Wyrok z dnia 6 marca 1996 r.
II URN 61/95

Przepis art. 13 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym
(jednolity tekst : Dz. U. z 1994 r., Nr 13, poz. 48 ze zm.), określający sposób wy-
konywania przez Sąd Najwyższy jego funkcji ustawowych nie ogranicza up-
rawnień sądów powszechnych do dokonywania wykładni przepisów prawa w
rozstrzyganych sprawach.

Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar, Maria
Tyszel (sprawozdawca),

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 marca 1996 r., sprawy z wniosku
Władysława P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. o wy-
sokość emerytury, na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie
z dnia 13 grudnia 1991 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkie-
mu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie do ponownego rozpoz-
nania.


U z a s a d n i e n i e

Wnioskodawca Władysław P., pobierający od 1989 r. emeryturę z tytułu pro-
wadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek, przedłożył w organie rento-
wym w dniu 2 stycznia 1991 r. zaświadczenie Urzędu Miasta i Gminy R. z dnia 27
grudnia 1990 r. oraz zeznania świadków o jego pracy w gospodarstwie rolnym rodziców
i własnym w okresie od dnia 10 kwietnia 1945 r. do 15 kwietnia 1966 r. celem uzyskania
zwiększenia emerytury z tytułu stażu pracy.
Decyzją z dnia 18 kwietnia 1991 r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy za-
liczenia tej pracy, powołując się ogólnie na ustawę z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubez-
pieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1991 r., Nr 7, poz. 24), która z mocą od 1
stycznia 1991 r. wprowadziła zaliczanie okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego
lub pracy w gospodarstwie od ukończenia 16 roku życia, lecz przed 1 lipca 1977 r. tylko
przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych bez możliwości ich
zwiększenia z tytułu stażu pracy. Zdaniem organu rentowego zgłoszenie wniosku o
zaliczenie pracy w gospodarstwie rolnym dopiero w dniu 2 stycznia 1991 r. powoduje, iż
okres ten nie podlega zaliczeniu na wzrost emerytury z tytułu stażu pracy.
Od powyższej decyzji organu rentowego z dnia 18 kwietnia 1991 r. wniosko-
dawca odwołał się do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Rzeszowie, domagając się jej zmianyi. Wnioskodawca w odwołaniu podniósł, że jego
miejscowy urząd pocztowy nie przyjmował przesyłek w dniach 30 i 31 grudnia 1990 r.
Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie podtrzymał w całości [...] stanowisko
o braku podstaw do zaliczenia pracy w gospodarstwie rolnym z uwagi na spóźnione
zgłoszenie wniosku.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem
z dnia 13 grudnia 1991 r., [...] odwołanie wnioskodawcy oddalił.
Uzasadnienie wyroku nie zostało sporządzone, bowiem wnioskodawca nie
wystąpił z takim żądaniem, ani też nie wniósł od niego rewizji. W rewizji nadzwyczajnej
od tego wyroku Rzecznik Praw Obywatelskich wnosił o jego uchylenie i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zarzucając, że zaskarżony wyrok został wydany z rażącym
naruszeniem prawa, w szczególności art. 17 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin (jedn. tekst: Dz. U. z
1989 r., Nr 24, poz. 133) i art. 3 § 2 i 233 § 1 k.p.c. oraz z naruszeniem interesu
Rzeczypospolitej Polskiej.

Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, sporządzonego na żądanie
Sądu Najwyższego w trybie art. 419 § 3 k.p.c., Sąd orzekający przyjął, że: "(...) w
sprawie tej ma zastosowanie przepis art. 131 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zao-
patrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), zwanej
dalej ustawą o z.e.p., w brzmieniu nadanym art. 93 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników." Ponieważ przepis ten wszedł w życie z dniem 1
stycznia 1991 r., to zdaniem Sądu, skoro wnioskodawca zgłosił wniosek o doliczenie mu
do ubezpieczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym dopiero w dniu 2 stycznia 1991
r., jego odwołanie podlegało oddaleniu.
Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej,
że Sąd Wojewódzki błędnie przyjął, iż w niniejszej sprawie ma zastosowanie art. 131
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników w brzmieniu
nadanym art. 93 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(Dz. U. Nr 7, poz. 24), a nie przepis art. 17 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z
1989 r., Nr 24, poz. 133 ze zm.), co miało wpływ na niekorzystne dla wnioskodawcy
rozstrzygnięcie o jego żądaniu.
Przepis art. 131 ustawy o z.e.p., wprowadzony ustawą z dnia 20 grudnia 1990 r.
o ubezpieczeniu społecznym rolników, ograniczył możliwość doliczania do okresu
zatrudnienia okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w nim po ukończeniu
16 roku życia, a przed dniem 1 lipca 1977 r. tylko do ustalenia prawa do emerytury lub
renty, co pogorszyło sytuację pracowników w stosunku do przepisów dotychczasowych,
zezwalających na uwzględnienie takiego okresu także na wzrost świadczenia z tytułu
stażu pracy.
Ogłoszenie wymienionej wyżej ustawy dopiero z dniem 26 stycznia 1991 r.,
mimo, że przepis art. 123 stanowił, o jej wejściu w życie z dniem 1 stycznia 1991 r.,
spowodowało, iż przepisy prawa obowiązującego - niekorzystne w stosunku do prze-
pisów dotychczasowych - nie były znane aż do dnia ich ogłoszenia.
Osoby zainteresowane nie były więc zorientowane, że zgłoszenie wniosku
powinno nastąpić najpóźniej do dnia 31 grudnia 1990 r. Zgłoszenie wniosku o doliczenie
pracy w gospodarstwie rolnym w okresie od 1 stycznia 1991 r. do dnia 26 stycznia 1991
r. nie może jednak powodować ujemnych skutków dla świadczeniobiorców. Zmiana
obowiązujących przepisów prawa bez zachowania odpowiedniej vacatio legis i z
pominięciem reguły lex retro non agit prowadzi bowiem do utraty zaufania obywateli do
uchwalonych ustaw, a w konsekwencji nie służy realizacji zasady państwa prawnego.
O niedopuszczalności tworzenia prawa bez zachowania tych dwóch podsta-
wowych reguł wypowiadał się wielokrotnie Trybunał Konstytucyjny (np. orzeczenie z
dnia 10 stycznia 1993 r. K.16/93, orzeczenie z dnia 14 grudnia 1993 r. K 8/93 , orze-
czenie z 24 maja 1994 r. K 1/94).
Również Sąd Najwyższy, rozpoznając analogiczne sprawy uznał, że: "(...)
wnioski o doliczenie okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego, lub pracy w nim po
ukończeniu 16 lat, lecz przed dniem 1 lipca 1977 r., do okresu zatrudnienia w celu
uzyskania zwiększenia świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu zatrudnienia ponad
okres 20 lat, zgłoszone do dnia 26 stycznia 1991 r., podlegają rozpoznaniu na pods-
tawie przepisów dotychczasowych." (wyrok z dnia 8 listopada 1994 r., sygn. akt II URN
41/94 - OSNAPiUS 1995 Nr 4 poz. 54). Podobne stanowisko zostało wyrażone
zarówno we wcześniejszym wyroku z dnia 6 stycznia 1994 r., sygn. akt II URN 57/93 -
OSNCP 1994 z. 10 poz. 194), jak i w wyroku z dnia 18 listopada 1994 r., sygn. akt II
URN 44/94 (OSNAPiUS 1995 Nr 6 poz. 80). W motywach tych wyroków Sąd Najwyższy
wyraża również pogląd, iż: "(...) zasada zaufania w stosunkach między obywatelem a
państwem przejawia się m.in. w takim stanowieniu prawa, by nie stawało się ono
swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie
naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć".
Skład orzekający w niniejszej sprawie, w całej rozciągłości podziela stanowisko
przyjęte w powołanych wyżej wyrokach. Słusznie też podniesiono w uzasadnieniu
rewizji nadzwyczajnej, że zachodzi potrzeba dokonania oceny przedłożonych przez
wnioskodawcę dowodów o jego zatrudnieniu w gospodarstwie rolnym, które pominięto z
uwagi na "spóźnione" - zdaniem Sądu orzekającego - zgłoszenie wniosku, a więc
wniosek rewizji nadzwyczajnej o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania jest uzasadniony.
Pozbawienie obywatela właściwej ochrony jego prawa do ustawowych świadczeń
w drodze prawidłowego rozstrzygnięcia o roszczeniu narusza również interes
Rzeczypospolitej Polskiej, ponieważ godzi zarówno w konstytucyjną sferę uprawnień
obywatelskich, jak również w zaufanie do organów Państwa, zwłaszcza do organów
wymiaru sprawiedliwości, uzasadniając uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej pomimo
wniesienia jej po upływie terminu przewidzianego w art. 421 § 2 k.p.c.
Na marginesie sprawy Sąd Najwyższy zauważa, że stanowisko Sądu orzeka-
jącego, wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, iż rozstrzygając sprawę nie
był "(...) upoważniony do wykładni sądowej prawa, bo jest to uprawnienie Sądu
Najwyższego", nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących przepisach prawa. W
szczególności przepis art. 13 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym
(jednolity tekst: Dz. U. z 1994 r., Nr 13, poz. 48 ze zm.), określający sposób wykony-
wania przez Sąd Najwyższy jego funkcji ustawowych w niczym nie ogranicza uprawnień
sądów powszechnych do dokonywania i stosowania, wykładni przepisów prawnych w
rozstrzyganych sprawach.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, z mocy powołanych przepisów oraz
art. 422 § 2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.

========================================