Wyrok z dnia 7 czerwca 1995 r.
II URN 56/94

Prawo do emerytury powstaje z dniem zaprzestania pobierania zasiłku
chorobowego, chociażby pracownik pobierający ten zasiłek spełniał już wcześniej
wszystkie warunki wymagane do nabycia tego prawa (art. 76 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin - Dz. U. Nr
40, poz. 267 ze zm.).

Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Janusz Łętowski, Maria
Tyszel (sprawozdawca),

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 1995 r., sprawy z wniosku
Zdzisława A. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. o wysokość
emerytury, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Pracy i Polityki Socjalnej [...] od
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z
siedzibą w Gdyni z dnia 7 lipca 1994 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych Oddziału w G. z dnia 31 sierpnia 1993 r. [...] i sprawę przekazał
temuż organowi do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 31 sierpnia 1993 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w G. od-
mówił dokonania ponownego ustalenia podstawy wymiaru wcześniejszej emerytury
pobieranej przez Zdzisława A., urodzonego 10 maja 1932 r., od dnia 8 listopada 1990
r., poprzez uwzględnienie faktycznej równowartości dodatku dewizowego wypłaconego
mu w okresie od 1 stycznia 1979 r. do 31 grudnia 1981 r., tj. w okresie, z którego
zarobki zostały przyjęte za podstawę wymiaru jego świadczenia.
W odwołaniu, wniesionym do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni wnioskodawca zakwestionował "zas-
tosowany przez organ rentowy przelicznik" dodatku dewizowego stanowiącego składnik
dochodu przyjętego za podstawę wymiaru emerytury.
Sąd Wojewódzki po rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 7 lipca 1994 r. zmienił
zaskarżoną decyzję i podstawę wymiaru emerytury wnioskodawcy ustalił na 52.523.486
zł. Od tego wyroku nie wniesiono rewizji ani nie zgłoszono wniosku o jego uzasadnienie.
Uzasadnienie to zostało sporządzone dopiero na żądanie Sądu Najwyższego.
W rewizji nadzwyczajnej od tego wyroku Minister Pracy i Polityki Socjalnej wnosił
o uchylenie zarówno zaskarżonego wyroku, jak i poprzedzającej go decyzji organu
rentowego i przekazanie sprawy temuż organowi do ponownego ustalenia wysokości
podstawy wymiaru emerytury wnioskodawcy. Minister zarzucił, że wyrok ten został
wydany z rażącym naruszeniem prawa, w szczególności art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40,
poz. 267 ze zm.) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie
niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz. U. Nr 36, poz. 206) oraz § 4 pkt
5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 października 1990 r. zmieniającego niektóre
przepisy w sprawie ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz. U. Nr 71, poz.
418), a także naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej.

Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Załatwiając wniosek z dnia 24 września 1990 r. złożony przez Zdzisława A.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G., decyzją z dnia 12 listopada 1990 r.,
przyznał mu prawo do renty inwalidzkiej od dnia 19 grudnia 1990 r. tj. od dnia następ-
nego po ustaniu prawa do zasiłku chorobowego, natomiast decyzją z dnia 1 lutego 1991
r., na wniosek z dnia 28 grudnia 1990 r., przyznał Zdzisławowi A. emeryturę
wcześniejszą w związku z rozwiązaniem umowy o pracę na podstawie ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z
1990 r., Nr 4 poz. 19 ze zm.). Wobec rezygnacji wnioskodawcy z przysługującego mu
do 18 grudnia 1990 r., zasiłku chorobowego wypłatę emerytury podjęto z dniem
rozwiązania umowy o pracę w trybie tej ustawy, tj. z dniem 8 listopada 1990 r. Za
podstawę wymiaru świadczeń wnioskodawcy przyjęto wynagrodzenie z okresu od 1
stycznia 1979 r. do 31 grudnia 1981 r. z uwzględnieniem dodatku dewizowego w
wysokości określonej w myśl § 4 ust. 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5
października 1990 r. zmieniającego niektóre przepisy w sprawie ustalania podstawy
wymiaru emerytur i rent (Dz. U. Nr 71, poz. 418), zwanego dalej rozporządzeniem.
