Wyrok z dnia 4 października 1995 r.
II URN 41/95

W postępowaniu o świadczenia emerytalno rentowe orzeczenie sądu wy-
dane w trybie przewidzianym przez ustawę z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za
nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149), stwier-
dzające nieważność wyroków określonych w tej ustawie, stanowi podstawę do
uznania okresu takiej represji za okres nieskładkowy.

Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kuźniar, Andrzej Wróbel,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Iwony Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w
dniu 4 października 1995 r. sprawy z wniosku Zbigniewa S. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych w K. o podwyższenie emerytury, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego [...] od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 grudnia 1993 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i o d d a l i ł rewizję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w K. od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Kielcach z dnia 20 sierpnia 1993 r., [...].

U z a s a d n i e n i e

Zbigniew S., urodzony dnia 22 marca 1924 r., od 1984 r. pobiera emeryturę
przyznaną na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Decyzją z dnia 15 grudnia
1992 r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy wliczenia do okresu zatrudnienia, okresu
przebywania w więzieniu od dnia 28 czerwca 1949 r. do dnia 25 września 1954 r., z
przyczyn politycznych. Odmowę uzasadnił tym, że wnioskodawca nie przedłożył
zaświadczenia Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
stwierdzającego posiadanie uprawnień określonych w ustawie z dnia 24 stycznia 1991 r.
o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu
powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.).
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z
dnia 20 sierpnia 1993 r. zmienił zaskarżoną decyzję i wliczył do okresu zatrudnienia
wnioskodawcy okres pozbawienia wolności z przyczyn politycznych od dnia 28 czerwca
1949 r. do dnia 25 września 1954 r., począwszy od dnia 1 września 1992 r. Zdaniem
Sądu, postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Kielcach [...] z dnia 16 października 1992
r., stwierdzające nieważność wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w
Katowicach z dnia 18 czerwca 1950 r., oraz zaświadczenie Prezesa Sądu
Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 19 listopada 1992 r. potwierdzające fakt odbycia
kary pozbawienia wolności z przyczyn politycznych za działalność na rzecz niepod-
ległego bytu Państwa Polskiego, stanowią wystarczającą podstawę do wliczenia okresu
pobytu w więzieniu do okresu zatrudnienia.
Powyższy wyrok zaskarżył rewizją organ rentowy. Podnosząc zarzut naruszenia
prawa materialnego, organ rentowy wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 14 grudnia 1993 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.
W uzasadnieniu wyroku Sąd stwierdził, iż zaskarżony wyrok wydany został z
naruszeniem prawa materialnego, tj. art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 października
1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) w związku z art. 21 ust. 1 i
art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach
będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze
zm.). Zdaniem Sądu, jedynym organem kompetentnym do stwierdzenia, czy okresy
wymienione w art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy o rewaloryzacji są okresami działalności
kombatanckiej, i czy należy je traktować jako nieskładkowe, jest bowiem kierownik
Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych lub powołany przez niego
pełnomocnik.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył rewizją nadzwyczajną Pierwszy Prezes
Sądu Najwyższego. Zarzucając rażące naruszenie art. 4 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 6
ust. 9 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji oraz art. 368 pkt 1 k.p.c. i
naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej, Pierwszy Prezes wniósł o uchylenie tego
wyroku i oddalenie rewizji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w K. od wyroku
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 20
sierpnia 1993 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona, gdyż ze stanowiskiem Sądu Apela-
cyjnego istotnie nie można się zgodzić.
Wnioskodawca pobierający emeryturę przyznaną na podstawie ustawy o z.e.p.
domagał się zaliczenia do stażu pracy okresu pobytu w więzieniu z przyczyn
politycznych w latach 1949-1954. Na udowodnienie powyższej okoliczności przedłożył
postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Kielcach z dnia 16 października 1992 r. [...]
stwierdzające nieważność wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Kielcach z
dnia 18 kwietnia 1950 r. [...] oraz zaświadczenie Prezesa Sądu Wojewódzkiego w
Katowicach [...] z dnia 19 listopada 1992 r. potwierdzające fakt odbywania kary
pozbawienia wolności przez Zbigniewa S. w okresie od 28 czerwca 1949 r. do 25 wrześ-
nia 1954 r. z przyczyn politycznych.
W myśl art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji,
przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń uwzględnia się jako okresy nieskładkowe:
okresy działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością, a także
okresy zaliczane do okresów tej działalności oraz okresy podlegania represjom
wojennym i okresu powojennego, określone w przepisach o kombatantach oraz
niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.
Zgodnie zaś z art. 6 ust. 9 tejże ustawy okresy nieskładkowe, o których mowa w art 4
ust. 1 mogą być uwzględnione, jeżeli zostały udowodnione dokumentami (zaś-
wiadczeniami) lub wpisami w legitymacji ubezpieczeniowej bądź uznane orzeczeniem
sądu.
Należy mieć na uwadze, iż ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nie-
ważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149) została wydana wcześ-
niej niż ustawa o rewaloryzacji. Według art. 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. nie-
ważność orzeczenia stwierdza sąd wojewódzki lub wojskowy sąd okręgowy, jeżeli
zgodnie z obowiązującymi przepisami w dniu wejścia w życie ustawy właściwy do roz-
poznania sprawy o czyn będący przedmiotem tego orzeczenia jest sąd wojskowy.
Stwierdzenie nieważności orzeczenia uznaje się za równoznaczne z unieważnieniem.
Przepis ten także określa jaki sąd jest miejscowo właściwy do stwierdzenia nieważności.
Dlatego użyte w art. 6 ust. 9 ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
słowa "uznane orzeczeniem sądu" niewątpliwie odnoszą się także do takich orzeczeń.
Ustawa o rewaloryzacji jest późniejszym aktem prawnym, przy czym - gdy chodzi o
możliwość zaliczania okresów podlegania represjom okresu powojennego jako okresów
nieskładkowych - pozostaje w ścisłym związku z postanowieniami ustawy z dnia 23
lutego 1991 r. Orzeczenie Sądu wydane w trybie tej ustawy, stwierdzające nieważność
wyroków określonych w tej ustawie stanowi bowiem podstawę do uznania okresu takiej
represji za okres nieskładkowy w postępowaniu o świadczenia emerytalno-rentowe.
Odwołanie się w art. 4 ust. 1 pkt. 1 ustawy o rewaloryzacji do przepisów o
kombatantach ma zaś to znaczenie, iż w tych przepisach ustawodawca dokładnie
określił jakie okresy uznaje się za okresy podlegania represjom okresu powojennego
(art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy o kombatantach). Natomiast, gdy chodzi o środki dowodowe,
to zostało to wyjaśnione w art. 6 ust. 9 ustawy o rewaloryzacji, a czego Sąd Apelacyjny
nie wziął pod uwagę.Wnioskodawca nie ubiegał się o świadczenie określone w ustawie
kombatanckiej, a o wzrost emerytury na podstawie przepisów o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników. Dlatego stanowisko Sądu Apelacyjnego o konieczności
uzyskania przez wnioskodawcę decyzji Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i
Osób Represjonowanych, o której mowa w art. 21 i 22 ustawy o kombatantach, jest
nieuzasadnione i sprzeczne z art. 6 ust. 9 ustawy o rewaloryzacji. Uzyskanie przez
osobę zainteresowaną decyzji Kierownika Urzędu d/s Kombatantów i Osób
Represjonowanych, potwierdzającej działalność kombatancką jest niezbędne w razie
ubiegania się o uprawnienia i świadczenia określone w ustawie kombatanckiej, co w
niniejszej sprawie nie miało miejsca.
Należy także podnieść, iż zgodnie z § 23 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Rady Minis-
trów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe
oraz wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.), wydanego w wykonaniu
delegacji ustawowej przewidzianej w ustawie o z.e.p., środkiem dowodowym
stwierdzającym okres pobytu w więzieniu z przyczyn politycznych na obszarze Państwa
Polskiego lub Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (pkt 11 ust. 2 pkt 16
ustawy o z.e.p.) jest zaświadczenie właściwego organu resortu sprawiedliwości.
Mając na uwadze dowody przedstawione przez wnioskodawcę, tj. postanowienie
Sądu Wojewódzkiego w Kielcach z dnia 16 października 1992 r., [...] oraz zaś-
wiadczenia Prezesa z 19 listopada 1992 r. Sąd Najwyższy stwierdza, iż prawidłowe jest
stanowisko Sądu Wojewódzkiego, że wnioskodawca przedłożył miarodajne dowody na
potwierdzenie okresu pobytu w więzieniu z przyczyn politycznych. Dlatego Sąd
Apelacyjny nie miał podstawy do zmiany tego wyroku i oddalenia odwołania
wnioskodawcy. Wyrok Sądu Apelacyjnego zatem został wydany z rażącym narusze-
niem prawa, tj. art. 4 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 6 ust. 9 ustawy z 17 października
1991 r. o rewaloryzacji. Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku
na mocy art. 422 § 1 k.p.c.
Uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej nie stoi na przeszkodzie upływ terminu
określonego w art. 421 § 2 k.p.c., ponieważ zaskarżony wyrok narusza także interes
Rzeczypospolitej Polskiej. Na skutek bezpodstawnego niezaliczenia wnioskodawcy do
okresu zatrudnienia kilkuletniego okresu pozbawienia wolności z przyczyn politycznych,
został on pozbawiony świadczenia w należnej wysokości, co narusza politykę socjalną
naszego Państwa.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego jest zgodne ze stanowiskiem zaprezento-
wanym przez Prokuratora na rozprawie w dniu 4 października 1995 r.

========================================