Wyrok z dnia 24 stycznia 1996 r.
II URN 55/95

W razie zbiegu prawa do świadczenia emerytalno-rentowego ze świad-
czeniem o podobnym charakterze z instytucji zagranicznej, organ rentowy może -
na podstawie przepisu art. 107 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zao-
patrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) -
potrącić z pobieranego świadczenia kwotę wypłaconą ponad należną tylko
wówczas, gdy posiadając informację o zatrudnieniu wnioskodawcy za granicą, w
decyzji przyznającej świadczenie pouczył zainteresowanego, że wysokość
świadczenia jest ustalona zaliczkowo i może ulec zmianie po przyznaniu
świadczenia z zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej.

Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kuźniar, Jadwiga Skibińska-Adamowicz,

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Iwony Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w
dniu 24 stycznia 1996 r. sprawy z wniosku Ireneusza M. przeciwko Centralnej Dyrekcji
Okręgowej Kolei Państwowych w W. o wysokość kolejowej renty inwalidzkiej i zwrot
niezależnych świadczeń, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...]
od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie
z dnia 14 lutego 1995 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i decyzję Centralnej Dyrekcji Okręgowej Kolei
Państwowych z dnia 30 czerwca 1994 r. [...] w części dotyczącej zwrotu nienależnych
świadczeń i ustalił, że Ireneusz M. nie jest obowiązany do zwrotu kwoty 2.886.420 zł.
(dwa miliony osiemset osiemdziesiąt sześć tysięcy czterysta dwadzieścia złotych).