Odwołując się do Sądu wnioskodawca kwestionował zastosowanie do obliczenia
podstawy wymiaru jego emerytury zasad zawartych w tym rozporządzeniu podnosząc,
że wniosek o świadczenia zgłosił przed jego wydaniem.
Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd Wojewódzki uznał, że:
"prawo do świadczeń ustala się na podstawie stanu prawnego istniejącego w dacie
zgłoszenia wniosku", wobec czego podstawę wymiaru emerytury wnioskodawcy nale-
żało ustalić"(...) na podstawie art. 16 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 14 maja
1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz. U. Nr 36, poz.
206) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz. U. Nr 18, poz.
77) "z pominięciem zasad wprowadzonych w § 4 ust. 5 ww. rozporządzenia". Na
poparcie swego stanowiska Sąd orzekający powołał wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4
września 1992 r. w sprawie II UR 2/91.
Wbrew poglądowi Sądu Wojewódzkiego, Sąd Najwyższy w powołanym wyroku
nie wyraził generalnej zasady, że w każdej sytuacji ustalenie prawa do świadczeń
następuje na podstawie stanu prawnego istniejącego w dacie zgłoszenia wniosku.
Wprawdzie, przejmując sprawę do rozpoznania w trybie art. 391 k.p.c. i uchylając
zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego, Sąd Najwyższy
wskazał, że w sprawie tej zastosowanie mają przepisy obowiązujące w dacie zgłoszenia
wniosku, jednakże pogląd ten został wyrażony w odniesieniu do konkretnej sprawy, w
odmiennym stanie faktycznym. W sprawie tej organ rentowy wydał jedynie decyzję
zaliczkową, pomimo posiadania wszystkich dowodów niezbędnych do ustalenia
wysokości świadczenia, ponieważ oczekiwał na zmianę stanu prawnego, "... przy
założeniu, że przyszłe uregulowania "z mocą wsteczną" będą miały wpływ na upraw-
nienia wnioskodawcy"..." W uzasadnieniu wyroku w tej sprawie Sąd Najwyższy
wyraźnie podkreślił, że wniosek o rentę inwalidzką, zgłoszony 29 czerwca 1990 r.
powinien był być rozstrzygnięty decyzją merytoryczną w ciągu 2 miesięcy od jego
zgłoszenia, tj. do końca sierpnia 1990 r., ponieważ wnioskodawca wszystkie warunki,
od których uzależnione było powstanie prawa do renty inwalidzkiej, spełniał w dacie
zgłoszenia wniosku. Wskazana przez Sąd Najwyższy klauzula wynikająca z art. 88 i 89
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
(Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) zwanej dalej ustawą o z.e.p., oraz z § 33 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o
świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49
ze zm.), odnosi się do sytuacji, gdy wnioskodawca w dacie zgłoszenia wniosku
względnie przed upływem 60-dniowego terminu spełnia wszystkie warunki do przyz-
nania świadczeń. Brak jest natomiast jakichkolwiek podstaw prawnych do stosowania
tej samej zasady w sytuacji, gdy wniosek o świadczenie zostanie zgłoszony przez
osobę, która warunki do powstania prawa do żądanego świadczenia spełnia w terminie
późniejszym.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym nie podziela poglądu wyrażonego w
odpowiedzi na rewizję nadzwyczajną, że wnioskodawca: "(...) w momencie zgłoszenia
wniosku spełniał wszystkie warunki do nabycia renty i nabył prawo do świadczenia
rentowego."Zgodnie z art. 76 ustawy o z.e.p. prawo do świadczeń określonych w
ustawie powstaje z dniem spełnienia się wszystkich warunków wymaganych do nabycia
tego prawa, a jeżeli pracownik pobiera zasiłek chorobowy prawo do emerytury lub renty
inwalidzkiej powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku. Przepis ten
rozgranicza więc warunki wymagane do nabycia prawa do świadczenia emerytal-
no-rentowego od przesłanki decydującej o powstaniu prawa do takiego świadczenia,
stanowiąc wyraźnie, że prawo takie powstaje z dniem zaprzestania pobierania zasiłku
chorobowego. Wykładnia gramatyczna tego przepisu wskazuje, że pomimo spełnienia
się wszystkich warunków do nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, prawo
do tych świadczeń nie powstaje podczas pobierania zasiłku chorobowego. Żadna
natomiast metoda wykładni nie potwierdza poglądu wnioskodawcy, że art. 76 ustawy o
z.e.p. "(...) należy rozumieć w ten sposób, że istnieje tylko jeden moment nabycia prawa
do świadczenia, zaś w przypadku zbiegu innych okoliczności przewidzianych w tym
przepisie przesunięciu ulega nie prawo do tego świadczenia, lecz jedynie prawo do
wypłaty świadczenia." Tym "momentem" nabycia prawa jest - według wnioskodawcy -
moment złożenia wniosku.
