Wyrok z dnia 8 stycznia 1997 r.
II URN 37/95

Współmałżonek jako osoba najbliższa ubezpieczonemu rolnikowi jest
uprawniony do jednorazowego odszkodowania za następstwa wypadku przy
pracy rolniczej (art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpiecze-
niu społecznym rolników - jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 71 poz. 342 ze zm.).

Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kuźniar, Maria Mańkowska.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka,
po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 1997 r. sprawy z wniosku Ryszarda Z. przeciwko
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w T. o jednorazowe odszkodowanie,
na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Obywatelskich [...] od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie
z dnia 28 kwietnia 1992 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w T. z dnia 14 lutego 1992 r. [...] i sprawę przekazał Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w T. do ponownego rozpoz-
nania.


U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 14 lutego 1992 r. ZUS-Oddział w T. odmówił Ryszardowi Z.
jednorazowego odszkodowania na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990
r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1991 r., Nr 7, poz. 24) z tego powodu,
że uległ on wypadkowi przy pracy rolniczej w dniu 25 kwietnia 1991 r., czyli przed
objęciem go dobrowolnym ubezpieczeniem, które nastąpiło w dniu 3 maja 1991 r.
W odwołaniu do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Krakowie wnioskodawca podniósł, że wszelkie składki na ubezpieczenie społeczne
opłacał natychmiast po otrzymaniu wezwania i w związku z tym pozbawienie go prawa
do jednorazowego odszkodowania jest niesłuszne.
Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 28 kwietnia 1992 r. odwołanie oddalił.
Od wyroku tego złożył w dniu 25 lipca 1995 r. rewizję nadzwyczajną Rzecznik
Praw Obywatelskich. Zarzucając rażące naruszenie art. 3 § 2, 233 § 1 i 316 § 1 KPC i w
związku z art. 5 i 10 ust. 1 pkt 1 oraz art. 100 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników, a nadto naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej, wniósł o
uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódz-
kiemu. W uzasadnieniu rewizji podniesiono między innymi, że małżonka wnioskodawcy
jest właścicielem gospodarstwa rolnego. Wnioskodawca zatrudniony poza rolnictwem i
podlegający z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu, pomagał żonie w prowadzeniu
gospodarstwa. W związku z wypadkiem z dnia 25 kwietnia 1991 r. Urząd Gminy w T.
sporządził kartę wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym. Żona wnioskodawcy
Stanisława Z. od 1 lipca 1977 r. do 31 grudnia 1990 r. była objęta ubezpieczeniem
społecznym w pełnym zakresie na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym
rolników indywidualnych. Po wejściu w życie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników, na wniosek zainteresowanej zgłoszony w dniu 3
maja 1991 r. ubezpieczenie było kontynuowane bez żadnych przerw. Wynika to z
decyzji Wójta Gminy T. z dnia 9 maja 1991 r. ustalającej podleganie zainteresowanej
ubezpieczeniu społecznemu rolników na podstawie art. 36 i 39 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. od dnia 1 stycznia 1991 r.
Tak więc wbrew temu, co przyjął Sąd w wyroku wydanym prawie rok później,
Stanisława Z. podlegała ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńs-
kiemu rolników również w dniu 25 kwietnia 1991 r., kiedy to nastąpił wypadek przy pracy
rolniczej jej męża, a wnioskodawcy w niniejszej sprawie Ryszarda Z. Dlatego też
stosownie do art. 5 i 10 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. miał on prawo do
jednorazowego odszkodowania za skutki wypadku. W związku ze zmianami w
zasadach ubezpieczenia rolników wprowadzonymi ustawą z dnia 20 grudnia 1990 r., w
art. 100 ust. 2 tej ustawy zawarto postanowienie, że na wniosek złożony do 30 czerwca
1991 r. rolnik, który w dniu 31 grudnia 1990 r. podlegał z mocy prawa ubezpieczeniu
społecznemu rolników indywidualnych, a nie podlega ubezpieczeniu na podstawie tej
ustawy, może być objęty ubezpieczeniem z mocy ustawy od dnia 1 stycznia 1991 r.
Oznacza to, że zdarzenie uzasadniające prawo rolnika do świadczeń określonych
ustawą, zaistniałe między 1 stycznia a 30 czerwca 1991 r., uznaje się tak, jakby
