Wyrok z dnia 21 sierpnia 1996 r.
II URN 58/95

Ponownie rozpoznanie wniosku o emeryturę górniczą, dokonane na mocy
art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 30 czerwca 1994 r, o zmianie ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym górników i ich rodzin oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U.
Nr 84, poz. 385) nie narusza powagi rzeczy osądzonej prawomocnego orzeczenia
sądowego, wydanego przed wejściem w życie tej ustawy.

Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Maria Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Iwony Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w
dniu 21 sierpnia 1996 r. sprawy z wniosku Czesława F. przeciwko Zakładowi Ubez-
pieczeń Społecznych w Ch. o wysokość świadczenia emerytalnego, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 27 lutego 1995 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddział w Ch. z dnia 5 grudnia 1994 r. [...] i sprawę przekazał
temuż Oddziałowi do ponownego rozpoznania.


U z a s a d n i e n i e

Wnioskodawca Czesław F., urodzony 6 kwietnia 1933 r., zwrócił się w dniu 17
listopada 1994 r. do organu rentowego o przeliczenie według nowego wskaźnika
okresów pracy wykonywanej pod ziemią w Przedsiębiorstwie Montażu Urządzeń
Elektrycznych PW w K.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ch., decyzją z dnia 5 grudnia 1994
r. odmówił wnioskodawcy zastosowania korzystniejszego przelicznika w oparciu o art. 2
ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 30 czerwca 1994 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym górników i ich rodzin oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr
84, poz. 385) ponieważ, zdaniem organu rentowego, ubezpieczony nie udowodnił co
najmniej 5 lat pracy górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod
ziemią, a tylko 1 rok 11 miesięcy i 12 dni.
W odwołaniu wnioskodawca domagał się "zmiany decyzji i przyznania emerytury
górniczej z zastosowaniem przelicznika 1,4 za okres od 1 września 1948 r. do 26
grudnia 1990 r. z wyłączeniem lat: 1958, 1959, 1963, 1965, 1969, 1974, w których nie
pracował pod ziemią".
W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał stanowisko zajęte w
zaskarżonej decyzji, że wnioskodawca nie udowodnił minimum 5 lat pracy górniczej
wykonywanej stale i w pełnym wymiarze pod ziemią oraz wnosił o oddalenie odwołania
w zakresie podwyższenia wskaźnika. Natomiast w części dotyczącej przyznania prawa
do górniczej emerytury wnosił o odrzucenie odwołania, ponieważ to roszczenie zostało
już rozstrzygnięte prawomocnym wyrokiem Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 czerwca 1993 r., [...] który nosi cechy powagi rze-
czy osądzonej.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem
z dnia 27 lutego 1995 r.:
1) odrzucił odwołanie w części dotyczącej przyznania prawa do górniczej emerytury,
2) oddalił odwołanie odnośnie korzystniejszego przelicznika.
W uzasadnieniu tego wyroku, sporządzonym na żądanie Sądu Najwyższego na
podstawie przepisu art. 419 § 3 KPC, Sąd orzekający wskazał, że: " W sprawie gór-
niczej emerytury organ emerytalny wydał decyzję odmowną dnia 13 lutego 1992 r., a
odwołanie od tej decyzji zostało prawomocnie oddalone przez tut. Sąd [...] wyrokiem z
dnia 24 czerwca 1993 r. Ubezpieczony nie złożył nowego wniosku o emeryturę
górniczą, organ emerytalny nie wydawał kolejnej decyzji w przedmiocie emerytury
górniczej. Odwołanie ubezpieczonego zawierające wniosek o prawo do emerytury gór-
niczej jest odwołaniem od nie istniejącej decyzji. Sprawa emerytury górniczej, wobec
braku nowych dowodów, nowego wniosku i kolejnej decyzji została prawomocnie
zakończona. Odwołanie ubezpieczonego w tej części należało odrzucić na podstawie
art. 199 § 1 pkt 2 KPC". Sąd podkreślił również, że zgodnie z ustawą z dnia 30 czerwca
1994 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin oraz o
zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 385) pozostały - w zasadzie - w
mocy przepisy dotyczące warunków przyznania górniczej emerytury, określone w art. 9
ust. 1 pkt 1 i 3 oraz art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym górników i ich rodzin (Dz. U. Nr 5, poz. 32 ze zm.).