Obowiązujący system prawa ubezpieczeń społecznych nie zna instytucji "prze-
sunięcia prawa do wypłaty świadczenia". W sytuacji, gdy wnioskodawca spełnia warunki
do nabycia prawa do świadczenia emerytalno-rentowego i prawo jego powstało, lecz
wobec istnienia określonych okoliczności zachodzi przeszkoda w jego wypłacaniu, to
wypłata świadczenia ulega zawieszeniu lub zmniejszeniu na zasadach określonych w
art. 81-86 ustawy o z.e.p. Przepisy te nie przewidują zawieszenia wypłaty emerytury lub
renty w razie pobierania zasiłku chorobowego. Korelację pomiędzy prawem do
świadczenia a pobieraniem zasiłku chorobowego określa więc jedynie art. 76 ustawy o
z.e.p. Jak już wyżej wskazano, przepis ten stanowi o nabyciu prawa z dniem spełnienia
warunków do poszczególnych świadczeń (warunków objętych Działem II ustawy o
z.e.p.), oraz o powstaniu prawa do świadczeń w sposób wyżej przedstawiony.
Podkreślić należy, że w art. 76 ustawy o z.e.p. użyto sformułowania:"prawo do
emerytury lub renty inwalidzkiej powstaje z dniem zaprzestania pobierania zasiłku
chorobowego". "Zaprzestanie pobierania zasiłku" może nastąpić zarówno z upływem
okresu uprawniającego do jego pobierania, jak również wskutek rezygnacji z niego, tak
jak to uczynił wnioskodawca. W świetle art. 76 ustawy o z.e.p. prawo wnioskodawcy do
renty inwalidzkiej, przyznanej na wniosek z dnia 24 września 1990 r, powstało więc z
dniem 8 listopada 1990 r., tj. z dniem zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego,
chociaż warunki do nabycia tego prawa z art. 32-33 ustawy o z.e.p. spełniał już w dacie
zgłoszenia wniosku. Z tą samą datą, tj. z dniem 8 listopada 1990 r. powstało prawo
wnioskodawcy do emerytury wcześniejszej, przyznanej na wniosek z dnia 28 grudnia
1990 r.
Przeciwko poglądowi wnioskodawcy, że jego prawo do świadczenia powstało już
w dniu zgłoszenia wniosku o to świadczenie, przemawia także treść art. 99 ustawy o
z.e.p. stanowiącego, że świadczenia wypłaca się od dnia powstania prawa do tych
świadczeń, jednak za okres nie dłuższy niż 3 miesiące kalendarzowe poprzedzające
miesiąc, w którym zgłoszono wniosek... oraz art. 155 ust. 2 ustawy o z.e.p. w myśl
którego przepisy ustawy stosuje się również do wniosków o świadczenia, zgłoszonych
przed dniem jej wejścia w życie, jeżeli choćby jeden z warunków do przyznania
świadczeń został spełniony po tym dniu. Przepisy te jednoznacznie wskazują, że prawo
do świadczeń może powstać zarówno przed dniem zgłoszenia wniosku, jak i po nim.
