Wyrok z dnia 13 października 1995 r.
II URN 44/95


Podstawą nawiązania przez gminę stosunku pracy z
kierownikiem urzędu stanu cywilnego jest powołanie (art. 6
ust. 3 ustawy prawo o aktach stanu cywilnego, w brzmieniu
nadanym temu przepisowi przez art. 38 ustawy z dnia 17 maja
1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach
szczególnych pomiędzy organy gminy, a organy administracji
rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz. U. Nr 34, poz.
198 ze zm.).


Przewodniczący SSN: Teresa Romer (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar, Stefania Szymańska,


Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 października 1995
r., sprawy z wniosku Eryka H. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w R. o emeryturę, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Rzecznika Praw Obywatelskich [...] od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 1 września 1994 r.,
[...]


o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e


Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. decyzją z
dnia 19 lipca 1993 r. odmówił Erykowi H., urodzonemu w 1932 r.
prawa do emerytury na podstawie art. 23 ust. 2 ustawy z dnia
22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 21,
poz. 124 ze zm.) ponieważ był on pracownikiem powołanym a nie
mianowanym.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Katowicach, oddalił odwołanie od tej decyzji wyrokiem z 22
listopada 1993 r.

W uzasadnieniu wyroku Sąd podał, że uchwałą Rady
Miejskiej w R. z dnia 8 czerwca 1990 r. wnioskodawca został
powołany na stanowisko Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w R.
Pismem z 28 września 1990 r. Prezydent Miasta R. poinformował
go, iż z dniem 28 września 1990 r. zostaje zatrudniony w
Urzędzie Miasta R. i mianowany Kierownikiem Urzędu Stanu
Cywilnego.

Następnie, 14 października 1991 r., Prezydent Miasta R.
zawiadomił wnioskodawcę, że wobec odwołania go przez Radę
Miasta ze stanowiska Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w R. z
dniem 18 października 1992 r. rozpoczął bieg 3 miesięczny
okres wypowiedzenia. Sąd przyznał, że wnioskodawca ukończył 60
lat oraz udowodnił 42 lata 1 miesiąc okresów składkowych i 5
miesięcy okresów nieskładkowych.

Sąd podkreślił, że sporna jest kwestia, czy wobec uchwały
Rady Miejskiej w R. z dnia 8 czerwca 1990 r. oraz decyzji
Prezydenta z dnia 28 września 1990 r. wnioskodawca był
pracownikiem samorządowym z powołania, czy też nawiązanie
stosunku pracy nastąpiło na podstawie mianowania.

Sąd zwrócił uwagę, że status prawny Kierownika Urzędu
Stanu Cywilnego określa ustawa z dnia 29 września 1986 r. -
Prawo o aktach stanu cywilnego (jednolity tekst: Dz. U. z 1988
r., Nr 36, poz. 180 ze zm.).

Ustawa z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadań i
kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy
organy gminy, a organy administracji rządowej oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. Nr 34, poz. 198 ze zm.) w art. 39
wprowadziła do ustawy z dnia 29 września 1986 r. - prawo o
aktach stanu cywilnego zmiany, w wyniku których Kierownikiem
Urzędu Stanu Cywilnego jest wójt lub burmistrz (prezydent), z
tym, że rada gminy może powołać innego Kierownika Urzędu Stanu
Cywilnego lub jego zastępcę. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego
przepis ten jednoznacznie określa, iż zatrudnienie na
stanowisku Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego może nastąpić
jedynie w wyniku powołania. Jest to norma szczególna, która
wyłącza stosowanie art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 22 marca 1990 r.
o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 21, poz. 124 ze zm.)
określającego, iż pracownikami samorządowymi mianowanymi są
osoby zajmujące kierownicze lub inne stanowiska określone w
statucie gminy, bądź związku lub w regulaminie sejmiku.

Sąd uznał, że bezskuteczne było w tej sytuacji mianowanie
wnioskodawcy przez Prezydenta Miasta R. na stanowisko
Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego, bowiem został on już na to
stanowisko powołany, a nawiązanie stosunku pracy nie może
opierać się na dwóch podstawach prawnych jednocześnie.

Skoro wnioskodawca nie był pracownikiem samorządowym
mianowanym, nie spełnia podstawowej przesłanki określonej w
art. 23 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych do nabycia
prawa do emerytury zgodnie z tym przepisem. Sąd Apelacyjny w
Katowicach wyrokiem z 1 września 1994 r. oddalił rewizję Eryka
H. od wyroku Sądu I instancji. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu
podzielił ustalenia Sądu Wojewódzkiego, że wnioskodawca był
pracownikiem samorządowym z powołania. Stosunek pracy został z
nim nawiązany Uchwałą [...] Rady Miejskiej w R. z dnia 8
czerwca 1990 r. Do obowiązków Prezydenta Miasta należało
jedynie sprecyzowanie warunków pracy w ramach dokonanego przez
Radę powołania.

