Wyrok z dnia 15 lutego 1995 r.
II URN 4/95

Przy rozpatrywaniu wniosku o doliczenie do wymiaru świadczeń eme-
rytalno-rentowych dotychczas nie uwzględnionych okresów składkowych i
nieskładkowych przypadających po przyznaniu świadczenia, zasady ustalania
świadczeń przewidziane w art. 10-16 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), stosuje się tylko do tych
okresów a nie do całego świadczenia pod warunkiem, że wniosek został zgłoszo-
ny poczynając od dnia 15 listopada 1991 r.

Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędzia SN: Maria Tyszel (sprawo-
zdawca), Sędzia SA: Jerzy Kuźniar,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, po rozpoznaniu w dniu
15 lutego 1995 r. sprawy z wniosku Tadeusza P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w R. o emeryturę, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra
Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 22 lipca 1994 r.,
[...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 19 maja 1994 r., [...],
a także decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. z dnia 23 i 28 marca
1994 r. [...] i sprawę przekazał temuż Oddziałowi do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R., decyzjami z dnia 23 i 24 marca
1994 r., działając na wniosek Tadeusza P. z dnia 2 marca 1994 r., dokonał ponownego
ustalenia wysokości jego emerytury w związku z uwzględnieniem okresów zatrudnienia
przypadających po przyznaniu emerytury. Doliczając decyzją z dnia 23 marca 1994 r.
zatrudnienie wnioskodawcy od dnia 1 marca 1991 r. do 30 czerwca 1991 r., oraz od
dnia 1 lipca 1992 r. do 28 lutego 1994 r., organ rentowy dokonał ponownego ustalenia
wszystkich okresów składkowych i nieskładkowych, co spowodowało, że tak obliczona
emerytura była niższa od dotychczas pobieranej i decyzją z dnia 28 marca 1994 r.
powiadomił wnioskodawcę, że będzie mu wypłacał emeryturę w dotychczasowej
wysokości.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem
z dnia 19 maja 1994 r., oddalił odwołanie wnioskodawcy. W uzasadnieniu wyroku Sąd
Wojewódzki uznał, że skoro wnioskodawca zgłosił nowy wniosek o doliczenie
dodatkowych okresów zatrudnienia, przypadających po przyznaniu emerytury, to organ
rentowy prawidłowo dokonał przeliczenia okresów zatrudnienia na okresy składkowe i
nieskładkowe i ustalił wysokość emerytury w oparciu o art. 10 i 15 ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.).
Wniesioną przez wnioskodawcę rewizję Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Rzeszowie oddalił wyrokiem z dnia 22 lipca 1994 r. uznając, że
zaskarżony wyrok nie narusza ani art. 33 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej, ani też
przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 276 ze zm.).
Od tego wyroku rewizję nadzwyczajną wniósł Minister Sprawiedliwości zarzu-
cając, że został wydany z rażącym naruszeniem prawa, w szczególności art. 33 ust. 2
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.), zwanej dalej ustawą o rewaloryzacji, wnosił o jego uchylenie oraz o uchylenie
poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Rzeszowie, a także decyzji Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Oddziału w R. z dnia 23 i 28 marca 1994 r. [...] i zwiększenie Tadeuszowi P. ustalonego
przed dniem 15 listopada 1991 r. okresu zatrudnienia o dalszy okres składkowy,
wynoszący 2 lata i w konsekwencji, podwyższenia emerytury poczynając od dnia 2
grudnia 1992 r.

Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Bezsporne jest, że organ rentowy wykonując wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 9 września 1991 r., [...], przyznał
wnioskodawcy emeryturę przewidzianą rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla
pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładów pracy (Dz. U. Nr 4,
poz. 27) ustalając, że udowodnił on 44 lata, 11 miesięcy i 10 dni okresów zatrudnienia,
równorzędnych i zaliczalnych. Taki też okres przyjął organ rentowy dokonując, decyzją
z dnia 15 grudnia 1991 r., rewaloryzacji emerytury.
