Wyrok z dnia 26 kwietnia 1996 r.
III ARN 2/96

Komendantowi posterunku MO wykonującemu w latach 1945-1949 zadania
związane ze zwalczaniem organizacji niepodległościowych nie przysługują
uprawnienia określone w ustawie z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz
niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych oraz okresu
powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.).

Przewodniczący SSN: Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Adam Józefowicz, Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca), Janusz Łętowski, Maria Mańkowska,

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Waldemara Grudzieckiego, po roz-
poznaniu w dniu 26 kwietnia 1996 r. sprawy ze skargi Ludwika P. na decyzję Kierownika
Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w W. z dnia 22 grudnia
1993 r., [...] w przedmiocie pozbawienia uprawnień kombatanckich na skutek rewizji
nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie [...] od
wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodek Zamiejscowy w Krakowie z dnia
14 września 1995 r. [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.


U z a s a d n i e n i e

Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją z
dnia 22 grudnia 1993 r., na podstawie art. 25 ust. 2 pkt 2 i art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a w
związku z art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach
oraz niektórych osobach, będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego
(Dz.U. Nr 17, poz. 75 ze zm.) pozbawił Ludwika P. uprawnień kombatanckich
przyznanych przez ZW ZBoWiD w Tarnowie decyzją z dnia 29 lipca 1976 r. z tytułu
udziału w walkach z bandami od 23 lutego 1945 r. do 31 grudnia 1947 r.
W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego Ludwik P. zarzucił, że
zaskarżona decyzja: "została wydana na podstawie hańbiącej ustawy", w której "została
zastosowana kwestia zbiorowej odpowiedzialności". Twierdził, że nie brał udziału w
walkach z reakcyjnym podziemiem politycznym a tylko z bandami kryminalnymi. Po-
nadto skarżący podał, że w lutym 1993 r. wystąpił do Związku Kombatantów i Osób
Represjonowanych w T. o "zmianę kwalifikacji z utrwalacza władzy ludowej na udział w
walkach z okupantem w organizacji BCh pod ps. "D".
Naczelny Sąd Administracyjny Ośrodek Zamiejscowy w Krakowie wyrokiem z
dnia 14 września 1995 r. skargę Ludwika P. oddalił, wobec niestwierdzenia naruszenia
prawa. Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że powołane w zaskarżonej decyzji
przepisy ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. są odpowiednie do bezspornego faktu, iż
Ludwik P. pracował w aparacie bezpieczeństwa publicznego jako komendant pos-
terunku MO. Komendanci zaś dowodzili podstawowymi ogniwami aparatu bezpie-
czeństwa, które wykonywały zadania związane ze zwalczaniem organizacji niepodleg-
łościowych i osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości RP. Działania
kombatanckie posterunków MO w latach 1944-1946 traktowane były jako uczestnictwo
w walkach o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej. Okoliczności te stanowią
wystarczającą podstawę pozbawienia Ludwika P. uprawnień kombatanckich pomimo
powołania się przez niego na to, że w czasie okupacji brał udział w walkach z Niemcami
w ramach Batalionów Chłopskich.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wniósł rewizję nadzwyczajną
zarzucając wyrokowi NSA z dnia 14 września 1995 r. rażące naruszenie art. 21 ust. 2
pkt 4 lit. a oraz art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatan-
tach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojen-
nego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.), a także art. 207 § 2 pkt 1 k.p.a.
Zdaniem Prezesa NSA ta wykładnia art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a powołanej ustawy o
kombatantach, która została przyjęta w zaskarżonym wyroku pozostaje w sprzeczności
z uchwałą Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lutego 1994 r. K 15/93 o utracie mocy
obowiązującej powołanego przepisu w części w jakiej norma ta nie przyznaje uprawnień
kombatantom i represjonowanym osobom spoza struktur Urzędu Bezpieczeństwa i
Informacji Wojskowej, które nie wykonywały zadań związanych ze zwalczaniem
organizacji niepodległościowych i osób działających na rzecz suwerenności i
niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej. Skoro więc skarżący otrzymał uprawnienia