Sąd Apelacyjny uznał, że użyte w piśmie z 28 września
1990 r., regulującym warunki pracy sformułowanie "mianowanie"
ocenić należy w kategoriach błędu.

Rzecznik Praw Obywatelskich w rewizji nadzwyczajnej
zarzucił wyrokowi Sądu Apelacyjnego:

- rażące naruszenie art. 23 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 22
marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 21, poz.
124 ze zm.) w związku z art. 26 ust. 2, 30 ust. 1, 31, 33 ust.
1,3 i 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie teryto-
rialnym (Dz. U. Nr 16, poz. 95);

- rażące naruszenie art. 47714 § 1 i 2 k.p.c., a nadto
naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej i na podstawie
art. 422 § 2 k.p.c. wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach i przekazanie sprawy temu
Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpatrzenia.

W uzasadnieniu rewizji Rzecznik Praw Obywatelskich podał,
że dowody zgromadzone w sprawie potwierdzają, iż powód był
mianowany na stanowisko Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w R.
Wynika to, zdaniem Rzecznika: - z aktu mianowania powoda z
dniem 1 października 1983 r. na to stanowisko przez
Prezydenta Miasta R.; - z pisma Prezydenta Miasta R. do powoda
z dnia 28 września 1990 r., w którym - na podstawie art. 2
pkt 2 ustawy o pracownikach samorządowych - Prezydent mianował
Eryka H. na stanowisko kierownika Urzędu Stan Cywilnego i
określił pozostałe warunki stosunku pracy.

Stosownie do art. art. 26, 30, 31 i 33 ust. 1,3 i 5
ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym,
zarząd gminy jest organem wykonawczym gminy, wykonuje uchwały
rady gminy, a w jego skład wchodzi m.in. prezydent miasta,
który jest kierownikiem urzędu, przy pomocy którego zarząd
wykonuje swoje zadania. Kierownik urzędu (prezydent miasta)
wykonuje uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do
pracowników urzędu oraz kierowników gminnych jednostek
organizacyjnych (art. 33 ust. 5). Stąd, według wnoszącego
rewizję, powód miał pełne prawo uważać, że jego stosunek pracy
nadal opiera się na mianowaniu, gdyż taki charakter tego
stosunku wynikał m.in. z pisma Prezydenta Miasta R. z dnia 28
września 1990 r., a więc po reorganizacji administracji
terenowej i po wejściu w życie ustawy o samorządzie
terytorialnym i ustawy o pracownikach samorządowych.

Wprawdzie mają rację Sądy rozstrzygające niniejszą
sprawę, że od 27 maja 1990 r. na podstawie przepisu
szczególnego zmieniony został organ powołujący, kierownika
urzędu stanu cywilnego i Rada Miejska w R. podjęła w tym
przedmiocie stosowną uchwałę, ale Sądy pominęły wszystkie inne
aspekty prawne występujące w tej sprawie, które podważają
stanowisko, iż w dacie rozwiązania stosunku pracy powód był
pracownikiem z powołania.

W art. 39 ustawy z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadań
i kompetencji między organami gminy, a organami terenowej
administracji rządowej nastąpiła zmiana ustawy z dnia 29
września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. Nr
36, poz. 180 ze zm.). Od daty wejścia w życie tej ustawy, tj.
od 27 maja 1990 r. (art. 47) urzędy stanu cywilnego wchodzą w
skład urzędu gminy, a kierownikiem urzędu stanu cywilnego jest
wójt lub burmistrz (prezydent). Kierownikiem urzędu stanu
cywilnego może być również inna osoba, którą powołuje rada
gminy (art. 6 ust. 2 i 23 Prawa o aktach stanu cywilnego).
Rada Miejska w R. uchwałą [...] z dnia 8 czerwca 1990 r. w
sprawie powołania kierownika urzędu stanu cywilnego i jego
zastępcy - powołując się na wyżej przytoczone przepisy -
powołała na Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w R. Eryka H.

Według Rzecznika - przy stosunku pracy z powołania
również obowiązuje zasada wolności pracy wymieniona w art. 11
k.p. Zasada ta wymaga, aby zapytać pracownika o zgodę na
przekształcenie dotychczasowego stosunku pracy z mianowania na
stosunek pracy z powołania. Rzecznik podkreślił też, że powód
od samego początku niniejszego sporu konsekwentnie podnosił,
że nikt nie zapytał go, czy wyraża zgodę na takie
przekształcenie stosunku pracy czemu strona przeciwna nie
zaprzeczyła, a co powinno być uznane przez Sąd za przyznanie
(art. 230 k.p.c.).