W dniu 2 marca 1994 r. Tadeusz P. zgłosił wniosek o doliczenie zatrudnienia
wykonywanego po przyznaniu emerytury, w wyżej wymienionych okresach. Organ
rentowy, załatwiając ten wniosek, dokonał ponownego ustalenia okresów mających
wpływ na wysokość świadczenia, tj. z podziałem ich na okresy składkowe i nieskład-
kowe. Zaliczając wnioskodawcy okres pracy wykonywanej po przyznaniu emerytury,
jako okres składkowy, równocześnie - z ustalonego wcześniej stażu pracy - wyłączył
okres nauki w szkole średniej od 1 września 1957 r. do 22 czerwca 1959 r., ponieważ
ustawa o rewaloryzacji nie przewiduje możliwości zaliczenia tego okresu. W
konsekwencji okresy składkowe uznano w wymiarze 39 lat i 3 miesięcy, a okresy
nieskładkowe (praca w gospodarstwie rolnym) 4 lata i 11 miesięcy. Emerytura wnios-
kodawcy, obliczona według zasad określonych w art. 10 ustawy o rewaloryzacji, jest
niższa od dotychczas pobieranej lecz organ rentowy wypłaca emeryturę w dotychcza-
sowej wysokości.
Sąd Najwyższy nie podziela poglądu wyrażonego w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku Sądu Apelacyjnego, że w rozpatrywanej sprawie ma zastosowanie jedynie art.
79 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
(Dz. U. Nr 40 poz. 267 ze zm., zwanej dalej ustawą o z.e.p.) "w części nie pozostającej
w sprzeczności z przepisami ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent (art. 45 ustawy)"
oraz jego oceny, że art. 33 ust. 2 ustawy o rewaloryzacji i uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 25 maja 1994 r. podjęta w sprawie II UZP 12/94, wydana na tle tego przepisu,
odnoszą się wyłącznie do okresów sprzed daty wejścia w życie ustawy, tj. 15 listopada
1991 r. w przypadkach wystąpienia po tej dacie z wnioskiem o ich doliczenie.
W myśl art. 79 ust. 1 i 3 ustawy o z.e.p., jeżeli emeryt (rencista) wykonywał
zatrudnienie po przyznaniu świadczenia, na jego wniosek ustala się ponownie, sto-
sownie do art. 29 ust. 2 lub art. 35 ust. 2, wysokość świadczenia z uwzględnieniem
okresów zatrudnienia po przyznaniu świadczenia.
Zdaniem Sądu Najwyższego wykładnia gramatyczna tego przepisu nie prowadzi
do wniosku, że "ponowne ustalenie wysokości świadczenia z uwzględnieniem okresów
zatrudnienia po przyznaniu świadczenia" oznacza ustalenie tej wysokości "na nowo" w
tym znaczeniu, że wszystkie elementy mające wpływ na wysokość świadczenia są
ustalane tak, jak po zgłoszeniu pierwszego wniosku. Słowo "ponownie" oznacza nie
tylko - jak to przyjął Sąd Apelacyjny - "na nowo", ale również: "powtórnie", "znowu",
"jeszcze raz". Tak np. przekazanie sprawy do "ponownego rozpoznania" po uchyleniu
orzeczenia sądowego, nie zawsze oznacza konieczność ponownego przeprowadzenia
całego postępowania dowodowego, w niektórych sytuacjach wystarczające jest
uzupełnienie postępowania we wskazanym kierunku. Tak więc wykładnia gramatyczna
art. 79 ustawy o z.e.p. nie jest jednoznaczna i wymaga uzupełnienia wykładnią
funkcjonalną. Konstrukcja tego przepisu wskazuje, że został wprowadzony do ustawy w
celu zapewnienia świadczeniobiorcom podwyższenia, uprzednio już przyznanych
świadczeń, wobec dalszego wykonywania zatrudnienia. O tej intencji ustawodawcy
świadczy zarówno wyraźne stwierdzenie w ust. 2, że ustala się nową podstawę wymiaru
świadczenia od wyższego wynagrodzenia, jak i odesłanie w ust. 3 do art. 29 ust. 2 lub
35 ust. 2 ustawy o z.e.p., które dotyczyły zwiększenia świadczeń z tytułu zatrudnienia
(wraz z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi). "Ponowne ustalenie" w tym znaczeniu,
jakie przyjął Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku, następuje natomiast w sytuacjach
wskazanych w art. 80 ustawy o z.e.p.