Uzasadniając natomiast oddalenie odwołania od decyzji organu rentowego z dnia
5 grudnia 1994 r., zawierającej odmowę "przeliczenia świadczenia z zastosowaniem
korzystniejszego przelicznika..." Sąd Wojewódzki wskazał, że: "Postępowanie przed
organem rentowym odbywa się w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27
lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad
wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r., Nr 10, poz. 49 ze zm.), stanowiącego, iż
postępowanie w sprawie świadczeń emerytalnych i rentowych wszczyna się na
podstawie wniosku, do którego powinny być dołączone odpowiednie dokumenty st-
wierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie świadczeń, również ich wysokość.
W chwili zgłoszenia wniosku organ rentowy nie dysponował dokumentami dającymi
podstawę do zmiany przelicznika. Jak wyżej ustalono, były i są w aktach emerytalnych
zaświadczenia o okresie zatrudnienia, przyczynie rozwiązania umowy, pracy w
szczególnych warunkach i wykaz zjazdów za okres od 1956 r. do 1961 r. poświad-
czający pracę stale pod ziemią przez 23 miesiące, wyjaśnienia dotyczące zaliczenia
pracy ubezpieczonego do pracy górniczej, zatwierdzenie O.U.G. Akta emerytalne (t. I i
II) nie zawierają jakiejkolwiek wzmianki o wykonaniu zjazdów przez ponad 23 miesiące.
Treść decyzji wydanej przez organ rentowy dnia 5 grudnia 1994 r. w oparciu o
dokumenty zawarte w aktach posiadanych przez ZUS jest prawidłowa, zgodna ze
stanem faktycznym wynikającym z tych akt. Sąd nie uwzględnił odwołania ubezpie-
czonego od decyzji z dnia 5 grudnia 1994 r., gdyż nie stwierdził jakichkolwiek naruszeń
prawa, w wyniku których doszło do wydania decyzji odmownej. Na dzień jej wydania, na
podstawie akt emerytalnych, decyzja jest prawidłowa. Ubezpieczony otrzymuje
emeryturę pod symbolem "EW". Faktycznie wykonywał też pracę górniczą z art. 5 ust. 1
ustawy z dnia 1 grudnia 1983 r. o z.e.g. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 30
czerwca 1994 r. Ustawa ta do emerytury m.in. "EW" przewiduje możliwość
zastosowania przeliczników 1,5 i 1,8 pod warunkiem wykonywania pracy z art. 10 ust. 1
lub art. 6 ust. 1 co najmniej przez 5 lat (art. 2 powołanej ustawy z 30 czerwca 1994 r.).
Należy więc wykazać zatrudnienie przez co najmniej 5 lat w warunkach z art. 10 ust. 1
lub art. 6 ust. 1 ustawy o z.e.g. dla uzyskania przeliczników 1,5 lub 1,8. Przelicznik 1,4,
o którym pisze ubezpieczony w odwołaniu, z art. 10a ust. 1 pkt 3 wg brzmienia
nadanego ustawą z dnia 30 czerwca 1994 r. stosuje się do wyliczenia wysokości
górniczych rent i emerytur pod symbolem "Kge", której ubezpieczony nie posiada.
Rzeczą ubezpieczonego jest wykazać organowi emerytalnemu, że spełnia warunki
niezbędne do zastosowania przeliczników 1,5 lub 1,8 przez przedstawienie dokumentu
zjazdów za cały okres pracy w PMUE PW".
