będących ofiarami represji wojennych oraz okresu powojennego (Dz. U.
Nr 17, poz. 75 ze zm.).

Przewodniczący SSN: Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Adam Józefowicz, Andrzej Kijowski, Walerian Sanetra

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Waldemara Grudzieckiego, po
rozpoznaniu w dniu 14 maja 1996 r. sprawy ze skargi Józefa K. na decyzję Kierownika
Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 15 lutego 1994 r. [...]
w przedmiocie odmowy pozbawienia uprawnień kombatanckich, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie [...] od
wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku z dnia
31 maja 1995 r. [...]

1) u c h y l i ł zaskarżony wyrok,
2) u c h y l i ł decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych z dnia 15 lutego 1994 r., [...],
3) zasądził od Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjo-
nowanych na rzecz Józefa K. 10 zł (dziesięć) tytułem zwrotu kosztów postępowania
sądowego.

U z a s a d n i e n i e

Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją z
dnia 15 lutego 1994 r. [...] pozbawił Józefa K. uprawnień kombatanckich. W uza-
sadnieniu decyzji wyjaśniono, że Józef K. otrzymał uprawnienia kombatanckie
przyznane przez ZBOWiD z tytułu: udziału w wojnie obronnej 1939 r. na podstawie zaś-
wiadczenia Wojewódzkiej Komendy Uzupełnień w G. z dnia 23 grudnia 1982 r.,
działalności w ruchu oporu w Batalionach Chłopskich na podstawie zaświadczenia
Zakładu Histori Ruchu Ludowego z dnia 2 grudnia 1975 r. i na podstawie zeznań
świadków oraz za utrwalanie władzy ludowej na podstawie zaświadczenia Komendy
Powiatowej Milicji Obywatelskiej w Z. stwierdzającego, że od dnia 1 lutego do dnia 18
października 1945 r. był funkcjonariuszem Milicji Obywatelskiej i na podstawie zaświad-
czenia Wojewódzkiej Komendy Uzupełnień w G. z dnia 10 grudnia 1975 r. stwier-
dzającego, że służył w Ludowym Wojsku Polskim od dnia 22 lipca 1945 r. do dnia 31
marca 1952 r. i brał udział w walkach z bandami. Ponadto z deklaracji członkowskiej
ZBOWiD-u wynika, że wnioskodawca służył w Korpusie Bezpieczeństwa Wewnętrznego
od 1947 r. do 31 marca 1952 r. W ocenie Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i
Osób Represjonowanych osobom zatrudnionym w aparacie bezpieczeństwa
publicznego, a za taki należy niewątpliwie uznać Milicję Obywatelską i Korpus
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, stosownie do przepisu art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a) ustawy
z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach i oraz niektórych osobach będących ofiarami
represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.) uprawnienia
kombatanckie nie przysługują, a zatem zgodnie z art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a tej ustawy
należało orzec o pozbawieniu Józefa K. uprawnień kombatanckich. Przedstawione
przez Józefa K. zaświadczenie Sądu Wojewódzkiego w G. z dnia 1 czerwca 1992 r.,
stwierdzające, że był on skazany i przebywał w areszcie od dnia 17 października 1950
r. do dnia 20 października 1951 r. za działalność związaną z walką o suwerenność i
niepodległość Polski nie ma wpływu na treść rozstrzygnięcia, wobec kategorycznych
sformułowań art. 21 i 25 powyższej ustawy.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku wyrokiem z
dnia 31 maja 1995 r. [...] skargę Józefa K. na powyższą decyzję oddalił. W ocenie Sądu
z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika w sposób nie budzący
wątpliwości, że skarżący był zatrudniony w aparacie bezpieczeństwa publicznego w
rozumieniu art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a) ustawy, a zatem nie przysługują mu uprawnienia
kombatanckie z żadnych tytułów. Udział skarżącego w wojnie obronnej z 1939 r., dzia-
łalność w Batalionach Chłopskich i Armii Krajowej, które dawały samodzielną podstawę
przyznania uprawnień kombatanckich w świetle art. 25 ust. 2 pkt 1 lit a) w związku z art.
21 ust. 2 pkt 4 lit a) ustawy są bez znaczenia dla poprawnego rozstrzygnięcia sprawy.
Powyższy wyrok zaskarżył rewizją nadzwyczajną Prezes Naczelnego Sądu Ad-
ministracyjnego, zarzucając rażące naruszenie art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a) i art. 21 ust. 2
pkt 4 lit a) ustawy o kombatantach oraz art. 207 § 2 pkt 1 k.p.a., wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej ten wyrok decyzji Kierownika Urzędu do
Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. W ocenie wnoszącego rewizję
nadzwyczajną przedstawiona przez Sąd wykładnia art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a) ustawy nie
znajduje uzasadnienia w obowiązującym prawie. Przepis ten utracił moc obowiązującą
wobec obwieszczenia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 września 1994 r.
(Dz. U. Nr 99, poz. 482) w części, w jakiej przepis ten nie przyznaje uprawnień
kombatantom i osobom represjonowanym spoza struktur Urzędu Bezpieczeństwa,
Służby Bezpieczeństwa i Informacji Wojskowej, które nie wykonywały zadań zwią-
zanych ze zwalczaniem organizacji niepodległościowych i osób działających na rzecz
suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej. Powyższe obwieszczenie
dotyczy orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lutego 1994 r. K. 15/93
(Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego 1994 cz. I, poz. 4), które w uzasadnieniu
stwierdza m.in., że przepis art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a) obejmuje swoim zakresem także te
osoby, które były zatrudnione w jednostkach służących dobru społeczeństwa. Do takich
jednostek zaliczyć trzeba służby Milicji Obywatelskiej zajmujące się utrzymaniem
porządku, zwalczaniem przestępstw, ochroną bezpieczeństwa obywateli. Zdaniem
wnoszącego rewizję nadzwyczajną do tego rodzaju jednostek zaliczyć trzeba również
Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Skoro więc skarżący otrzymał uprawnienia
kombatanckie z tytułu walki obronnej i służby w Wojsku Polskim w 1939 r., działalności
w ruchu oporu oraz utrwalania władzy ludowej, to w celu przyjęcia, że w stosunku do
niego wystąpiła podstawa przewidziana w art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a) ustawy o
kombatantach, nie wystarczyło samo ustalenie, że był zatrudniony w Milicji
Obywatelskiej i pełnił służbę w Korpusie Bezpieczeństwa Wewnętrznego, lecz ko-
nieczne jest wykazanie, że wykonywał zadania związane ze zwalczaniem organizacji
niepodległościowych i osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości
Rzeczypospolitej Polskiej. Z akt sprawy nie wynika jednak, aby kwestia ta była w tym
kontekście badana i rozważana.
Prokurator wniósł o uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażony w uzasadnieniu kwes-
tionowanego niniejszą rewizją nadzwyczajną wyroku, że zawarte w art. 24 ust. 2 pkt 4
lit. a) ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach
będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze
zm.) określenie Aaparat bezpieczeństwa publicznego@ oznacza wszystkie jednostki
organizacyjne resortu bezpieczeństwa publicznego, które z formalno-prawnego punktu
widzenia były określane jako służba bezpieczeństwa publicznego, w tym także jednostki
Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, nie jest trafny. Powyższy przepis utracił
bowiem moc obowiązującą wskutek obwieszczenia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 9 września 1994 r. (Dz. U. Nr 99, poz. 482) w części, w jakiej przepis ten nie
przyznaje uprawnień kombatantom i osobom represjonowanym spoza struktur Urzędów
Bezpieczeństwa, Służby Bezpieczeństwa i Informacji Wojskowej, które nie wykonywały
zadań związanych ze zwalczaniem organizacji niepodległościowych i osób działających
na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej. Powyższe
obwieszczenie dotyczy orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lutego 1994 r.
K. 15/93 (Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego 1994 cz. I, poz. 4), które w
uzasadnieniu stwierdza m.in., że przepis art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a) ustawy obejmuje
swoim zakresem także te osoby, które były zatrudnione w jednostkach służących dobru
społeczeństwa. Do takich jednostek zaliczyć trzeba służby MO zajmujące się
utrzymaniem porządku, zwalczaniem przestępstw, ochroną bezpieczeństwa obywateli.
W uzasadnieniu powyższego orzeczenia Trybunał Konstytucyjny przyjął ponadto, że
jednostkami, które mogą być zaliczone do Akomunistycznego aparatu represji w
Polsce@ były struktury Urzędów Bezpieczeństwa, Służby Bezpieczeństwa i Informacji
Wojskowej. W świetle powyższego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego należy
zatem przyjąć, że tylko w odniesieniu do osób zatrudnionych we wskazanych w tym
orzeczeniu jednostkach organizacyjnych Akomunistycznego aparatu represji w
Polsce@ przepis art. 21 ust. 2 pkt lit. a) nakazuje odmowę przyznania im uprawnień
kombatanckich również w takich przypadkach, w których nabycie takich uprawnień
mogłoby być uzasadnione z przyczyn wymienionych w art. 1, 2 i 4 ustawy o
kombatantach. Natomiast uprawnienia kombatanckie nie przysługują osobom, które
pełniły służbę w jednostkach spoza struktur Urzędów Bezpieczeństwa, Służby
Bezpieczeństwa i Informacji Wojskowej, jeżeli wykonywały zadania związane ze
zwalczaniem organizacji niepodległościowych i osób działających na rzecz suwe-
renności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej.
W związku z powołaną wyżej uchwałą Trybunału Konstytucyjnego należy
przyjąć, że osobom pełniącym służbę w Milicji Obywatelskiej i Korpusie Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, które uzyskały uprawnienia kombatanckie na podstawie dotychcza-
sowych przepisów także z innych tytułów, niż z tytułu działalności w latach 1944-1956 w
charakterze Auczestników walk o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej@, należy
wykazać w toku postępowania weryfikacyjnego, że wykonywały zadania związane ze
zwalczaniem organizacji niepodległościowych i osób działających na rzecz
suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, aby można pozbawić te osoby
uprawnień kombatanckich na podstawie art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a) ustawy.
Skoro więc skarżący otrzymał uprawnienia kombatanckie z tytułu walki obronnej i
służby w Wojsku Polskim w 1939 r., działalności w ruchu oporu oraz utrwalania władzy
ludowej, to w celu przyjęcia, że w stosunku do niego wystąpiła podstawa przewidziana
w art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a) ustawy o kombatantach, nie może być uznane za
wystarczające ustalenie, że odbywał służbę w Milicji Obywatelskiej, lecz konieczne jest
wykazanie, że w ramach tej służby wykonywał zadania związane ze zwalczaniem
organizacji niepodległościowych i osób działających na rzecz suwerenności i
niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej.
W świetle powołanego wyżej orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego należy
przyjąć, że dyspozycja art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy odnosi się do osób zatrudnionych
w Korpusie Bezpieczeństwa Publicznego, natomiast nie są nią objęci żołnierze
odbywający czynną służbę wojskową w poszczególnych jednostkach Korpusu, zatem
pozbawienie tych ostatnio wymienionych osób uprawnień kombatanckich na podstawie
art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a) ustawy jest dopuszczalne wówczas, gdy w toku postępowania
weryfikacyjnego zostanie wykazane, że wykonywały zadania związane ze zwalczaniem
organizacji niepodległościowych i osób działających na rzecz suwerenności i
niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

========================================