Słusznie podkreślił Sąd Apelacyjny, że art. 45 ustawy o rewaloryzacji utrzymał w
mocy przepisy ustaw i dekretów wymienionych w art. 1, o ile nie są sprzeczne z
postanowieniami tejże ustawy. Tak więc nadal obowiązuje art. 79 ustawy o z.e.p. z tym,
że ponieważ zasady zwiększenia świadczeń przewidziane w art. 29 ust. 2 i 35 ust. 2 są
sprzeczne z zasadami obowiązującymi od wejścia w życie ustawy o rewaloryzacji,
zwiększenie świadczeń następuje na zasadach wprowadzonych tą ustawą. Przepisem
regulującym sposób "ponownego ustalenia" świadczeń jest art. 33 ustawy o
rewaloryzacji.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego, że art. 33 ust. 2 ustawy o rewaloryzacji oraz
wydana w związku z tym przepisem uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1994 r.
sygn. akt II UZP 12/94 (OSNAPiUS 1994 Nr 8 poz. 132), nie mają w niniejszej sprawie
zastosowania, ponieważ odnoszą się "(...) wyłącznie do okresów sprzed daty wejścia w
życie tej ustawy, tj. 15 listopada1991 r., w przypadkach wystąpienia po tej dacie z
wnioskiem o ich doliczenie", jest nieporozumieniem, być może spowodowanym tym, że
uchwała została opublikowana już po wydaniu zaskarżonego wyroku. W uchwale tej
Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że jeżeli wniosek, zgłoszony poczynając od dnia 15
listopada 1991 r., o doliczenie dotychczas nie uwzględnionych w wymiarze świadczeń
okresów składkowych i nieskładkowych, dotyczy okresów przypadających po
przyznaniu świadczenia, to zasady ustalania świadczeń przewidziane w art. 10 - 16
ustawy o rewaloryzacji stosuje się do nie uwzględnionych dotychczas okresów
przypadających po przyznaniu świadczenia, a nie do całego świadczenia. W
uzasadnieniach zarówno tej uchwały, jak i uchwały z dnia 8 listopada 1993 r., II UZP
21/93 (OSNCP 1994 z. 3 poz. 67) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że zakres regulacji całego
art. 33 ustawy o rewaloryzacji wskazuje, że jest to przepis o charakterze przejściowym
oraz wskazał konsekwencje wynikające z tego charakteru podkreślając, że "(...) celem
tego przejściowego przepisu jest wprowadzenie możliwości stosowania zasad
przewidzianych w ustawie o rewaloryzacji do ustalenia tej części świadczenia, do której
prawo powstało po przyznaniu świadczenia prawomocnie przyznanego przed wejściem
w życie ustawy i zrewaloryzowanego według jej zasad".
Sąd Najwyższy, w składzie orzekającym, podziela stanowisko wyrażone w
powołanej uchwale z dnia 25 maja 1994 r. II UZP 12/94, że: "Okres pracy wykonywanej
po przyznaniu świadczenia, a więc nie uwzględnionej w wymiarze świadczenia, jest
okresem składkowym w rozumieniu art. 2 ustawy o rewaloryzacji, okresem za który
pobrano składki na ubezpieczenie społeczne, uprawniającym osobę ubezpieczoną do
uzyskania - w określonych sytuacjach - świadczenia ze strony organu rentowego.
Wykładnię, w myśl której zgłoszenie wniosku o uwzględnienie takiego okresu
składkowego w wymiarze przysługującego już świadczenia, a więc wniosku o jego
podwyższenie, prowadziłoby do faktycznego obniżenia tegoż świadczenia, należy
uznać za rażąco niesprawiedliwą, naruszającą zasadę ochrony praw słusznie nabytych,
jak również sprzeczną z zasadą ekwiwalentności świadczeń i składki
ubezpieczeniowej".
Podkreślić należy, że stosowana przez organ rentowy praktyka wypłacania
świadczeń w dotychczasowej wysokości wówczas, gdy w wyniku doliczenia dotychczas
nie uwzględnionych okresów składkowych i nieskładkowych, dokonano obniżenia
świadczenia, jest pozbawiona podstawy prawnej. Ustawa o rewaloryzacji nie zawiera
przepisu odpowiadającego treścią art. 124 ustawy o z.e.p., a przepis ten miał
zastosowanie wyłącznie do rewaloryzacji przeprowadzonej z dniem 1 stycznia 1983 r.
Na marginesie sprawy Sąd Najwyższy zauważa, że wykładnia przyjęta we
wspomnianej uchwale z dnia 24 maja 1994 r. II UZP 12/94 (podobnie w uchwale z dnia
8 lipca 1994 r., II UZP 6/94 - OSNAPiUS 1994 Nr 8 poz. 133) spowodowała zmianę
stanowiska Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, co znalazło odzwierciedlenie w
wyjaśnieniu zakładu z dnia 15 grudnia 1994 r., wydanym w uzgodnieniu z Minis-
terstwem Pracy i Polityki Socjalnej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznając rewizję nadzwyczajną za
uzasadnioną w całej rozciągłości, na podstawie art. 422 k.p.c. orzekł jak w sentencji
wyroku.

========================================