kombatanckie w 1976 r., z tytułu udziału w walkach z bandami w latach 1945-1947 a w
toku postępowania administracyjnego i sądowego podnosił fakt udziału w walkach z
niemcami w ramach Batalionów Chłopskich, to w celu przyjęcia, iż w stosunku do niego
wystąpiła podstawa do pozbawienia uprawnień kombatanckich przewidziana w art. 25
ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy o kombatantach nie wystarczyło samo ustalenie, że był
zatrudniony w Milicji Obywatelskiej, a więc jednostce organizacyjnej resortu bezpie-
czeństwa publicznego, lecz konieczne jest wykazanie, iż wykonywał on zadania
związane ze zwalczaniem organizacji niepodległościowych i osób działających na rzecz
suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej. Z akt sprawy nie wynika, aby
kwestie te były w tym kontekście badane. W szczególności nie ustalono w
postępowaniu administracyjnym charakteru organizacji, w zwalczaniu których brał udział
skarżący, a o których mowa w jego ankiecie z dnia 20 stycznia 1973 r. Ustalenie takie
było niezbędne, ponieważ nie wiadomo, czy chodzi tu o organizacje niepodległościowe
wymienione w cytowanej uchwale Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lutego 1994 r.,
sygn. akt K.15/93, czy o bandy kryminalne - jak twierdzi skarżący. Uchybienie to
sprawia, że decyzja administracyjna została wydana z rażącym naruszeniem art. 7, 77 i
107 § 3 k.p.a. Sąd również nie badał tych okoliczności, przyjmując dowolnie, że skoro
skarżący był komendantem posterunku MO - to wykonywał działania związane ze
zwalczaniem organizacji niepodległościowych i osób działających na rzecz
suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej.
Uznając, że zaskarżony wyrok został wydany z rażącym naruszeniem prawa,
Prezes NSA wniósł o jego uchylenie oraz uchylenie także decyzji kierownika Urzędu do
Spraw Kombatantów.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna zarzuca naruszenie art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a w związku z
art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz
niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego. Jed-
nakże w zaskarżonej decyzji Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych rozstrzygnięto o pozbawieniu Ludwika P. uprawnień kombatanckich
nie tylko na podstawie wymienionych wyżej przepisów, ale ponadto na podstawie art. 25
ust. 2 pkt 2 powołanej ustawy.
W związku z tym należało w pierwszym rzędzie rozważyć, czy ten ostatnio wymieniony
przepis, co do którego rewizja nadzwyczajna nie zarzuciła wadliwości zastosowania, nie
stanowi wystarczającej podstawy rozstrzygnięcia.
W zaskarżonej decyzji Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych stwierdza się, że Ludwik P. dotychczasowe swe uprawnienia kom-
batanckie, opiera wyłącznie na działalności polegającej na "utrwalaniu władzy ludowej".
Wynika to z przesłanek decyzji przyznającej te uprawnienia z dnia 29 lipca 1976 r., a
zwłaszcza z faktu wydania jej na podstawie zaświadczenia Komendy MO woj. k. z dnia
12 kwietnia 1960 r. stwierdzającego, że Ludwik P. pełnił służbę w Milicji Obywatelskiej
od 23 lutego 1945 r. i w pierwszych latach po wyzwoleniu brał czynny udział w walkach
z reakcyjnym podziemiem. Z dołączonych akt postępowania przed Urzędem do Spraw
Kombatantów i Osób Represjonowanych wynika, że okoliczności dotyczące działalności
Ludwika P. w Milicji Obywatelskiej, były jedynymi,które w ówczesnym postępowaniu
zostały w ogóle zgłoszone. Oprócz wymienionego wyżej zaświadczenia istotny jest
zwłaszcza dokument sporządzony przez Ludwika P. - ankieta z dnia 20 stycznia 1973 r.
Otóż w ankiecie tej w rubryce 13 zobowiązującej do tego ażeby: "opisać dokładnie
gdzie, kiedy, od do, pod czyim dowództwem brał udział w kampanii wrześniowej (na
wszystkich frontach) Ruchu Oporu, pobyt w obozach koncentracyjnych i w walce o
utrwalenie władzy ludowej" - Ludwik P. wpisał: "brałem czynny udział w utrwaleniu
władzy ludowej od dnia 10 lutego 1945 r." Następnie w pięciu punktach opisał działania
w tym zakresie bez jakiejkolwiek wzmianki o swym udziale w Ruchu Oporu.
Podobnie zrelacjonował Ludwik P. swą działalność kombatancką we wniosku (deklaracji
członkowskiej) z dnia 7 marca 1961 r. o przyjęcie w poczet członków ZBoWiD, w której
w rubryce poświęconej przebiegowi działalności kombatanckiej i udziałowi w walkach
podał fakty z lat 1945-1949 dotyczące walk ze wskazanymi "bandami". W konsekwencji
tego wystąpienia uzyskał pozytywną decyzję ZBoWiD stwierdzającą, że w okresie od