U z a s a d n i e n i e

Centralna Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w W. decyzją z dnia 18 lutego
1993 r. przyznała Ireneuszowi M. prawo do kolejowej renty inwalidzkiej według III grupy
inwalidów od dnia 4 stycznia 1993 r., uwzględniając wymienione w tej decyzji okresy
składkowe w ilości 18 lat i 8 miesięcy.
Następną decyzją z dnia 28 czerwca 1994 r. kolejowy organ rentowy doliczył
okresy pracy wnioskodawcy na terenie b.Czechosłowacji, ustalił wysokość renty po
waloryzacji począwszy od dnia 1 marca 1993 r. i zawiadomił wnioskodawcę, że z uwagi
na zbieg z rentą zagraniczną wysokość renty zostanie ustalona odrębną decyzją.
Kolejną decyzją z dnia 30 czerwca 1994 r. kolejowy organ rentowy powiadomił
wnioskodawcę, że od dnia 4 stycznia 1993 r. w związku z przyznaną rentą czechosło-
wacką wysokość uzyskanej renty inwalidzkiej wraz z dopełnieniem będzie odpowiednia
do okresu zatrudnienia, przy zaliczeniu zatrudnienia w P., w wymiarze 215 miesięcy i w
b. Czechosłowacji w wymiarze 84 miesięcy. W decyzji tej organ rentowy powołując się
ponadto na art. 106 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) zażądał od wnioskodawcy
zwrotu kwoty 4.387.180 z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w okresie od 4
stycznia 1993 r. do 31 lipca 1994 r., w którym zamiast przyznanej wnioskodawcy renty
cząstkowej pobierał pełną rentą inwalidzką. Od decyzji tej wnioskodawca wniósł
odwołanie do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Warszawie, kwestionując w szczególności żądanie od niego zwrotu kwoty 4.387.180 zł.
W związku z wniesionym odwołaniem organ rentowy pismem z dnia 13 września 1994 r.
zmienił decyzję z dnia 30 czerwca 1994 r. w części dotyczącej wysokości kwoty
przypisanej do zwrotu z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w okresie od 4 stycznia
1993 r. do 31 lipca 1994 r. i ustalił tę kwotę na 2.886.420 zł.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem
z dnia 14 lutego 1995 r. oddalił odwołanie wnioskodawcy.
Uzasadnienie wyroku zostało sporządzone na żądanie Sądu Najwyższego.
W rewizji nadzwyczajnej Minister Sprawiedliwości zarzucił rażące naruszenie
prawa, a w szczególności art. 106 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o z.e.p., a nadto narusze-
nie interesu Rzeczypospolitej Polskiej i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
decyzji Centralnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych z dnia 30 czerwca 1994 r. w
części dotyczącej zwrotu nienależnych świadczeń i orzeczenie, że wnioskodawca
Ireneusz M. nie jest obowiązany do zwrotu kwoty 2.886.420 zł.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zaskarżony wyrok istotnie rażąco narusza powołane w rewizji nadzwyczajnej
przepisy art. 106 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o z.e.p.
W myśl art. 106 ust. 2 pkt 1, jednym z warunków, które decydują o uznaniu
świadczenia za nienależnie wypłacone i podlegające zwrotowi, jest pouczenie osoby,
której wypłacono świadczenie o braku prawa do jego pobierania. W niniejszej sprawie -
jak trafnie wywiedziono w rewizji nadzwyczajnej - warunek ten nie został spełniony.
Decyzja z dnia 18 lutego 1992 r. przyznająca wnioskodawcy prawo do renty inwalidzkiej
nie zawierała bowiem żadnego pouczenia w przedmiocie wysokości przyznanej renty
inwalidzkiej, na podstawie którego wnioskodawca mógłby powziąć przekonanie, że
przyznana mu tą decyzją renta jest ustalona w niewłaściwej wysokości, bądź że
wysokość jej może ulec zmianie na jego niekorzyść po przyznaniu renty z tytułu
zatrudnienia na terenie b. Czechosłowacji. Wydając tę decyzję organ rentowy wiedział o
okresie pracy wnioskodawcy w b. Czechosłowacji, zamieszczając w decyzji wyjaśnienie
w tym przedmiocie w pkt 13 decyzji. Wnioskodawca nie ukrywał tej okoliczności, zatem
nie można mu przypisać działania w złej wierze w rozumieniu art. 106 ust.2 pkt 2
ustawy o z.e.p.
W tym stanie, skoro nie zachodzą przesłanki ani z art. 106 ust. 2 pkt 1, ani z pkt
2 tegoż przepisu, wypłacone wnioskodawcy świadczenia w okresie od 4 stycznia 1993
r. do 31 lipca 1994 r. w kwocie wyższej od rzeczywiście należnej, nie są świadczeniami,
do zwrotu których byłby on obowiązany na podstawie art. 106 ust. 1 ustawy o z.e.p.
Obciążenie osoby, która pobierała świadczenia uznane następnie za nienależne,
obowiązkiem ich zwrotu następuje wyłącznie w sytuacjach określonych w art. 106 ust. 2
pkt 1 lub 2, po stwierdzeniu istnienia zawartych w tym przepisie przesłanek. Z reguły nie
można więc żądać, na podstawie powołanych przepisów, zwrotu wypłaconych
świadczeń, jeśli ustalenie ich przez organ rentowy w niewłaściwej wysokości było
następstwem błędnego wyliczenia rachunkowego albo wynikiem nieprawidłowego
zastosowania przepisów. W takich wypadkach brak jest bowiem przesłanki pouczenia
zainteresowanego o okolicznościach, wymienionych w art. 106 ust. 2 pkt 1 in fine.
Wbrew stanowisku Sądu Wojewódzkiego okoliczności faktyczne sprawy także
nie uprawniają do potraktowania decyzji z dnia 18 lutego 1993 r. jako decyzji zaliczko-
wej w rozumieniu art. 107 ust. 1 pkt 1 ustawy o z.e.p. Decyzja ta nie została określona
jako zaliczkowa. Ponadto treść jej nie upoważniała do wniosku, że w razie "zaliczenia"
okresu pracy "w CSRS" wysokość renty inwalidzkiej polskiej może ulec obniżeniu.
Osoba zainteresowana nie musi być zorientowana w tym zakresie i dlatego nie można
przypisać wnioskodawcy, iż miał on świadomość, że wysokość polskiej renty
inwalidzkiej może po przyznaniu mu cząstkowej renty z tytułu pracy w b. Czechosło-
wacji ulec obniżeniu na jego niekorzyść. W sytuacji, gdy organ rentowy ma informację,
że osoba ubiegająca się o świadczenia emerytalno-rentowe była zatrudniona także na
terenie b. Czechosłowacji, to w decyzji przyznającej świadczenie z ubezpieczenia
polskiego winien jest zaznaczyć, że świadczenie to przyznane jest zaliczkowo oraz że
wysokość jego może ulec zmianie po przyznaniu świadczenia z instytucji
ubezpieczeniowej zagranicznej. Dopiero takie pouczenie daje w myśl art. 107 ust. 3
ustawy o z.e.p. podstawę do potrącenia ze świadczenia emerytalno-rentowego kwoty
wypłaconej ponad należną.
Uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej nie stoi na przeszkodzie upływ terminu
określonego w art. 421 § 2 k.p.c. Zaskarżony wyrok godzi bowiem w zasadę prawo-
rządnego działania organów wymiaru sprawiedliwości, a tym samym narusza interes
Rzeczypospolitej Polskiej.

=======================================