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich Sąd Apelacyjny
założył, bez żadnego uzasadnienia, że uchwała Rady Miejskiej w
R. [...], przekształcała stosunek pracy powoda w stosunek
pracy z powołania i że Prezydent Miasta R. miał jedynie
sprecyzować pozostałe warunki tego stosunku. Jest to pogląd
zbieżny ze stanowiskiem reprezentowanym pod rządem ustawy z
dnia 15 lipca 1968 r. o pracownikach rad narodowych, że
powołanie na stanowisko kierownicze uchwałą organu
kolegialnego rodziło samo przez się stosunek pracy z
powołania. Rzecznik uważa, że można mieć wątpliwości, czy
pogląd ten zachował aktualność w świetle obecnych przepisów
Konstytucji RP i ustawy o samorządzie terytorialnym, w których
realizowana jest zasada rozdzielenia funkcji i organów wyko-
nawczych od ustawodawczych i uchwałodawczych.

Zdaniem wnoszącego rewizję jeżeli nie można byłoby
podzielić tego poglądu i należałoby uznać za prawidłowy pogląd
Sądu Apelacyjnego, że przedmiotowa uchwała organu kolegialnego
- mimo wykazanych wad - wywarła bezpośredni skutek prawny w
stosunku pracy powoda, przekształcając go na stosunek pracy z
powołania, to wymagało rozważenia, czy pismo Prezydenta Miasta
R. do powoda z 28 września 1990 r. nie doprowadziło do
przekształcenia tegoż stosunku pracy z powołania, ponownie na
stosunek pracy z mianowania. W tymże piśmie Prezydent powołał
się na art. 2 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych, a
ten przepis głosi wprost zasadę, iż zatrudnienie pracowników
samorządowych następuje na podstawie mianowania. Ewentualny
zarzut, że Prezydent przekroczył swoje uprawnienia nie mógłby
być uznany za zasadny gdyby przyjąć, że: po pierwsze: za takie
przekroczenie nie może ponosić odpowiedzialności powód, który
nie znał treści uchwały Rady Miejskiej i niczym nie wywołał
błędu swego służbowego zwierzchnika, a po drugie: pismo to nie
tworzyło nowego stosunku pracy między powodem a urzędem, a
więc respektowało uchwałę Rady Miejskiej o obsadzeniu
stanowiska Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego przez osobę
wymienioną w tej uchwale, a jedynie przekształcało podstawę,
na jakiej ten stosunek został oparty.


Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:


Spór sprowadza się do tego, czy stosunek pracy powoda
jako Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w R. był oparty na
powołaniu czy mianowaniu. Od sposobu nawiązania stosunku pracy
z powodem uzależnione jest jego prawo do emerytury w wieku
sześćdziesięciu lat - zgodnie z art. 23 ust. 2 ustawy z dnia
22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 21,
poz. 124 ze zm.).

Zgodnie z tym przepisem pracownikowi samorządowemu
mianowanemu przysługuje pełna emerytura, jeżeli ukończył 60
lat (mężczyzna) oraz ma wymagany okres zatrudnienia. Emerytura
na tych warunkach przysługuje w przypadkach określonych w
przepisach wymienionych w pkt 1-3 ust. 2, art. 23 omawianej
ustawy. Sądy obu instancji przyjęły, iż wnioskodawca był
zatrudniony w Urzędzie Stanu Cywilnego jako Kierownik na
podstawie powołania a w konsekwencji nie przysługuje mu prawo
do emerytury o jakiej mowa w art. 23 ust. 2 ustawy o
pracownikach samorządowych.

Stanowisko Sądów jest zgodne z prawem. Ustawa z dnia 17
maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w
ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a organy
administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U.
Nr 34, poz. 198 ze zm.), zwana dalej ustawą o podziale zadań,
w art. 39 wprowadziła zmianę do ustawy z dnia 29 września 1986
r. - prawo o aktach stanu cywilnego. Zmiana polega na tym, że
dodany został art. 5a, który w pkt 1 stanowi, że urzędy stanu
cywilnego wchodzą w skład urzędy gminy, a art. 6 prawa o
aktach stanu cywilnego otrzymał nowe brzmienie.

Zgodnie z pkt 2 tego przepisu, kierownikiem urzędu stanu
cywilnego jest wójt lub burmistrz (prezydent) a według pkt 3
rada gminy może powołać innego kierownika urzędu stanu
cywilnego i jego zastępcę (zastępców).