lutego 1945 r. do grudnia 1948 r. prowadził działalność polegającą na utrwaleniu władzy
ludowej.
W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego Ludwik P. powołał się na to,
że w lutym 1993 r. złożył dokumenty świadczące o braniu udziału w walkach z oku-
pantem w szeregach BCH i oczekiwał w związku z tym: "zmiany kwalifikacji z utrwa-
lacza władzy ludowej na udział w walkach z okupantem w organizacji BCH pod ps."D.".
Informacja ta dodatkowo potwierdza prawidłowość ustalenia zaskarżonej decyzji, że
Ludwik P. uzyskał uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu działalności w latach
1945-1949 w charakterze uczestnika walk o utrwalenie władzy ludowej.
W świetle powyższych ustaleń nie może budzić wątpliwości zastosowanie w
rozpoznawanej sprawie przez Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Re-
presjonowanych art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o kombatantach. Przepis ten bowiem poz-
bawia uprawnień kombatanckich osoby, które te uprawnienia uzyskały na mocy
dotychczasowych przepisów wyłącznie z tytułu działalności "w latach 1944-1956 w
charakterze uczestników walk o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej".
Jeżeli zaś chodzi o zainicjowane przez Ludwika P. postępowanie w przedmiocie
ustalenia uprawnień kombatanckich z innego tytułu, niż działalność w charakterze
uczestnika walk o ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej, to - jak wynika z
dołączonych akt - wydana została w tym przedmiocie odrębna decyzja Kierownika
Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 22 grudnia 1993 r.
[...] o odmowie przyznania uprawnień kombatanckich.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy uznał, że rewizja nadzwyczajna nie wy-
kazała wadliwości zaskarżonego wyroku w zakresie oceny zaskarżonej decyzji co do jej
zgodności z art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o kombatantach, który stanowił odrębną i
wystarczającą podstawę prawną rozstrzygnięcia w sprawie o pozbawienie uprawnień
kombatanckich uzyskanych przez Ludwika P. wyłącznie z tytułu "utrwalania władzy
ludowej".
Niezależnie od tego, wobec rozpatrywania w niniejszym postępowaniu przes-
łanek zastosowania także art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy o kombatantach, Sąd
Najwyższy uznał, że także w tym zakresie rewizja nadzwyczajna nie wykazała zgło-
szonego zarzutu.
Stosownie do powołanego przepisu uprawnienia kombatanckie nie przysługują
osobie, która była zatrudniona w aparacie bezpieczeństwa publicznego lub informacji
wojskowej. Zastosowanie tego przepisu w okolicznościach faktycznych niniejszej
sprawy nie budzi wątpliwości. Po pierwsze - jak to zostało bezpośrednio ustalone -
Ludwik P. będąc Komendantem Posterunku Gminnego MO w R. był zatrudniony w
podstawowym jak to określił NSA, ogniwie aparatu bezpieczeństwa publicznego. Po
drugie, ta jednostka organizacyjna aparatu bezpieczeństwa publicznego, którą kierował
Ludwik P. brała bezpośrednio udział w walce z "bandami reakcyjnego podziemia". W
świetle ustalonych okoliczności faktycznych nie nasuwa zastrzeżeń ocena Sądu
Administracyjnego, że komendant jednostki organizacyjnej aparatu bezpieczeństwa
publicznego, wykonujący zadania związane ze zwalczaniem organizacji nie-
podległościowych i osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości Polski, nie
podlega wyłączeniu z restrykcji art. 21 ust. 2 pkt 4 ustawy o kombatantach na podstawie
powołanego w rewizji nadzwyczajnej orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15
lutego 1994 r. K 15/93. Zaskarżony rewizją nadzwyczajną wyrok Naczelnego Sądu
Administracyjnego jest zgodny z powołanym orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego,
w uzasadnieniu którego Trybunał wyjaśnił, że: "Współpraca z organami represji
nastawionymi na zwalczanie polskich ruchów niepodległościowych musi być oceniona
negatywnie i to bez względu na to o jakie stanowiska i jaki charakter zatrudnienia w tych
organach chodzi. Dotyczy to aparatu represji państw obcych, jak i komunistycznego
aparatu represji w Polsce. Samo więc kryterium wyłączenia z grona osób, którym
należą się szczególne uprawnienia, tych którzy współpracowali z aparatem represji
nastawionym na zwalczanie ruchów niepodległościowych należy uznać za trafne i
nienaruszające zasady sprawiedliwości."
Z przedstawionych przyczyn wobec niezasadności rewizji nadzwyczajnej Sąd
Najwyższy orzekł o jej oddaleniu stosownie do art. 421 § 1 k.p.c.

========================================