Rewizję nadzwyczajną od tego wyroku złożył Minister Sprawiedliwości, który
zarzucając, że wyrok został wydany z rażącym naruszeniem prawa, w szczególności
art. 3 § 2 KPC oraz art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 30 czerwca 1994 r. o zmianie us-
tawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin oraz o zmianie niektórych in-
nych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 385), a nadto z naruszeniem interesu Rzeczypospolitej
Polskiej, wnosił o jego uchylenie w części oddalającej odwołanie wnioskodawcy i
przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach do ponownego rozpoznania. Pismem z dnia 6 marca
1996 r. Minister Sprawiedliwości rozszerzył rewizję nadzwyczajną poprzez objęcie jej
zakresem również pkt 1 zaskarżonego wyroku, odrzucającego odwołanie w części
zawierającej żądanie przyznania górniczej emerytury zarzucając, że została naruszona
również ustawa z dnia 30 czerwca 1994 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym górników i ich rodzin, która uchylając art. 6 ust. 5 ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) wprowadziła
nowe zasady obliczania stażu pracy przy wymiarze górniczej emerytury.

Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wydając zaskarżony wyrok Sąd orzekający w jego uzasadnieniu powołał się
między innymi na rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (a nie - jak
błędnie napisano - z dnia 27 lutego) w sprawie postępowania o świadczenia emery-
talno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.), zwane
dalej rozporządzeniem, przytaczając treść wynikającą z przepisu § 4, pomiął jednakże
treść innych przepisów, istotnych w niniejszej sprawie. Podzielając stanowisko Sądu
Wojewódzkiego, że wnioskodawca nie zgłosił nowego wniosku o przyznanie górniczej
emerytury, ani też nie dołączył nowych dowodów, Sąd Najwyższy zauważa, że w myśl
przepisu § 3 powołanego rozporządzenia, organy rentowe są obowiązane do
informowania o warunkach i dowodach wymaganych do uzyskania świadczeń emery-
talno-rentowych oraz do udzielania pomocy przy ubieganiu się o te świadczenia.
Przepis § 33 ust. 2 tegoż rozporządzenia zezwala organowi rentowemu na
prowadzenie dodatkowego postępowania wyjaśniającego. Skoro więc wniosek z dnia
15 listopada 1994 r. "o przeliczenie w/g nowego wskaźnika okresu pracy ..." budził
wątpliwości co do jego rzeczywistej treści, obowiązkiem organu rentowego było
wezwanie wnioskodawcy do sprecyzowania żądania i przeprowadzenie postępowania
wyjaśniającego. Również Sąd, rozpatrujący odwołanie wnioskodawcy, był nie tylko
uprawniony, ale i zobowiązany do przeprowadzenia - na podstawie art. art. 467, 468
KPC - wstępnego badania sprawy i postępowania wyjaśniającego. Przepisy te, zgodnie
z art. 459 KPC stosuje się bowiem również do spraw z zakresu ubezpieczeń
społecznych.
Słusznie podniesiono w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej, że w aktach sprawy
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach [...],
zakończonej prawomocnym wyrokiem z dnia 24 czerwca 1993 r. oddalającym
odwołanie od decyzji odmawiającej wnioskodawcy przyznania górniczej emerytury,
znajduje się wykaz dniówek przepracowanych przez wnioskodawcę pod ziemią w latach
1957-1990, wskazujący, że ilość miesięcy przepracowanych przez wnioskodawcę pod
ziemią znacznie przekracza 5 lat. W protokole rozprawy z dnia 24 czerwca 1993 r. Sąd
ten stwierdził, że wnioskodawcy na podstawie tego wykazu można zaliczyć 19 lat i 5
miesięcy pracy górniczej. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku natomiast Sąd
orzekający ustalił, że wnioskodawca wykazał jedynie 23 miesiące pracy pod ziemią nie
wyjaśniając, dlaczego pominął zarówno ten wykaz dniówek pracy dołowej
wnioskodawcy, jak i stwierdzenie Sądu zawarte w protokole z dnia 24 czerwca 1993 r.,
chociaż przeprowadził dowód z powołanych akt [...] i odwołał się do nich w swoim
uzasadnieniu. Ta rozbieżność pomiędzy zebranym materiałem dowodowym, a
ustaleniami i wnioskami Sądu stanowi rażące naruszenie art. 233 § 1 KPC, uzasad-
niające uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej.
