Wyrok z dnia 21 marca 1996 r.
III ARN 81/95

Wynikający z art. 31 ust. 3 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 109, poz. 470 ze zm.)
obowiązek stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej, wydanej z zas-
tosowaniem przepisu prawnego, uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za
niezgodny z ustawą i Konstytucją dotyczy także sądu administracyjnego.

Przewodniczący SSN: Janusz Łętowski, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Adam
Józefowicz (sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski, Andrzej Wróbel,

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Włodzimierza Skoniecznego, po roz-
poznaniu w dniu 21 marca 1996 r. sprawy ze skargi Henryka S. na decyzję Prezesa
Głównego Urzędu Ceł z dnia 27 maja 1994 r. [...] w przedmiocie opłaty manipulacyjnej
dodatkowej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administracyj-
nego w Warszawie [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodek
Zamiejscowy w Poznaniu z dnia 27 kwietnia 1995 r. [...]

1) u c h y l i ł zaskarżony wyrok,
2) stwierdził nieważność decyzji Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 27 maja
1994 r., [...] i poprzedzającej ją decyzji Dyrektora Urzędu Celnego w P. z dnia 21 lutego
1994 r., [...],
3) zasądził od Prezesa Głównego Urzędu Ceł na rzecz Henryka S. kwotę 33
(trzydzieści trzy) złote tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowoadministracyjnego.


U z a s a d n i e n i e

Dyrektor Urzędu Celnego w P. decyzją z dnia 21 lutego 1994 r. [...] działając na
podstawie art. 70 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawo celne (Dz. U. Nr
75, poz. 445 ze zm.) w związku z § 20 pkt 1 rozporządzenia Ministra Współpracy
Gospodarczej z Zagranicą z dnia 22 sierpnia 1990 r. w sprawie dozoru i kontroli celnej
oraz poboru opłat (Dz. U. Nr 61, poz. 357 ze zm.) wymierzył Zakładowi Rol-
niczo-Przemysłowemu "F. H.S" w S. [...] opłatę manipulacyjną dodatkową za nie-
dostarczenie w terminie do organu celnego towaru (rzepiku ozimego) w kwocie
8.246.000 zł.
Po rozpoznaniu odwołania Zakładu Rolniczo-Przemysłowego "F. H.S." od po-
wyższej decyzji, Prezes Głównego Urzędu Ceł decyzją z dnia 27 maja 1994 r. [...]
utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu swej decyzji Prezes stwierdził,
że zgodnie z art. 42 i art. 45 ust. 5 Prawa celnego osoba przewożąca towar celny
zobowiązana była dostarczyć towar do urzędu celnego odbiorczego, wskazanego w
dokumencie przekazowym. Jednakże strona nie wywiązała się z tego obowiązku. Dla-
tego - zdaniem Organu Odwoławczego - Dyrektor Urzędu Celnego w P. zasadnie
wymierzył opłatę manipulacyjną dodatkową za 30 dni opóźnienia. Ustosunkowując się
do zarzutu zawartego w odwołaniu, że przepisy powyższego rozporządzenia są
sprzeczne z Konstytucją i ich zastosowanie w sprawie stanowi działanie bez podstawy
prawnej, Prezes Głównego Urzędu Ceł stwierdził, że przepisy te nadal obowiązują,
bowiem Trybunał ich nie uchylił.
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 27 kwietnia 1995 r., [...] oddalił
skargę Henryka S., właściciela Zakładu Rolniczo-Przemysłowego "F. H.S." na
powyższą decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł. W uzasadnieniu wyroku Sąd wska-
zał, że skarżący nie wykonał obowiązku dostarczenia towaru do odprawy celnej w
zakreślonym terminie. W związku z tym orzeczenie o wymiarze opłaty manipulacyjnej
znajduje uzasadnienie w treści art. 42 i art. 70 ust. 2 pkt 3 Prawa celnego. Trybunał
Konstytucyjny orzeczeniem z dnia 1 marca 1994 r. stwierdził, że przepisy § 20 cyt. roz-
porządzenia wykraczają poza zakres delegacji ustawowej z art. 70 ust. 5 pkt 2 Prawa
celnego, a następnie Prezes Trybunału Konstytucyjnego obwieszczeniem z dnia 24
czerwca 1994 r. stwierdził, że powołany § 20 cyt, rozporządzenia utracił moc prawną z
dniem 24 czerwca 1994 r.
Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że zaskarżona decyzja wydana została
zgodnie z utrwaloną w orzecznictwie administracyjnym zasadą maksymalnego 30
dniowego terminu, w którym organ celny był zobowiązany wydać decyzję o ustaleniu
opłaty manipulacyjnej dodatkowej zgodnie z art. 35 k.p.a. w związku z art. 1 ust. 2
Prawa celnego. Ponadto stwierdził, że organy administracji celnej orzekły o opłacie
manipulacyjnej dodatkowej przed wejściem w życie obwieszczenia Prezesa Trybunału
Konstytucyjnego z dniem 24 czerwca 1994 r. o utracie mocy obowiązującej § 20
wymienionego wyżej rozporządzenia. Obwieszczenie to opublikowane zostało 4 lipca
1994 r. i od tej daty weszło w życie. W związku z tym nie dotyczy ono zdarzeń, zaistnia-
łych przed dniem 4 lipca 1994 r. Także nowe rozporządzenie Ministra Współpracy
Gospodarczej z Zagranicą z dnia 25 czerwca 1994 r. zmieniające rozporządzenie w
sprawie dozoru i kontroli celnej oraz poboru opłat (Dz. U. Nr 76, poz. 347), opubliko-
wane w dniu 4 lipca 1994 r. od tej daty weszło w życie i nie może dotyczyć zdarzeń
zaistniałych przed dniem 4 lipca 1994 r.
Wobec stwierdzenia, że zaskarżona decyzja nie narusza prawa obowiązującego
w dniu jej wydania, Naczelny Sąd Administracyjny na zasadzie art. 207 § 5 k.p.a. oddalił
skargę.
Od powyższego wyroku wniósł rewizję nadzwyczajną Prezes Naczelnego Sądu
Administracyjnego, zarzucając w niej zaskarżonemu wyrokowi rażące naruszenie art.
207 § 5 k.p.a. w związku z art. 31 ust. 3 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 109, poz. 170). Prezes Naczelnego
Sądu Administracyjnego wniósł o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy
Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu -Ośrodkowi Zamiejscowemu w Poznaniu do
ponownego rozpoznania.