Oczywiście,w niektórych sytuacjach data powstania prawa do świadczenia, ustalona w
sposób wskazany w art. 76 ustawy o z.e.p., może być zbieżna z datą zgłoszenia
wniosku o świadczenie i taki właśnie stan faktyczny istniał w rozstrzygniętej przez Sąd
Najwyższy sprawie II UR 2/91, na którą powołał się Sąd Wojewódzki.
Sąd Najwyższy zauważa, że powołane wyżej rozporządzenie Rady Ministrów z
dnia 5 października 1990 r. zawiera w § 7, 8 i 10 normy intertemporalne, lecz żadna z
nich nie pozwala na ustalenie podstawy wymiaru świadczeń wnioskodawcy w sposób
przyjęty w zaskarżonym wyroku.
Organ rentowy dokonując, na żądanie Sądu Wojewódzkiego, obliczenia pods-
tawy wymiaru emerytury wnioskodawcy według stanu prawnego obowiązującego w dniu
zgłoszenia wniosku, błędnie ustalił wysokość części zarobku wypłaconego wnios-
kodawcy w dewizach, bowiem przeliczając na złotówki dewizy wypłacone w latach
1979-1981 zastosował kurs z roku 1990. Po doliczeniu tak obliczonej wartości dodatku
dewizowego do zarobków wnioskodawcy wypłaconych mu w złotych polskich w latach
1979-1981, ustalił wysokość podstawy wymiaru emerytury i dokonał jej waloryzacji
według zasad wprowadzonych art. 16 ust. 3 ustawy o z.e.p. w brzmieniu nadanym w
ustawie z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu
emerytalnym (Dz. U. Nr 36, poz. 206). Tak więc część zarobku wliczona do podstawy
wymiaru emerytury, wypłacona wnioskodawcy w dewizach, została dwukrotnie
zwaloryzowana, zawyżając zarówno podstawę wymiaru, jak i samą emeryturę. Na
marginesie sprawy Sąd Najwyższy zauważa, że już po wydaniu zaskarżonego wyroku,
organ rentowy uzyskał informację z byłego zakładu pracy wnioskodawcy, że
zaświadczenie o wysokości wypłaconego wnioskodawcy dodatku dewizowego nie
odzwierciedlało faktycznie wypłaconych mu kwot w dewizach a podana w zaświad-
czeniu z 4 maja 1994 r. kwota dodatku dewizowego w latach 1979-1981 stanowiła
kwotę tego dodatku obliczoną według zasad obowiązujących w dniu złożenia wniosku, a
więc w roku 1990. Sąd orzekający nie skontrolował obliczenia dokonanego przez organ
rentowy, nie zwrócił też uwagi na nieprawidłowości w wydawaniu przez zakład pracy
wnioskodawcy zaświadczeń o jego zarobkach w części obejmującej dodatek dewizowy,
chociaż samo porównanie zaświadczeń wykazywało istotne rozbieżności.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał rewizję nadzwyczajną za
uzasadnioną, bowiem zaskarżony wyrok został wydany z rażącym naruszeniem prawa,
w szczególności przepisów wskazanych w rewizji nadzwyczajnej oraz art. 3 § 2 k.p.c.
poprzez niewyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych sprawy tj. faktycznej
wysokości dodatku dewizowego stanowiącego jeden ze składników podstawy wymiaru
emerytury wnioskodawcy.
Zaskarżony wyrok narusza również interes Rzeczypospolitej Polskiej, bowiem
przyznanie świadczenia tak znacznie zawyżonego nie tylko uszczupla fundusze spo-
łeczne, jak to podniesiono w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej, ale jest sprzeczne z
zasadami sprawiedliwości społecznej i przede wszystkim podważa zaufanie do organów
wymiaru sprawiedliwości.
Uwzględniając wniosek rewizji nadzwyczajnej Sąd Najwyższy z mocy powo-
łanych przepisów oraz art. 421 § 2 i 422 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

========================================