Wyrok z dnia 24 marca 1995 r.
II URN 7/95

Pracownikowi, który zgłosił wniosek o świadczenie emerytalno-rentowe po
dniu 15 listopada 1991 r. (po wejściu w życie ustawy z dnia 17 października 1991
r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o
zmianie niektórych ustaw - Dz. U. Nr 104, poz. 450) można uwzględnić okresy
zatrudnienia w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.) wykonywanego przed 15 listopada 1991 r., za które pracodawca nie odpro-
wadził składek na ubezpieczenie.

Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędzia SN: Maria Tyszel, Sędzia
SA: Jerzy Kuźniar (sprawozdawca),

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Iwony Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w
dniu 24 marca 1995 r. sprawy z wniosku Jana B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w O. o wcześniejszą emeryturę, na skutek rewizji nadzwyczajnej
Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 27
maja 1993 r., [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 1 marca 1993 r., [...]
i sprawę przekazał temu sądowi do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Wnioskodawca Jan B., urodzony 11 stycznia 1939 r., dochodził przyznania
wcześniejszej emerytury, wskazując w kwestionariuszu dotyczącym okresów zatrud-
nienia pracę m.in. w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w B. od 1 stycznia 1952 r. do
4 grudnia 1954 r. oraz w gospodarstwie rolnym Jana G. od 20 czerwca 1960 r. do 20
listopada 1970 r. Okresy te dokumentował zeznaniami świadków oraz zaświadczeniem
Urzędu Gminy w W. z dnia 30 lipca 1992 r. Ostatni pracodawca wnioskodawcy, [...]
Hodowla Buraka Cukrowego Stacja Hodowli Roślin w Ś. z siedzibą w J., rozwiązał z nim
umowę o pracę z dniem 31 grudnia 1992 r. w trybie wypowiedzenia z przyczyn leżących
po stronie zakładu pracy - (art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - Dz. U. z 1990 r., Nr
4, poz. 19).
Decyzją z dnia 20 grudnia 1992 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w
O. odmówił przyznania wnioskodawcy wcześniejszej emerytury na podstawie ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent,, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450) wobec nie
wykazania 40 lat pracy. Organ rentowy nie uwzględnił podanych wyżej okresów pracy w
Państwowym Gospodarstwie Rolnym w B., nie dając wiary zeznaniom świadków,
złożonym do protokołu, zaś w gospodarstwie rolnym Jana G. wobec braku ubez-
pieczenia.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie, wyrokiem
z dnia 1 marca 1993 r., [...], zmienił częściowo zaskarżoną decyzję, zaliczając
wnioskodawcy do okresów zatrudnienia pracę w Państwowym Gospodarstwie Rolnym
w B. od dnia 1 stycznia 1952 r. do 4 grudnia 1954 r., zaś w pozostałej części odwołanie
oddalił, stwierdzając - za organem rentowym - nie objęcie ubezpieczeniem w czasie
pracy w charakterze pracownika najemnego w gospodarstwie rolnym Jana G.
Rewizję wnioskodawcy od tej części wyroku, Sąd Apelacyjny w Rzeszowie
oddalił wyrokiem z dnia 27 maja 1993 r., [...].
Sąd Apelacyjny stwierdził, że zatrudnienie to nie podlega zaliczeniu, skoro
wnioskodawca związany był z rolnikiem stosunkiem pracy, ale nie był ubezpieczony "i
nie była opłacana składka na ubezpieczenie społeczne z tytułu tego zatrudnienia".
Powyższy wyrok zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości i
zarzucając rażące naruszenie prawa, a to art. 3 § 2 k.p.c. oraz art. 2 ust. 2 pkt 1 lit. a
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent... (Dz. U. Nr 104,
poz. 450), a nadto naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej, wniósł na podstawie
art. 417 § 1 k.p.c., o uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 1
marca 1993 r., [...] w części oddalającej odwołanie wnioskodawcy i przekazanie sprawy
w tej części Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Rzeszowie do ponownego rozpoznania.
Według rewidującego nie ma zastosowania w sprawie ust.1 art. 2 ustawy z dnia
17 października 1991 r., a ust. 2 pkt 1 lit. a tego przepisu, przy czym jego ścisła
wykładnia "prowadziłaby do pozbawienia osób zainteresowanych praw dobrze naby-
tych".
W tym zakresie powołano uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 1994 r., III
UZP 5/94, w której zajęto stanowisko, że: "pracownikowi, który zgłosił wniosek o
świadczenie emerytalno-rentowe po dniu 15 listopada 1991 r. (po wejściu w życie
ustawy z dnia 17 października 1991 r.) można uwzględnić okresy zatrudnienia w
rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) wykonywanego przed 15
listopada 1991 r., za które pracodawca nie odprowadził składek na ubezpieczenie"
(OSNAPiUS 1994 Nr 6 poz. 97).W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał na mający
nadal zastosowanie z mocy art. 45 ustawy z dnia 17 października 1991 r. art. 11 ust. 1
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Orzeczenie Sądu
Wojewódzkiego narusza też interes Rzeczypospolitej Polskiej, skoro odmówiono nim
prawa do emerytury bez wyjaśnienia istotnych okoliczności.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona, a jej uwzględnienie powoduje uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz wyroku poprzedzającego w części oddalającej odwołanie