Sąd Najwyższy podziela również pogląd zawarty w uzasadnieniu rewizji nadz-
wyczajnej, że ustawa z dnia 30 czerwca 1994 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym górników i ich rodzin oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr
84, poz. 385), zwana dalej ustawą o zmianie z.e.g., przepisem art. 1 pkt 4 nadała
kolejne, nowe brzmienie przepisowi art. 10 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrze-
niu emerytalnym górników i ich rodzin (Dz. U. Nr 5, poz. 32 ze zm.), zwanej dalej
ustawą o z.e.g., a mianowicie: w ust. 1 tego przepisu stanowi, że prawo do górniczej
emerytury, bez względu na wiek i zajmowane stanowisko, przysługuje górnikom, którzy
pracę górniczą wykonywali pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez
okres wynoszący co najmniej 25 lat. Przepis ten obejmuje górników wymienionych w
art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy o z.e.g., tj. zatrudnionych jak wnioskodawca, pod ziemią w
przedsiębiorstwach wymienionych w tym punkcie.
Wnioskodawca w całym okresie pracy zatrudniony był na stanowisku elektro-
montera, posiadał zatwierdzenie Okręgowego Urzędu Górniczego w K. z dnia 22
sierpnia 1961 r. na stanowisko brygadzisty - elektromontera z odpowiedzialnością
dozorcy urządzeń elektrycznych. Wykonując pracę na tym stanowisku, wykonywał
pracę górniczą, jaka została wymieniona w wykazie D pkt 5 załącznika Nr 2 do zarzą-
dzenia Nr 9 Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia
stanowisk kierownictwa ruchu i dozoru ruchu pod ziemią, w kopalniach siarki i ko-
palniach węgla brunatnego, na których zatrudnienie uważa się za pracę górniczą. Tych
okoliczności Sąd Wojewódzki również nie wziął pod uwagę stwierdzając w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku, że decyzja organu rentowego jest zgodna ze stanem faktycznym
wynikającym z akt rentowych, a przy jej wydaniu nie doszło do jakichkolwiek naruszeń
prawa.
Sąd Najwyższy, w składzie orzekającym, nie podziela tego stanowiska ponieważ
- jak wyżej wskazano - w aktach rentowych brak jest pełnego materiału dowodowego
dotyczącego ilości miesięcy przepracowanych przez wnioskodawcę pod ziemią (część
tego materiału znajduje się w ww. aktach Sądu) a ponadto, nastąpiła zmiana stanu
prawnego poprzez rozszerzenie, ustawą o zmianie ustawy o z.e.g., kręgu osób
uprawnionych do świadczeń z tego zaopatrzenia.
W myśl przepisu art. 3 pkt 2 ustawy o zmianie ustawy o z.e.g. jej przepisy
stosuje się do wniosków zgłoszonych przez osoby, które nie spełniały warunków wy-
maganych do uzyskania prawa do emerytury lub renty na podstawie przepisów do-
tychczasowych, jeżeli osoby te odpowiadają warunkom do uzyskania świadczeń,
wprowadzonym tą ustawą. Przepis ten, z woli ustawodawcy, pozwala więc na ponowne
rozpoznanie wniosków o przyznanie świadczeń emerytalno-rentowych przysługujących
górnikom, którym uprzednio odmówiono prawa do takich świadczeń, w niczym nie
naruszając instytucji powagi rzeczy osądzonej prawomocnych wyroków sądowych. W
rozpatrywanej sprawie wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach z dnia 24 czerwca 1993 r., w sprawie [...] jest wyrokiem
prawomocnym, posiadającym - z mocy art. 366 KPC - powagę rzeczy osądzonej.
Przymiot ten, zgodnie z art. 199 § 1 pkt 2 KPC, stanowi wówczas podstawę odrzucenia
odwołania od decyzji organu rentowego, gdy sprawa o to samo roszczenie pomiędzy
tymi samymi stronami została prawomocnie osądzona. Tożsamość roszczenia istnieje
natomiast wówczas, gdy identyczny jest nie tylko przedmiot sporu, ale i jego podstawa.
