Wyrok z dnia 14 maja 1996 r.
III ARN 1/96

Osobie, która zdezerterowała z pełnionej przymusowo służby w armii
niemieckiej a następnie wstąpiła ochotniczo do polskiej formacji wojskowej przy
armiach sojuszniczych i pełniła tę służbę do końca wojny, przysługują
uprawnienia kombatanckie chociażby nie uczestniczyła bezpośrednio w akcji
zbrojnej.

Przewodniczący SSN: Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Adam Józefowicz, Andrzej Kijowski, Walerian Sanetra,

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 maja 1996 r. sprawy ze skargi Józefa
G. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z
dnia 16 kwietnia 1994 r. [...] w przedmiocie pozbawienia uprawnień kombatanckich, na
skutek rewizji nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego w
Warszawie [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodek Zamiejscowy
w Krakowie z dnia 26 lipca 1995 r. [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e

Kierownik Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją z
dnia 16 kwietnia 1994 r. [...] wydaną na podstawie art. 21 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24
stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.) odmówił przyznania
uprawnień kombatanckich Józefowi G. uzasadniając rozstrzygnięcie tym, że wniosko-
dawca nie spełnia warunków, o którym mowa w tym przepisie. W ocenie organu
przesłanką niezbędną do przyznania uprawnień kombatanckich osobom, które wcześ-
niej przymusowo pełniły służbę w armii niemieckiej jest wykazanie się tych osób
udziałem w walkach o niepodległość Polski, przy czym konieczne jest wykazanie
czynnego udziału w wojnie (działaniach zbrojnych), a nie tylko pełnienie samej służby
wojskowej, o której mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1 tej ustawy. Skoro zatem wnioskodawca
pełnił służbę w Polskich Siłach Zbrojnych stacjonujących na terenie Wielkiej Brytanii, nie
można zatem przyjąć, że brał czynny udział w walce.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Krakowie wyrokiem z
dnia 26 lipca 1995 r. [...], po rozpoznaniu sprawy ze skargi Józefa G. [...], uchylił zas-
karżoną decyzję. W ocenie Sądu dokonana przez Kierownika Urzędu do spraw Kom-
batantów i Osób Represjonowanych wykładnia przepisu art. 21 ust. 2 pkt 2 ustawy nie
jest prawidłowa, bowiem w przepisie tym nie ma mowy o żadnych Awalkach@ w
rozumieniu Adziałań wojennych@, ale o Awalce o niepodległość Polski@. Przepis ten,
zdaniem Sądu, nie precyzuje ponadto miejsca owej walki o niepodległość Polski. To
szersze znaczenie przepisu pozwala objąć jego treścią nawet rozmaite formy działal-
ności cywilnej, o której mowa w art. 2 ustawy, a nie tylko formy działalności wojskowej,
określonej w art. 1 tej ustawy. Sąd wskazał, że fakt, iż skarżący nie brał bezpośredniego
udziału w żadnej z bitew, nie ma znaczenia w świetle tego przepisu, gdyż jako żołnierz
mógł być wzięty do akcji w dowolnym momencie.
Powyższy wyrok zaskarżył Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego rewizją
nadzwyczajną, zarzucając rażące naruszenie art. 21 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24
stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.) oraz art. 207 § 5 k.p.a.,
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie skargi. W ocenie Prezesa
Naczelnego Sądu Administracyjnego z zestawienia przepisów art. art. 1 ust. 2 pkt 1 i 21
ust. 2 pkt 2 ustawy wynika, że ich zakresy pojęciowe są różne, przy czym zakres
przepisu art. 1 ust. 2 pkt 1 jest szerszy w stosunku do art. 21 ust. 2 pkt 2. Również ze
wzajemnego usytuowania tych przepisów w tekście ustawy należy wnioskować, że ten
ostatni przepis jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 1 ust. 2 pkt 1,
normującym w sposób odmienny sytuację osób, które przymusowo pełniły służbę w
armii niemieckiej. W związku z tym, zdaniem Prezesa Naczelnego Sądu
Administracyjnego, należy uznać, że użyty w tekście art. 21 ust. 2 pkt 2 zwrot Anie brała
udziału w walce o niepodległość Polski@ jest celowym i zamierzonym działaniem
ustawodawcy, który dla osób przymusowo pełniących służbę w armii niemieckiej, a
ubiegających się o świadczenia kombatanckie, wprowadził dodatkowy wymóg udziału w
walce o niepodległość Polski.
Prokurator na rozprawie oświadczył, że nie znajduje wystarczających podstaw do
złożenia wniosku o uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Pogląd zawarty w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej, że użyty w tekście art. 21
ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach
będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze
zm.) zwrot Anie brała udziału w walce o niepodległość Polski@ jest celowym i
zamierzonym działaniem ustawodawcy, który dla osób przymusowo pełniących służbę
w armii niemieckiej, a ubiegających się o świadczenia kombatanckie, wprowadził
dodatkowy wymóg udziału w walce o niepodległość Polski, nie jest trafny. Przepis ten,
jak prawidłowo przyjął Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu kwestionowanego
niniejszą rewizją nadzwyczajną wyroku, nie ustanawia bowiem, w odniesieniu do osób,
które przymusowo pełniły służbę w armii niemieckiej, wymagania bezpośredniego
uczestniczenia w walkach w rozumieniu działań wojennych. Jak bowiem przyjął Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 marca 1996 r., III ARN 76/95 (jeszcze nie
opublikowany) tego rodzaju, jak przedstawiona w rewizji nadzwyczajnej, wykładnia
powyższego przepisu ustawy nie wynika wprost ze sformułowań ustawowych, a
ponadto nie uwzględnia, że w zależności od potrzeb, uwarunkowań wojennych i decyzji
dowództwa poszczególne formacje i oddziały wojskowe brały lub nie brały
bezpośredniego udziału w walkach z nieprzyjacielem; nie zależało to jednak od woli czy
wyboru indywidualnych żołnierzy czy też nawet ich ogółu. Należy zatem przyjąć, że
osobie pełniącej przymusowo służbę w armii niemieckiej, z której zdezerterowała, a
następnie wstąpiła ochotniczo do polskiej formacji wojskowej przy armiach
sojuszniczych i pełniła służbę w tej formacji do końca wojny, przysługują uprawnienia
kombatanckie także wówczas, gdy nie uczestniczyła bezpośrednio w żadnej z bitew.
Pojęcie Awalka o niepodległość Polski@ użyte w tym przepisie oznacza bowiem w
szczególności te wszystkie formy działalności wymienione w art.1 ustawy, zmierzające
do odzyskania suwerenności i niepodległości Polski, które osoba wcielona przymusowo
do armi niemieckiej, wykonywała następnie do końca wojny. Jak bowiem trafnie
wskazał Naczelny Sąd Administracyjny, była to służba wojskowa pełniona podczas
działań wojennych, a fakt, że skarżący nie brał bezpośredniego udziału w walce nie ma
w świetle powyższego przepisu żadnego znaczenia, gdyż jako żołnierz Pierwszej
Polskiej Samodzielnej Brygady Spadochronowej pod dowództwem brytyjskim mógł być
wzięty do akcji w dowolnym momencie.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

========================================