wnioskodawcy i przekazanie sprawy w tej części Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie do ponownego rozpoznania.
Nie można podzielić poglądu Sądu Apelacyjnego, iż przy ustalaniu prawa do
świadczeń emerytalno-rentowych nie podlegają uwzględnieniu okresy zatrudnienia, za
które nie została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne. W tym zakresie
powołać trzeba zacytowaną przez skarżącego uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11
maja 1994 r. II UZP 5/94 (OSNAPiUS 1994 Nr 6 poz. 97) i wyrażony w niej pogląd,
który obecny skład sądzący w całości podziela.
Wnioskodawca dochodzi zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym Jana
G. od 20 czerwca 1960 r. do 20 listopada 1970 r.; spór więc dotyczy zatrudnienia przed
wejściem w życie ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o
zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz.
450 ze zm.), zwanej dalej ustawą o rewaloryzacji emerytur i rent. Dopiero ta ustawa,
wprowadzając pojęcie okresów składkowych i nieskładkowych, związała prawo do
świadczeń emerytalno-rentowych z opłacaniem składek na ubezpieczenie społeczne,
określając w art. 2 ust. 1 pkt 1 okresy składkowe jako okresy opłacania składek na
ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach wykonawczych,
wydanych na podstawie obecnie obowiązującej ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o
organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r., Nr
25, poz. 137 ze zm.). Art. 4 ustawy stanowi tylko o obowiązkowym ubezpieczeniu
społecznym pracowników. Nie uzależnia powstania i trwania tego obowiązku od
opłacania składek.
Obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne obciąża, tak jak i
poprzednio, pracodawcę, który w tym zakresie podlegać może kontroli organów ren-
towych, sam zaś pracownik jednak nie ma wpływu na wykonywanie tego obowiązku.
Wniosek o świadczenie złożony został, jak to wyżej podano, już po wejściu w
życie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent, tj. po 15 listopada 1991 r., niemniej jednak
- stosownie do art. 45 tej ustawy - stosuje się nadal, o ile nie są sprzeczne z ustawą,
przepisy wymienione w art. 1, tj. także ustawę z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanej wyżej uchwały "zacho-
wuje swoją moc art. 11 ustawy z 14 grudnia 1982 r..., który warunkuje uzyskanie prawa
do świadczeń, określonych w ustawie, pozostawaniem w stosunku pracy bez względu
na to, czy pracodawca opłacał w czasie stosunku pracy składki na ubezpieczenie
społeczne... Za okresy składkowe przypadające przed wejściem w życie ustawy o
rewaloryzacji (emerytur i rent), należy uważać także i takie okresy pozostawania w sto-
sunku pracy, za które składka na ubezpieczenie nie została opłacona."
Z tych więc względów nie można uznać za trafne odmiennych poglądów Sądów
Wojewódzkiego i Apelacyjnego. Powyższe jednak nie przesądza, że w okresie o którym
mowa, wnioskodawca świadczył pracę oraz w jakim wymiarze.
Okoliczności te nie były w żaden sposób przez sąd rozpatrywane, zaś nieuwz-
ględnienie tego okresu było jedynie wynikiem ustalenia, iż nie opłacono za nie składki
ubezpieczeniowej.
W ponownym postępowaniu rzeczą Sądu Wojewódzkiego będzie przepro-
wadzenie dokładnego postępowania dowodowego, a w szczególności przesłuchanie
świadków wskazanych przez wnioskodawcę, ocena zaświadczenia Urzędu Gminy w W.
z dnia 30 lipca 1992 r. i ustalenie na podstawie jakich danych zostało ono wydane. W
toku postępowania przed Sądem Najwyższym, wnioskodawca okazał dowód osobisty
wydany dnia 4 kwietnia 1964 r., z którego wynika, że do 9 kwietnia 1964 r. był
zameldowany w C.S. powiat S., zaś od 21 kwietnia 1964 r. w miejscowości S.P. w
powiecie P. Przebywanie na terenie tego byłego powiatu wg. tych samych wpisów -
trwało do 13 sierpnia 1970 r. Dane powyższe wymagają dokładnej analizy, szczególnie
że w latach 1954-1960 wnioskodawca udokumentował świadectwami pracy
zatrudnienie w Kombinacie Budownictwa Ogólnego [...] w S. oraz [...] w Przedsiębior-
stwie Budownictwa Ogólnego w S.S. Dopiero tak zgromadzone dowody będą mogły być
poddane ocenie Sądu i ewentualnie stanowić podstawę do zaliczenia tego okresu do
okresów zatrudnienia, koniecznych dla przyznania dochodzonej, wcześniejszej
emerytury bez względu na wiek.
Zauważyć należy, że z kwestionariusza dotyczącego okresów zatrudnienia wy-
nika nieprzerwane zatrudnienie od 1 stycznia 1952 r. do 31 grudnia 1992 r., a więc
okres tylko nieznacznie przekraczający 40 lat pracy konieczny dla przyznania świad-
czenia, z czego okres ponad 10 letni (w gospodarstwie rolnym Jana G.) dowodzony jest
zeznaniami świadków. Wszystko to wymaga szczególnej wnikliwości Sądu I instancji.
Zaskarżony wyrok narusza nie tylko prawo, ale i interes Rzeczypospolitej
Polskiej. Pozbawienie prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych z rażącym
naruszeniem prawa materialnego i bez wszechstronnego wyjaśnienia stanu faktycznego
sprawy narusza bowiem równocześnie interes Rzeczypospolitej (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 23 marca 1994 r. II URN 6/94).
Z tych wszystkich względów i w oparciu o art. 422 § 2 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.

========================================