Stwierdzenie tożsamości roszczenia może więc nastąpić, gdy istnieje tożsamość
podstawy faktycznej i prawnej, czyli normy prawnej stanowiącej podstawę roszczenia.
Wobec zmiany stanu prawnego brak było podstaw do zastosowania art. 199 § 1 pkt 2
KPC i odrzucenia odwołania wnioskodawcy w przedmiocie przyznania prawa do
górniczej emerytury. Postanowienie tej treści, zawarte w zaskarżonym wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, również zostało
więc wydane z rażącym naruszeniem prawa, w szczególności art. art. 199 § 1 pkt 2 i
366 KPC co uzasadnia uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej wraz z wnioskiem z dnia 6
marca 1996 r. o rozszerzenie jej zakresu.
Uchylając zaskarżony wyrok w całości Sad Najwyższy uznał, że ze względów
ekonomii procesowej celowe jest uchylenie także decyzji organu rentowego dnia 5
grudnia 1994 r. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temuż organowi.
Rozpoznając sprawę ponownie organ rentowy zgromadzi pełną dokumentację
dotyczącą charakteru zatrudnienia wnioskodawcy w Przedsiębiorstwie Montażu
Urządzeń Elektrycznych Przemysłu Węglowego w K., z uwzględnieniem w szczegól-
ności wykazu przesłanego Sądowi Wojewódzkiemu do sprawy [...] oraz zatwierdzenia
Okręgowego Urzędu Górniczego w K. W razie potrzeby lub wątpliwości należy wyjaśnić,
przez jaki okres to zatwierdzenie zachowało swą ważność, czy były również
zatwierdzenia późniejsze. Organ rentowy weźmie też pod uwagę, że za pracę wykony-
waną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy uznaje się pracę wykonywaną do 31
grudnia 1980 r. przez 25 dni, zaś od 1 stycznia 1981 r. przez 22 dni w miesiącu, zgod-
nie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie
szczególnych przywilejów dla pracowników górnictwa - Karta górnika (Dz. U. z 1982 r.,
Nr 2, poz. 13 ze zm.). Słusznie podkreślono w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej, że
wprowadzenie systemu czterobrygadowego spowodowało jednakże, iż pracownicy
zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze pod ziemią, nie wykonywali jej przez określony
wyżej czas z uwagi na rotację, nadto w niektórych miesiącach zgodnie z kalendarzem
przypadało mniej niż 25 lub 22 dni roboczych, co w konsekwencji oprócz wykazywanych
dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy mogłoby spowodować zwiększenie okresu,
od którego - na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 czerwca 1994 r. o zmianie
ustawy o z.e.g. - zależy prawo wnioskodawcy do górniczej emerytury lub mogło mieć
wpływ na wysokość pobieranego świadczenia. Dopiero, po dokładnym ustaleniu stanu
faktycznego organ rentowy oceni, czy wnioskodawca spełnia warunki do przyznania
górniczej emerytury, względnie zwiększenia świadczenia pobieranego na podstawie
przepisów obowiązującej aktualnie ustawy z dnia 30 czerwca 1994 r. o zmianie ustawy
o z.e.g. oraz załącznika Nr 2 do zarządzenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 23
grudnia 1994 r. (Nr 9) i wyda stosowną decyzję.
Sąd Najwyższy podziela też zarzut wyrażony w rewizji nadzwyczajnej, że
zaskarżony wyrok został wydany nie tylko z rażącym naruszeniem wyżej wskazanych
przepisów, ale również z naruszeniem interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd
Najwyższy wielokrotnie wyjaśniał, że ewentualne pozbawienie obywatela prawa do
przysługującego mu świadczenia emerytalno-rentowego lub przyznanie go w nieprawid-
łowej wysokości jest sprzeczne zarówno z konstytucyjną zasadą państwa prawnego, jak
również z zasadą zaufania do organów Państwa, a w niniejszej sprawie rozstrzygnięcie
podważa zaufanie do organów wymiaru sprawiedliwości.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy z mocy powołanych przepisów oraz
art. 421 § 2, 422 § 2 w związku z art. 47714a KPC orzekł jak w sentencji wyroku.

========================================