zaistniało w okresie ubezpieczenia. Oznacza to także, że decyzja z dnia 9 maja 1991 r.
ustalająca istnienie ubezpieczenia od 1 stycznia 1991 r. była prawnie skuteczna i
wiążąca. Nie było zatem podstaw, wbrew temu co przyjął organ rentowy i sąd, do
odmówienia wnioskodawcy prawa do jednorazowego odszkodowania.
Na żądanie Sądu Najwyższego Sąd Wojewódzki sporządził uzasadnienie zas-
karżonego wyroku. Sąd podniósł, że na podstawie akt rentowych ustalił, że żona
wnioskodawcy została objęta dobrowolnym ubezpieczeniem w pełnym zakresie od 1
stycznia 1991 r., na wniosek zgłoszony 3 maja 1991 r., co oznacza, że odwołujący się
nie był ubezpieczony w dniu wypadku (25 kwiecień 1991 r.). Ponadto z wniosku o
przyznanie jednorazowego odszkodowania (11 grudzień 1991 r.) wynika, że odwołujący
się nie mógł być ubezpieczony na wniosek, bowiem był zatrudniony w jednostce
gospodarki uspołecznionej (art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpiecze-
niu społecznym rolników; jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 71, poz. 342 ze zm.).
Skoro więc - w myśl art. 10 ust. 1 tej ustawy - jednorazowe odszkodowanie przysługuje
"ubezpieczonemu" lub "osobie najbliższej ubezpieczonemu", a wnioskodawca nie był
ubezpieczony i nie należy do kręgu osób najbliższych ubezpieczonemu w rozumieniu
art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy, to brak jest podstaw prawnych do zmiany zaskarżonej
decyzji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Na rozprawie przed Sądem Najwyższym w dniu 8 stycznia 1997 r. pełnomocnicy
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
a także prokurator zgodnie wnieśli o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania. Stanowisko to uzasadnili tym, iż w wyniku przyjęcia przez
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 lutego
1993 r. o sprzeczności art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
z art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i dokonanej tego ustawą z
dnia 12 września 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.
U. Nr 124, poz. 585) zmiany art. 10 ust. 1 pkt 2 w ten sposób, iż do kręgu osób objętych
dyspozycją tego przepisu zaliczono także małżonka, zaskarżony wyrok nie może się
utrzymać.
Sąd Najwyższy podziela to stanowisko. Jak wynika bowiem z uzasadnienia
zaskarżonego wyroku, Sąd Wojewódzki nie znalazł podstawy do przyznania wnios-
kodawcy jednorazowego odszkodowania z powołaniem się także na art. 10 ust. 1 pkt 2
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W związku z tym należy podkreślić, iż w
powołanym wyżej orzeczeniu z dnia 23 lutego 1993 r., K 10/92, Trybunał Konstytucyjny
orzekł, że przepis art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w
zakresie w jakim nie uwzględnia małżonka wśród osób najbliższych ubezpieczonemu
rolnikowi, którym przysługuje jednorazowe odszkodowanie z tytułu doznania uszczerbku
na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy rolniczej, jest niezgodny z art. 1 i 67 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego zostało
przyjęte przez Sejm, który następnie dokonał zmiany art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników w ten sposób, iż do kręgu osób objętych
dyspozycją tego przepisu zaliczył także małżonka.
W świetle powyższego Sąd Najwyższy uznał, iż nie zachodzi potrzeba dokonania
oceny zasadności argumentacji prawnej przytoczonej w rewizji nadzwyczajnej. Prawo
wnioskodawcy do jednorazowego odszkodowania wystarczy rozważyć tylko w aspekcie
art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, który to przepis okazał
się niekonstytucyjny od początku. Mając to na uwadze Sąd Najwyższy, uwzględniając
wniosek rewizyjny, uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu
rentowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w T. Z tych względów Sąd
Najwyższy orzekł jak w sentencji na mocy art. 422 § 2 KPC (w brzmieniu
obowiązującym przed nowelizacją dokonaną w związku z art. 11 ust. 5 ustawy z dnia 1
marca 1996 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny... (Dz. U. Nr 43, poz. 189).
Uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej nie stoi na przeszkodzie upływ terminu
określonego w art. 421 § 2 KPC (w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją), gdyż
zaskarżony wyrok narusza także interes Rzeczypospolitej Polskiej, wyrażający się w
szczególnej ochronie osób poszkodowanych w wyniku wypadków przy pracy
(działalności rolniczej).

========================================