Rozpatrując rewizję nadzwyczajną, Sąd Najwyższy uznał, że jest ona w pełni
uzasadniona, gdyż zaskarżony wyrok został wydany z rażącym naruszeniem prawa. Z
przepisu art. 31 ust. 3 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym
(jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 109, poz. 470 ze zm.) wynika, że ostateczne
decyzje, wydane w ogólnym postępowaniu administracyjnym z zastosowaniem przepisu
prawnego, który w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, jako sprzeczny z
Konstytucją lub aktem ustawodawczym, został zmieniony bądź uchylony w części lub
całości "uznaje się za nieważne w trybie i na zasadach określonych w kodeksie
postępowania administracyjnego w części dotyczącej stwierdzenia nieważności decyzji
administracyjnych". Powyższa norma prawna ma - zdaniem Sądu Najwyższego -
charakter bezwzględnie wiążącej dla organów orzekających w sprawach adminis-
tracyjnych. Nakłada ona obowiązek nie tylko na właściwy organ wyższego stopnia
stwierdzenia nieważności ostatecznej decyzji administracyjnej w postępowaniu admi-
nistracyjnym wszczętym z urzędu lub na żądanie strony na skutek wniesienia nadzwy-
czajnego środka zaskarżenia (art. 156 i art 157 k.p.a.), ale również na sąd adminis-
tracyjny w toku kontroli zgodności z prawem ostatecznej decyzji administracyjnej na
skutek skargi w postępowaniu sądowoadministracyjnym (art. 207 § 3 k.p.a.). W sprawie
niniejszej w zaskarżonym rewizją nadzwyczajną wyroku, Naczelny Sąd Administracyjny
nie zastosował się do dyspozycji wynikającej z art. 31 ust. 3 ustawy o Trybunale
Konstytucyjnym. Zaskarżona bowiem decyzja administracyjna została wydana na
podstawie § 20 wymienionego wyżej rozporządzenia z dnia 22 sierpnia 1990 r., który
orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 1994 r., K 7/93 (OTK 1994 cz.
I poz. 5) został uznany za niezgodny z ustawą i Konstytucją oraz utracił moc
obowiązującą na skutek obwieszczenia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24
czerwca 1994 r. (Dz. U. Nr 76, poz. 348).
Sąd Najwyższy podziela pogląd Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,
wyrażony w rewizji nadzwyczajnej, że dla ustalenia nieważności ostatecznej decyzji
wydanej w ogólnym postępowaniu administracyjnym nie jest istotne, że w momencie jej
wydania, uchylony później przepis obowiązywał, choć był obarczony wadą niezgodności
z aktem ustawodawczym i Konstytucją. Na podstawie takiego wadliwego przepisu
wydana decyzja administracyjna nie może nadal obowiązywać. Skutki prawne w
stosunku do wydanych decyzji z zastosowaniem wadliwego przepisu prawnego
powstają ex tunc, a zatem mają bezwzględny charakter i działają wstecz. Nie jest zatem
trafny pogląd wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, aprobujący stanowisko
organów celnych orzekających o opłacie manipulacyjnej dodatkowej, za niewykonanie
obowiązków, związanych ze zgłoszeniem celnym na podstawie wadliwego przepisu §
20 cyt. rozporządzenia za zasadne. Zaskarżona decyzja ostateczna i poprzedzająca ją
decyzja organu I instancji w istocie rażąco narusza prawo i podlegają z mocy art. 31
ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym stwierdzeniu nieważności, czego Naczelny
Sąd Administracyjny nie uczynił. Dlatego Sąd Najwyższy uwzględniając rewizję
nadzwyczajną na zasadzie art. 422 § 2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

========================================