Zdaniem Sądu Najwyższego, Sądy obu instancji prawidłowo
zinterpretowały art. 6 ustawy o aktach stanu cywilnego, w jego
aktualnym brzmieniu, nadanym ustawą o podziale zadań. Sądy
uznały, że od dnia wejścia w życie tej ustawy, tj. od 27 maja
1990 r., wnioskodawca mógł być zatrudniony jako kierownik
urzędu stanu cywilnego tylko na podstawie powołania. Użyte w
rewizji nadzwyczajnej w celu podważenia trafności stanowiska
Sądów obu instancji argumenty, że skoro Rada Miejska w R.
uchwałą z 8 czerwca 1990 r. powołała wnioskodawcę na
Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego a Prezydent Miasta R. w
piśmie do wnioskodawcy z 28 września 1990 r. regulującym
warunki pracy użył słowa "mianowanie", to Sądy powinny były
dokonać oceny, czy za błędną decyzję prezydenta może ponosić
odpowiedzialność pracownik oraz rozważyć, że wnioskodawcy nie
zapytano o zgodę na przekształcenie dotychczasowego stosunku
pracy z mianowania na powołanie - nie są trafne.

Zgodnie z ustawą o podziale kompetencji urzędy stanu
cywilnego weszły w skład urzędu gminy i do uprawnień gminy
należy powołanie kierownika urzędu stanu cywilnego.

Powołanie to następuje z mocy ustawy, a tym samym nie
jest sposobem nawiązania stosunku pracy zależnym od woli
stron. Uchwała Rady Miasta R. z 8 czerwca 1990 r. była
wykonaniem regulacji ustawowej, zgodnie z którą (art. 39
ustawy o podziale kompetencji), podstawą nawiązania stosunku
pracy z kierownikiem urzędu stanu cywilnego w trybie art. 6
ust. 3 ustawy prawo o aktach stanu cywilnego jest jedynie
powołanie. Dlatego też Rada Miasta R. nie miała obowiązku
pytania wnioskodawcy czy wyraża zgodę na taki sposób
nawiązania stosunku pracy, skoro przepisy ustawy o aktach
stanu cywilnego zmienione ustawą o podziale kompetencji nie
dopuszczały i nadal nie dopuszczają alternatywy w tym
zakresie.

Zarzut Rzecznika Praw Obywatelskich, że wnioskodawca nie
był poinformowany o treści uchwały rady gminy powołującej go
na stanowisko Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego nie uzasadnia
rewizji. Nawet gdyby założyć, że wnioskodawca nie otrzymał
uchwały z dnia 8 czerwca 1990 r., to nie do przyjęcia jest,
aby jako Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego nie znał zmian w
przepisach o aktach stanu cywilnego, w tym art. 6 pkt 3 tej
ustawy.

Na podkreślenie zasługuje i to, że wobec jednoznacznej
regulacji ustawowej, ewentualny sprzeciw wnioskodawcy
przeciwko powołaniu nie wywołałby żadnych skutków prawnych.

Fakt obsadzania określonych stanowisk w drodze powołania,
bez względu na to czy akt powołania został wręczony
pracownikowi jest znany polskiemu prawu pracy od momentu
wejścia w życie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 listo-
pada 1974 r. w sprawie określenia stanowisk kierowniczych, na
których zatrudnia się pracowników na podstawie powołania (Dz.
U. Nr 45, poz. 268 ze zm.).

Zgodnie z orzecznictwem stanowiska wymienione w
rozporządzeniu "stały" się nawiązanymi na podstawie powołania,
bez względu na to co poprzednio ustaliły strony. Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 24 listopada 1975 r. I PZP 45/75 (OSNCP 1976
z. 7-8 poz. 176) uznał, że umowa o pracę zawarta z
pracownikiem zajmującym stanowisko kierownicze w rozumieniu
art. 68 k.p. i wymienionego rozporządzenia, przekształca się z
dniem 1 stycznia 1975 r. w stosunek pracy z powołania. Słusz-
nie też Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku, a poprzednio też
Sąd I instancji uznał, że Prezydent Miasta R. był upoważniony
do sprecyzowania jedynie warunków pracy Eryka H. w ramach
dokonanego uprzednio przez Radę Miasta powołania i dlatego
użyte przez niego w piśmie z 28 września 1990 r. określenie
"mianowanie" należy oceniać w kategoriach błędu. Nie może ono
zmieniać podstawy nawiązania stosunku pracy przez właściwy
organ.

Dlatego też Sąd Najwyższy na mocy art. 421 § 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
=======================================